◄ تحلیل کارشناسان از قرارداد ایران و ارمنستان

با گسترش فناوری‌ها و پیچیده شدن روابط اقتصادی در سطح بین‌المللی، نوعی تقسیم‌کار بین‌المللی بین کشورهای مختلف صورت گرفته است، تقسیم‌کاری که بر پایه اصل مزیت نسبی شکل‌گرفته است و باعث افزایش صرفه اقتصادی در تولیدات داخلی کشورها می‌شود.

به گزارش خبرنگار‌ تین‌نیوز، این ارتباط تنگاتنگ بین‌المللی طبیعتاً در بخش‌های دیگری مانند حوزه‌های سیاسی و فرهنگی نیز تأثیرگذار است، یکی از تأثیرات این وضعیت، کم‌رنگ شدن مرزهای مشخص جغرافیایی است، اتفاقی که می‌توان به‌وضوح در بین کشورهای اتحادیه اروپا مشاهده کرد.

در همین خصوص و با توجه به اتفاقات چند روز اخیر در حوزه سیاست خارجی کشور، به نظر می‌رسد مقامات کشور به این نتیجه رسیده‌اند که کشور ما در این حوزه نیازمند رسیدگی‌ها و توجهات جدی‌ای است، در روزهای گذشته اخباری مبنی بر لغو تشریفات گمرکی بین دو کشور ایران و ارمنستان به گوش می‌رسید و نهایتاً توافقنامه بین این دو کشور رسماً اعلام شد.

بر اساس تفاهم‌نامه امضاءشده میان گمرک ایران و ارمنستان، امکان تردد خودرو میان دو کشور بدون نیاز به اخذ مجوز فراهم‌شده و رفت‌وآمد بدون وجه تضمین و حق خاک انجام خواهد شد.

اما این اقدام تا حدی سؤال‌برانگیز بود، چراکه کشورهای دیگری نیز در منطقه هستند که روابط گسترده‌تر و پتانسیل‌های بیشتری از ارمنستان دارند و ما می‌توانستیم با این کشورها ارتباطات بهتری برقرار کنیم، پاسخ به این سؤال که چرا ارمنستان؟ نیازمند یک بررسی تاریخی در حوزه روابط بین ایران و کشورهای آسیای مرکزی است که برای این بررسی به سراغ احمد بخشایشی کارشناس امور بین‌الملل رفتیم و دیدگاهش را در این زمینه جویا شدیم.

بخشایشی در این گفتگو تاریخچه‌ای از روابط ایران و کشورهای منطقه ارائه داد؛
بعد از سال 1990 و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی 15 ایالت روی دست شوروی باقی ماند، یکی از این 15 ایالت کشور ارمنستان بود، از همان زمان و حتی پیش‌تر از آن بین ایران و ارمنستان و روسیه ارتباطی استراتژیک به وجود آمده بود، در مقابل بین ترکیه، آذربایجان و اسرائیل و آمریکا نیز رابطه مشابهی به وجود آمده بود.

در جریان جنگی که بین ارمنستان و آذربایجان بر سر مسئله قره‌باغ به وجود آمد ایران در پی کسب جایگاه یک تعادل‌گر بود، اما این مسئله و دخالت ایران چندان برای آذربایجانی‌ها رضایت‌بخش نبود چراکه تصور می‌کردند نفوذ ایران مساوی است با تحریک اسلام‌گرایان شیعه، چون بعد از ایران اولین کشوری که در منطقه آسیای مرکزی بیشترین تعداد شیعه را دارد، کشور آذربایجان است.

البته در آن زمان گروه‌های پان‌ترک نیز در آذربایجان وجود داشت که تحریک شدند و مسائلی را برای دولت آذربایجان به وجود آمد و آذربایجان به سمت ترکیه گرایش پیدا کرد درحالی‌که باید به سمت ایران حرکت می‌کرد چون منطقه خودمختار آذربایجان در منطقه نخجوان با ما مرز مشترک هم دارد اما بعدها از شرکت‌های علمی هلندی و آمریکایی در سال 2005 در دریای خزر برای استخراج نفت استفاده کردند، با همه این‌ها ارتباط استراتژیک بین ایران و ارمنستان تا امروز حفظ شد و این ارتباط روزبه‌روز افزایش پیدا کرد.

البته امروز می‌بینید که بیشتر ایرانی‌ها از طریق گرجستان سفرهای خود را انجام می‌دهند، در حال حاضر بین ایران و گرجستان لغو روادید صورت نگرفته اما این موضوع در حال پیگیری است و تصور می‌کنم به‌زودی لغو روادید بین دو کشور انجام شود چراکه گرجستان در پی کسب جمعیت از طریق توریسم است.

این قرارداد می‌تواند مقدمه‌ای برای گسترش ارتباطات بین ایران و سایر کشورهای منطقه باشد، روابط ایران و ارمنستان در حوزه‌های مختلفی مانند مبادله نفت و گاز روابط خوبی است اما آن‌چنان روابط گسترده و تأثیرگذاری نیست و روابط ایران با کشوری مانند گرجستان می‌تواند منافع بیشتری به همراه داشته باشد، اما این قرارداد توافق خوبی است و می‌تواند مقدمه‌ای برای لغو روادید بین ایران و سایر کشورها باشد، در واقع هرچه لغو روادید بیشتری صورت بگیرد شرایط بهتری برای کشورها مهیا می‌شود.

جایگاه ترکیه در مراودات بین ایران و کشورهای آسیای مرکزی
در این‌ بین جایگاه ترکیه هم قابل‌توجه است، ببینید روابط ما با ترکیه بسیار گسترده‌تر است مبادله گاز صورت می‌گیرد و مرز مشترک وجود دارد و روابط بسیار گسترده‌تر است اما از سوی دیگر اقدامات ترکیه در سوریه و بحرین و عراق مشکلات جدی‌ای را در روابط بین دو کشور به وجود آورده است، همان‌طور که عرض کردم از سال 1990 تاکنون روابط ما با ترکیه چندان مطلوب نبود و نشد.

آذربایجان و ترکیه به ایران نزدیک نشدند چون در پی داخل کردن مذهب به سیاست نبودند، به همین دلیل آذربایجان از نزدیکی به ایران هراس داشت و دائم از ما فاصله گرفت و به سمت ترکیه سکولار حرکت کرد چراکه اسلام‌های موجود در 3 کشور ایران، عربستان و ترکیه کاملاً اسلام‌های متفاوتی است.

سه اسلام متفاوت موجود در منطقه و تاثیرات آن بر مراودات بین‌المللی
اسلام ایران هم در بخش فردی و هم اجتماعی یک اسلام سیاسی است و در هر دو ساحت وارد اجتماع می‌شود، اسلام ترکیه اسلام لیبرالی است، یعنی خود را با لیبرالیسم تطبیق می‌دهد، اسلام عربستان اسلام گزینشی و تکفیری است به این معنا که هر چیز غیر از عقیده خود را تکفیر می‌کند، بنابراین آذربایجان علاقه‌ای به پیوستن به اسلام ایرانی نداشت، درصورتی‌که این کشور بخشی از ایران بود، ما در سال 1818 و 1828 حدود 28 شهر خود را از دست دادیم و این کشورها ذاتاً ارتباطاتی با ما داشتند اما آذربایجان در پی از بین بردن نوستالژی‌های قدیمی بود و با ما مشکل داشت اما تصور می‌کنم بیش از این توان مقاومت در برابر شرایط کنونی را ندارد.

امضای تفاهم‌نامه با ارمنستان هم به‌نوعی تحریک آذربایجان بود که با کشور ما لغو روادید انجام بدهند، این‌یک قاعده است که گاهی اوقات با امضای قرارداد با یک کشور حس رقابت کشورهای همسایه هم تحریک می‌شود.

شیوا علیزاده کارشناس امور بین‌الملل و متخصص در امور ارمنستان نیز در خصوص این توافقنامه به خبرنگار تین‌نیوز گفت با توجه به جمعیت 3 میلیون نفری ارمنستان و پتانسیل‌های نه‌چندان بالای این کشور به نظر نمی‌رسد این توافق برای این توافق بوده باشد.

بازارهای ارمنستان انتظار تجار ایرانی را می‌کشند
به‌عبارت‌دیگر به نظر می‌رسد ایران از این قرارداد اهداف دیگری مانند گشودن درب‌های روابط با دیگر کشورها است و در نظر دارد از طریق ارمنستان به دنیا راه بیشتری باز کند.

همچنین مهدی مطهرنیا کارشناس امور بین‌المللی نیز این توافق را توافق مهمی خواند و گفت: این توافق در مرحله اول برای کشور ایران سودآوری مالی خواهد داشت چراکه با برداشته شدن موانع قانونی شرایط برای حمل‌ونقل و صادرات هموارتر خواهد شد و درب بازارهای ارمنستان به روی تجار ایرانی بازخواهد شد.

از سوی دیگر این اقدام می‌تواند شرایطی را برای عبور و مرور آسان‌تر توریست‌ها به کشور مهیا کند و نیازی به توضیح اهمیت توریسم در دنیای امروز نیست، سومین منفعت برای ایران در این توافق آغاز یک‌روند طولانی و مثبت است که به‌موجب آن توافقات زیاد دیگری بین ایران و سایر کشورهای منطقه صورت خواهد گرفت.

به نظر می‌رسد این قرارداد در ابتدایی‌ترین حالت ایام خوشی برای صنعت حمل‌ونقل کشور به همراه دارد و نمایانگر نگاه نوینی به سیاست خارجی و روابط بین‌المللی است.