ورود ایران به باشگاه تولیدکنندگان ریل پیشرفته دنیا پس از یک قرن

اگر ساخت خط‌آهن 8.7 کیلومتری تهران ــ ری را که 134 سال پیش (1261 شمسی) کار ساخت آن آغاز شد فاکتور بگیریم، شبکه سراسری راه‌آهن ایران پس از سالها کارشکنی قدرتهای آن زمان عملاً از سال 1304 به مرحله اجرا درآمد. در تمام سالهای پیش از پیروزی انقلاب اسلامی تقریباً 5000 کیلومتر خط‌آهن در کشور ساخته شد که چهار کشور فرانسه، آلمان، انگلیس و اتریش تأمین کننده ریل مورد نیاز این میزان راه‌آهن بودند.

شبکه ریلی کشور در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی با احتساب خطوط فرعی به حدود 12 هزار کیلومتر افزایش یافته است و در سی و چند سال اخیر باز هم این خارجی‌ها بوده‌اند که به‌‌عنوان تأمین کننده قراردادهای فروش ریل را با ایران امضا کرده‌اند. طی سالهای اخیر با توجه به محدودیتهای ناشی از تحریم چهار کشور روسیه، هند، چین، و اخیراً ترکیه جای چهار کشور اروپایی را برای تأمین ریل گرفته‌اند.

گذشته از این‌که همچنان ریل پروژه‌های توسعه‌ای راه‌آهن با خروج ارز تأمین می‌شود، در اوایل دهه هفتاد شرکت ذوب‌آهن اصفهان برای تولید ریل دست به کار شد. نتیجه ورود اولین کارخانه ایرانی به پروسه تولید ریل، راه‌اندازی خط تولید ریل U33 با تجهیز یکی از خطوط نورد بود، ریلی که برای سرعتهای کمتر از 160 کیلومتر مناسب است. اما عدم استقبال از این نوع ریل توسط مسئولان وقت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران بعضاً به‌دلیل از رده خارج شدن و نداشتن استانداردهای لازم، شرایطی را به وجود آورد تا خط تولید ذوب‌آهن حدود دو دهه خاک بخورد.

سال 87 اما مدیران وقت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران تفاهمنامه‌ای را با مدیران وقت وزارت سابق صنایع و معادن امضا کردند تا به این ترتیب اولین مصرف‌کننده ریل تولید داخل باشند. کمتر از دو ماه پس از این رویداد اولین و البته آخرین محموله ریل تولید داخل (u33) تحویل راه‌آهن شد، از همان سال تاکنون دیگر این خط تولید، تولیدی به خود ندیده است.
قربانعلی‌بیک کارشناس حمل‌ونقل ریلی سال 91 در این‌باره به تسنیم گفته بود:‌ «ریل U33 برای بازسازی خطوط فرعی راه‌آهن مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما ریل تولیدشده توسط ذوب‌آهن از استانداردهای لازم برخوردار نبود، ضمن آن‌که به نظر می‌رسد این کارخانه رغبت چندانی به تولید ریل نداشت.

اگر سالانه 1000 کیلومتر راه‌آهن در کشور بسازیم باید 120 هزار تن ریل در اختیار داشته باشیم، این میزان در برابر تولید سالانه پنج تا شش میلیون تنی کارخانه ذوب‌آهن رقمی نیست و انگیزه‌ای ایجاد نمی‌کند.  در شرایط کنونی کشور تولید ریل پیشرفته (UIC60) نیازمند همت و صرف وقت بیشتر از سوی ذوب‌آهن و حمایت بیشتر از سوی مجموعه راه‌آهن است. به‌دلیل تحریمها سیکل خرید ریل از خارج بسیار طولانی شده است، بنابراین برای رفع نیاز کشور باید از صنایع داخلی و تجربیات آنها در این زمینه استفاده کنیم».

کارخانه ذوب‌آهن اصفهان در ادامه با توجه به نیاز دستگاه‌های مجری در ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل ریلی کشور، اقدام به خرید تجهیزات تولید ریل UIC60 از آلمان کرد. این نوع ریل برای سرعتهای بالای 160 کیلومتر در ساعت کارایی داشته و از ایمنی بسیار بالایی نسبت به ریل منسوخ شده U33 برخوردار است.

از سوی دیگر با روی کار آمدن دولت یازدهم،‌ حمل‌ونقل ریلی به‌عنوان یکی از اولویتها در دستور کار قرار گرفت و مدیرعامل راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران توسعه خطوط ریلی کشور با تکیه بر توان داخلی را یکی از برنامه‌های اصلی این مجموعه اعلام کرد. نتیجه رویه مذکور امضای تفاهمنامه با ذوب‌آهن برای خرید ریل پیشرفته UIC60 موسوم به ریل ایرانی بود.
معاون فنی راه‌آهن چندی پیش با بیان این‌که در سال 87 راه آهن توافقی با شرکت ذوب‌آهن داشت به تسنیم گفت: متأسفانه به‌دلایل گوناگون امکان تحقق این موضوع از سمت ذوب‌آهن محقق نشد. در سال 92 توافقی بین وزرای راه و صنعت و راه‌آهن برای تحویل 250هزار تن ریل به راه‌آهن صورت گرفت.

محمدزاده با اشاره به توافق بعدی (در سال 93) برای تأمین 100 هزار تن ریل مورد نیاز راه‌آهن با کارخانه ذوب‌آهن یادآور شد: ذوب‌آهن در این باره اقدامات قابل توجهی را پیش‌بینی کرده است. بر اساس توافق راه‌آهن و ذوب قرار است 40 هزار تن ریل تا پایان سال در محموله اول به راه‌آهن تحویل شود آن هم در زمانی که هنوز خط تولید ریل راه‌اندازی نشده است.

گرچه در دولتهای گذشته تلاشهایی برای قطع وابستگی کشور به ریل صورت گرفت،‌ اما به‌دلایلی که در سطور بالا به آنها اشاره شد این تلاشها فرجامی نداشت.
با توجه به جدیت ذوب‌آهن و پیگیر‌ی‌های راه‌آهن می‌توان با قاطعیت گفت دوران وابستگی به ریل هندی، روسی، چینی و ترکیه‌ای نفسهای آخر را می‌کشد و یک سده و 34 سال پس از به صدا در آمدن سوت اولین ماشین دودی ایران، تا چند ماه آینده پروژه‌های راه‌آهن با ریل ایرانی ریل‌گذاری می‌شود.

در حال حاضر کشورهای تولید کننده ریل دنیا کمتر از انگشتان یک دست است و با ورود ریل ملی به بازار،‌ ایران به جمع معدود کشورهای تولیدکننده ریل پیشرفته UIC60 وارد می‌شود.ر