۷مساله کلیدی مدیریت زنجیره تامین گردشگری
تین‌نیوز| پژمان حاتمی‌فر*: با رشد گردشگری بین‌المللی، افزایش تعداد بازدیدکنندگان در کشورهای در حال توسعه قابل توجه است و گردشگری توانسته سهم قابل توجهی از توسعه اقتصادی این مقاصد را به خود اختصاص دهد. ساختار پراکنده گردشگری چالشی کلیدی برای دستیابی به چشم‌انداز مناسب یک مقصد است.
در نتیجه، شناخت ارتباط بین عناصر مختلف گردشگری در مقاصد مختلف به امری ضروری مبدل شده است و این امر، باعث توزیع برابر درآمدهای حاصله و تخصیص بهینه منابع به برنامه‌های توسعه‌ای می‌شود. در چنین شرایطی مطالعه مدیریت زنجیره تامین به‌عنوان یکی از مهم‌ترین استراتژی‌ها برای توسعه یک مقصد مطرح می‌شود.
مدیریت زنجیره تامین گردشگری به این موضوع می‌پردازد که چگونه یک محصول گردشگری تولید می‌شود و چه هنگام و از چه طریقی به دست گردشگران می‌رسد و بازخورد آن چیست. با این‌همه و با وجود اهمیت غیرقابل انکار این موضوع، کاربرد مدیریت زنجیره تامین صنعت گردشگری در ایران هنوز مطرح نشده است.
هر کسب‌وکار گردشگری، اعم از شركت‌هاي بزرگ همانند هتل‌ها و رستوران‌های زنجیره‌ای، شركت‌هاي دولتي، يا كسب و كارهاي كوچك مانند یک اقامتگاه بومگردی در مرکز کویرهای کشور یا یک فروشگاه سوغاتی، مي‌خواهند خواسته‌هاي مشتريان و سهامداران گوناگون خود را برآورده سازند. بنابراين نيازمند مواد، تجهيزات، تسهيلات و تامين‌كنندگاني از کسب‌وکارهاي ديگر هستند. كارآيي و اثربخشي هر کسب‌وکار، حاصل عملكرد مديريت و ساختار زنجيره تأمين آن کسب‌وکار است.
رمز بقاي کسب‌وکارهاي گردشگری کشور در درك و شناخت نياز گردشگران و سایر مشتریان و پاسخگويي سريع به اين نيازها نهفته است. بنابراين وجود يكپارچگي و هماهنگي بين تمام اجزاي زنجیره تامین گردشگری از الزامات مهم به شمار می‌آید. بنابراین کسبوکارها بايد تلاش کنند كه بين استراتژي‌هاي كلان و خرد خود هماهنگي و يكپارچگي برقرار کنند. این مهم با توجه به رویکرد مدیریت زنجیره تامین گردشگری مهیا می‌شود و موجبات افزایش مزیت رقابتی یک کسب‌وکار گردشگری را فراهم می‌آورد.
در دو دهه شصت و هفتاد میلادی، کسبوکارها برای افزایش توان رقابتی خود تلاش می‌کردند با استانداردسازی و بهبود فرآیند‌های داخلی خود محصولی با کیفیت بهتر و هزینه کمتر تولید کنند. در آن زمان تفکر غالب این بود که مهندسی و طراحی قوی و نیز عملیات منسجم تولید و هماهنگ، پیش‌نیاز دستیابی به خواسته‌های بازار و در نتیجه کسب سهم بیشتری از بازار است.
به همین دلیل کسبوکارها تلاش خود را بر افزایش کارآیی معطوف می‌کردند. مفهوم زنجیره تامین با الهام از حوزه‌های بسیاری از جمله انقلاب کیفیت، مدیریت مواد و منابع و لجستیک پایدار، علاقه روزافزون به رشد در بازارهای صنعتی و شبکه‌های تولیدکنندگان، مفهوم افزایش تمرکز و مطالعات مربوط به نفوذ در یک صنعت خاص شکل گرفته است. مطالعه مدیریت زنجیره تامین گردشگری به‌طور کلی به‌دنبال افزایش مزیت رقابتی و ارائه خدمات و محصولات در کوتاه‌ترین زمان و با بالاترین کیفیت است.
در دهه هشتاد میلادي، کسبوکارها برای دستیابی به مزیت رقابتی پایدار، بیشتر روي سیستم‌هایی مانند تولید بهنگام، مدیریت کیفیت جامع و... تمرکز داشتند. اما از آنجا که این مزایاي رقابتی به وسیله رقبا تقلید می‌شدند، از پایداري برخوردار نبودند. در واقع تلاش براي بهینه‌سازي فرآیند‌هاي سازمانی بدون درنظر گرفتن شرکت‌هاي بیرونی، به‌خصوص تامین‌کنندگان و مشتریان امري بی‌فایده به نظر می‌رسید و کسب‌وکار‌هایی که با همکاري یکدیگر در جهت اهداف مشترکی گام برمی‌داشتند، عملکرد بهتري داشتند.
در این دهه، با افزایش تنوع در الگوهای مورد انتظار مشتریان، کسبوکارها به‌طور فزاینده‌ای به افزایش انعطاف‌پذیری در خطوط تولید و توسعه محصولات جدید برای ارضای نیازهای مشتریان علاقه‌مند شدند. در دهه نود میلادی به همراه بهبود در فرآیند‌های تولید و به‌کارگیری الگوهای مهندسی مجدد، مدیران بسیاری از صنایع دریافتند برای ادامه حضور در بازار تنها بهبود فرآیند‌های داخلی و انعطاف‌پذیری در توانایی‌های شرکت کافی نیست بلکه تامین‌کنندگان قطعات و مواد نیز باید موادی با بهترین کیفیت و کمترین هزینه تولید کنند. توزیع‌کنندگان محصولات نیز باید ارتباط نزدیکی با سیاست‌های توسعه بازار تولیدکننده داشته باشند.
با چنین نگرشی، رویکردهای زنجیره تامین و مدیریت آن پا به عرصه وجود نهاد. این اصطلاح در سال 1982 میلادی از سوی دو مشاور به نام‌های اولیور و وبر ابداع شد و محققان بسیاری پس از شکل گیری این اصطلاح در تحقیقات خود توجه بسیاری به آن کردند. امروزه نیز کسب‌وکارهای گردشگری دريافته‌اند برای بقای خود در محيطي كه تنوع، تعداد و مسووليت‌پذيري آنها بسیار بالا است، بايد قادر باشند خود را با تغييرات آينده تطابق دهند.
نيازمندي‌هاي مشتريان به‌طور مداوم درحال تكامل بوده و چرخه عمر محصولات گردشگری نيز كوتاه‌تر مي‌شود. بنابراين، مدیریت زنجيره تامين گردشگری باید بتواند به نیازهای متنوع بازار پاسخ دهد؛ چه اینکه ديدگاه مدیریت زنجيره تامين گردشگری بر اين واقعيت بنا نهاد شده است كه رقابت به جاي اينكه بين شركت‌ها وجود داشته باشد باید بين زنجيره‌هاي تامين وجود داشته باشد.
در نتیجه مدیریت زنجيره تامين گردشگری، عرضه‌كنندگان، توليدكنندگان، توزیع‌کنندگان و مشتریان را برای برآوردن هرچه موثرتر و کارآتر انتظارات مشتریان با همدیگر ادغام می‌کند و از این طریق کسب‌وکارهای گردشگری می‌توانند به سرعت و با کیفیت بالا به تقاضاهای گوناگون مشتریان پاسخ دهند. در مدیریت زنجیره تامین گردشگری به‌طور کلی با هفت مساله کلیدی روبه‌رو هستیم که عبارت است از: مدیریت تقاضا، روابط دوگانه، مدیریت تامین، مدیریت موجودی، توسعه محصول، یکپارچگی زنجیره تامین گردشگری و فناوری اطلاعات. در مقالات آتی به تشریح هر کدام از این مسائل کلیدی خواهیم پرداخت.
*کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی گردشگری