عمر‌کوتاه جاده‌ها با آسفالت یک بار‌مصرف

در حال حاضر بخش صنعت ۳۷ درصد از تولید ناخالص داخلی ایران را تشکیل می‌دهد و بعد از بخش خدمات که سهمی معادل ۵۳ درصد دارد، دومین بخش مهم اقتصادی در کشور است. قبل از اینکه قیمت نفت در بازارهای جهانی سقوط کند بالغ بر ۸۱ هزار واحد صنعتی کوچک و متوسط در ایران فعالیت می‌کردند که برای نزدیک به یک میلیون نفر شغل ایجاد کرده بودند، اما متاسفانه با توجه به شرایط صنعت ایران در سال‌های بعد از تحریم بانکی به‌وجود‌آمده از سال ۲۰۱۵ میلادی تاکنون حدود ۲۰ درصد از واحدهای صنعتی کوچک و متوسط ایران رسما تعطیل شده اند و شمار زیادی از آنها هم حجم کاری خود را کاهش داده اند.

صنایع کوچک ۹۲ درصد از مجموع واحدهای صنعتی فعال در ایران را به‌خود اختصاص می‌دهد و ۴۵ درصد از جمعیت فعال در صنعت در این گروه مشاغل هستند. آنچه گفته شد نمایی است از وضعیت کل صنعت که کارخانه‌های تولید و بسته‌بندی قیر یکی از زیر مجموعه‌های این صنایع است و البته به تبع آن مجموعه شرکت‌های بازرگانی که خاصه در این حوزه فعالیت دارند. در حال حاضر بیش از ۱۰۰میلیون تن قیر در جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد که حدود ۴۰ درصد آن در قاره آسیا مصرف می‌شود. میزان کشسانی یا الاستیسته از جمله عواملی است که در کیفیت قیر نقش اساسی دارد، زیرا در صورت نبود این خاصیت بر اثر فشارهای نقطه‌ای که وارد می‌شود، آسفالت از هم باز می‌شود.

دو روز پیش، رئیس انجمن قیر ایران با اشاره به اینکه درجه خلوص نیز در کیفیت قیر از اهمیت زیادی برخوردار است، گفته بود: قیر باید ۸/۹۹ درصد خالص باشد و برای این منظور ماده اولیه یا VB، وکیوم باتون، نوع نفت خامی که با آن قیر درست می‌شود و فرایند تولید در پالایشگاه اهمیت دارد. اما از سال ۹۲ که کمپانی‌های قیرسازی از پالایشگاه‌ها جدا شده و VB را بیرون آوردند، با اضافه شدن مواد افزودنی درجه خلوص قیر نیز پایین آمد، یعنی مواد ناخالص وارد آن شد که باعث گسستگی در مولکول قیر می‌شود و در نتیجه زمان اختلاط با سنگ، قدرت چسبندگی آن پایین می‌آید، سنگ‌ها از هم جدا می‌شوند و آسفالت به هم نمی‌چسبد.

بررسی سیر رشد ظرفیت تولید قیر در کشور طی یک دهه اخیر نشان می‌دهد که نرخ آن بسیار پایین‌تر از نرخ رشد دیگر کشورهای آسیایی است و عمده افزایش ظرفیت تولید قیر در کشور طی سال‌های اخیر به کارگاه‌های کوچک و تولیدکنندگان پراکنده‌ای معطوف شده که بیش از آنکه به توان تولید و صادرات قیر کشور کمک کنند، مخل قیمت‌گذاری مناسب و عامل کاهش کیفیت قیر تولیدی کشور شده اند.

مشکلات جدی در آسفالت جاده‌ای
یکی از مهم‌ترین عوامل خرابی در سطح راه‌های آسفالته که متاسفانه کمتر به آن دقت می‌شود، استفاده از زنجیر چرخ‌ها و لاستیک‌های یخ‌شکن و میخدار در ایام بدون یخبندان یا با یخبندان‌های سبک سال، خصوصا برای وسایل نقلیه سنگین است. استفاده از این وسایل باعث پدید آمدن شیارهای طولی و فرورفتگی‌های ممتد به موازات طول جاده در سطح آن می‌گردد که این مساله علاوه بر تسریع در استهلاک وسیله نقلیه، باعث جمع شدن آب‌های سطحی روی جاده شده که هم خرابی آسفالت و هم عدم تعادل وسیله نقلیه را در پی دارد.

از طرف دیگر شب‌ها دقیقا شبیه آینه عمل کرده و باعث انعکاس نور چراغ‌های اتومبیل‌های مقابل در دیدگان راننده وسیله نقلیه می‌گردد که عوارض زیانبار این پدیده کاملا واضح است. البته ذکر این نکته لازم است که طرح راه آسفالته‌ای که روی آن از این قبیل لاستیک‌ها و وسایل ایمنی استفاده می‌گردد، دارای ویژگی‌های خاصی است، از جمله تراکم حداقل ۹۸ درصدی آسفالت، دانه بندی مناسب و تناسب مواد ریزدانه و مخلوط خمیری آسفالت، مصرف قیر مناسب خصوصا با درجه نفوذ بین ۸۰تا ۱۰۰، محدودیت در قطر سنگدانه‌های آسفالت و غیره. مواج شدن سطح آسفالت نیز از جمله خرابی‌هایی است که در سرپیچ‌های تند، ایستگاه‌های اتوبوس، تقاطع‌ها و به طور کلی در محل توقف و حرکت وسایل نقلیه نیروهای برشی شدیدی به روسازی راه وارد آورد. مهم‌ترین عوامل ایجاد این گونه خرابی‌ها عبارت است از مصرف بیش از حد قیر، مقدار بالای مصالح گرد گوشه در آسفالت، مصرف بیش از حد مصالح ریز دانه در مخلوط آسفالت و به‌کار بردن قیر با نرمی زیادتر از حد استاندارد.

راهسازی غیر اصولی
دلایل عمده و اصلی خرابی‌ها در راهسازی‌ها به ویژه راه‌های آسفالته، یا ریشه در ساخت اولیه راه و آسفالت و نحوه و میزان ترکیبات آن دارد، یا اینکه مربوط به دوره بهره‌برداری از راه می‌شود که به دلیل نبود مراقبت و نگهداری صحیح و اصولی از آن و مرمت نشدن به موقع خرابی‌های جزیی برای جلوگیری از بوجود آمدن خرابی‌های عمده و جبران‌ناپذیر پدید می‌آید. از طرفی همه ما کمابیش از هزینه‌های بسیار بالا و سرسام‌آور راهسازی در تمام مراحل آن مطلع هستیم.

درنتیجه به منظور جلوگیری از وارد آمدن این قبیل خسارات عمده به منابع مالی و اعتباری کشور و نیز برای احداث راه‌‌های مطمئن و کم خطر در سراسر کشور لازم است که در امر راهسازی کشور و خصوصا در روسازی راه‌های آسفالته و پرتردد تجدید نظر کاملا اصولی و در عین حال دقیق و فنی و مهندسی و منطبق بر قوانین ملی و بین‌المللی راهسازی صورت گیرد.

روسازی راه در واقع علاوه بر ایجاد یک سطح صاف و هموار برای عبور وسایل نقلیه، نقش محافظ لایه‌های زیرین راه را نیز بر عهده دارد که اگر این لایه به درستی و بر اساس تکنیک‌ها و روش‌های کاملا فنی ساخته نشود، علاوه بر وارد آمدن هزینه‌های مستقیم (هزینه احداث اولیه راه و مخارج تعمیر و بازسازی آن)، هزینه‌های غیر مستقیم دیگری را نیز بر پیکره اقتصادی کشور وارد می‌کند که در واقع مخارج غیر‌مستقیم، هزینه‌هایی است که به دلیل بسته‌شدن راه، استفاده‌کنندگان از آن، به‌خاطر خرابی و بدی راه متحمل می‌شوند. یکی از اموری که موجب افزایش کیفیت آسفالت می‌شود، استفاده از کارخانه آسفالت استاندارد و باکیفیت است. حمایت جدی دولت از بخش خصوصی به جای شرکت‌های خصولتی، شناسایی تولید‌کنندگان با کیفیت و معرفی آنها از طریق اتحادیه و یا طرق دیگر و کنترل کیفیت با استاندارد‌سازی اجباری برای تولید قیرهای سالم می‌تواند از پیشنهادات بهبود وضع قیر جاده‌ها باشد.