◄ طرح جامع حملونقل منتشر شد
تأثیر حملونقل بر اقتصاد آنقدر موضوع گزارشها و مطالعات فراوانی بوده که نیاز به بازتعریف ندارد، به دلیل همین تأثیرگذاری بیبدیل و نقش پررنگ در زندگی افراد، وجود یک طرح جامع و یک نقشه راه در این حوزه بسیار ضروری به نظر میرسد.
به گزارش خبرنگار تیننیوز؛ طرح مطالعه جامع حملونقل کشور، در راستای طراحی سیستمی بهینه و فراگیر از حملونقل و برای تأمین جابجایی اقتصادی و ایمن کالا و مسافر، در راستای سیاستهای پویا و انعطافپذیر توسعه اقتصادی ـ اجتماعی جمهوری اسلامی ایران تعریف شد چرا که در حوزه حملونقل باید یک سند بالادستی وجود داشته باشد تا به آن استناد شده و اولویتهای حملونقلی از آن استخراج شود؛ طرح جامع حملونقل نیز برای توسعه زیرساختهای
حملونقل بهصورت همسان و هماهنگی کلان بین بخشهای مختلف حملونقل تهیهشده بود.
هدف از این طرح، تهیه برنامهای مشتمل بر مجموعه گزارشها و مطالعات بوده که راهنمای خطمشی کلی هدایت سیستم حملونقل کشور باشد. این برنامه، با توجه به سیاستها، معیارها، ضرورتها و اولویتها، نحوه تخصیص منابع را تعیین میکند. این طرح بهمنظور دستیابی به سیستم بهینه حملونقل، بر اساس بهبود وضع موجود و ارائه اولویتهای سرمایهگذاری در زیربناهای حملونقل در افق 20 ساله جهت تأمین جابجایی اقتصادی و ایمن كالا و مسافر در راستای سیاستهای توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی كشور طراحیشده است.
مشخصات طرح جامع حملونقل كشور
فاز اول:
_تعیین کمبودهای آماری (تدوین چارچوب اولیه مدلهای تقاضای حملونقل و اطلاعات موردنیاز آنها/ تعیین کمبودهای اساسی اطلاعات موردنیاز در برنامهریزی جامع حملونقل/منطقهبندی و اولویت شبکه)
_ارائه استراتژی و طرحهای کوتاهمدت
_شناسایی وضع موجود (اطلاعات و نتایج استخراجشده از مطالعات جامع قبلی یا مرتبط با زیر بخشهای حملونقل کشور/ طرحهای جامع حملونقل یک کشور پیشرفته و یک کشور درحالتوسعه و استخراج نکات کلیدی آنها)
_ارزیابی طرحهای عمده کوتاهمدت و منابع بخش حملونقل
چنانکه در این طرح پیشبینی شده، مرحله اول مطالعات، شامل شناخت وضع موجود، تشخیص عیوب و ارائه توصیههای كوتاهمدت در رابطه با مسائل و معضلاتی است كه بهویژه دارای ماهیت ساختاری و سازمانی بوده و در كوتاهمدت (حداكثر تا 5 سال) بدون سرمایهگذاریهای کلان قابلحل هستند.
فاز دوم:
_تعیین مقاطع زمانی و تصمیمگیری و بههنگام سازی طرح
_جمعآوری سیستماتیك آمار و اطلاعات
_بررسی کلی نتایج مطالعات اقتصادی ـ اجتماعی
_طراحی و راهاندازی پایگاه اطلاعاتی حملونقل کشور
درنتیجه اهم فعالیتهای مرحله دوم این طرح نیز شامل تهیه یك برنامه اولویت سرمایهگذاری در زیربناهای حملونقل در افق 20 ساله و نیز ارائه برنامه زمانبندی بهینه اجرای پروژهها در تمام شاخههای حملونقلی با توجه به محدودیتهای بودجهای، مقررشده است.
فاز سوم:
_مقدمه و برآورد متغیرهای اقتصادی و اجتماعی
_برآورد تقاضای مسافربری
_ پیشبینی حمل كالا
_مدلسازی ترافیك
فاز چهارم:
_پیشبینی ترافیک و تحلیل تفکیک سفر باری و مسافری
_ گزارش تفکیکی درباره وضعیت بخشهای مختلف (جادهای، ریلی، هوایی، دریایی، ترانزیت)
فاز پنجم:
مهمترین فاز این پروژه کلان است. این فاز مربوط به انتخاب مناسبترین پروژهها و اولویتبندی پروژههای اجرایی بوده است. كه متأسفانه به نظر میرسد علیرغم اهمیت موضوع و تأکید برنامه پنجم توسعه بر آن، مسئولان تصمیمگیرنده حوزه حملونقل از طرح جامع حملونقل کشور غافل شدهاند، هرچند برای تهیه آن تلاشهای زیادی صورت گرفته و چهار فاز آن نیز انجامشده است.
سندهای بالادستی در ارتباط با طرح جامع
_سیاستهای كلي نظام
در سیاستهای كلي نظام اگر به سیاستهای كلی بخش حملونقل كه مقام معظم رهبری ابلاغ فرمودهاند توجه شود اولین كلمات آن بر ضرورت ایجاد نظام جامع حملونقل اشاره دارد.
_قانون برنامه پنجم-ماده 163، بند و
طرح جامع حملونقل کشور باهدف پاسخگویی به تقاضاهای بالفعل و بالقوه و دستیابی بهجایگاه مناسب در حوزههای ایمنی، انرژی، اقتصاد، حملونقل و محیطزیست تا پایان سال سوم برنامه به تصویب هیئتوزیران میرسد. از زمان تصویب طرح جامع، شروع کلیه طرحهای جدید توسعه و ساخت زیربناهای حملونقل، فقط بر اساس این طرح و در قالب بودجه سنواتی قابلاجرا است.
_نظر مجمع تشخيص مصلحت نظام در خصوص طرح جامع حملونقل
به گزارش پایگاه اطلاعرسانی مجمع، بر اساس گزارش منتشرشده کمیته حملونقل، کمیسیون زیربنایی و تولیدی، حملونقل در تمامی توابع تجاری، یکی از متغیرهای مستقل و بااهمیت است؛ از سوی دیگر نیز کارایی و اثربخشی یک شبکه حملونقل نیز درگرو تعامل قوی، مؤثر و پویای آن با بسیاری از زیرسیستمهای مختلف سیستمهای اقتصادی و تجاری کشورها است. ازاینرو داشتن یک نگاه سیستمی و یکپارچه در طراحی، برنامهریزی، توسعه و بهرهبرداری از شبکه حملونقل امری ضروری و اجتنابناپذیر است.
در این گزارش به معرفی مختصر اهداف و نکات اصلی طرح جامع کشور، اهم مشکلات حملونقل، جزیرهای عمل کردن مدهای مختلف حملونقل و عدم وجود شبکه موزون حملونقل در کشور، نگاه مهندسی به بخش حملونقل بهجای نگاه حملونقلی، تکیهبر سلیقهها و خواستهای سیاستمداران بهجای اتکا بر شواهد و مستندات بعد از انقلاب، تمرکز بر توسعه شبکه و عدم توجه بهجای نگهداری شبکه، فقدان نگاه مدیریت تقاضا و حاکمیت تقاضامحوری پرداخته است.
در انتهای این گزارش این اهداف عنوانشده است:
1- حمایت از تکمیل طرح جامع حملونقل کشور بهعنوان مهمترین طرح راهبردی بخش حملونقل باهدف تدوین طرحی اجرایی و مبتنی بر آرمانها و جهتگیریهای ترسیمشده در قانون اساسی و سند چشمانداز کشور و سیاستهای کلان حملونقل در فضایی دمکرات و متعامل با تمامی بخش، زیر بخشها، صاحبنظران، بهرهبرداری و سایر گروههای مخاطب ذینفع طرح.
2- تدوین سند تحلیلی برای طرح جامع که در آن از یکسو الزامات، مواهب، مزیتها و فرصتهای منبعث از اجرای طرح و از سوی دیگر تهدیدها و هزینههای ناشی از عدم اجرای آن را باهدف ایجاد همفکری و همگرایی بین اشخاص حقوقی و حقیقی ذینفع و ذیمدخل را بهروشنی تبیین نماید.
3- افق این برنامه، بهینهسازی ظرفیتهای حملونقل کشور و ایجاد توازن بین مُدهای حملونقل است. این برنامه تلاش دارد همه نقاط کشور را متناسب با نیازهایش در نظر بگیرد تا توازن منطقهای و توازن ملی با مُدهای مختلف حملونقل ایجاد شود که در این صورت، اولویتهای اجرای پروژهها مشخصشده و از بیبرنامگی در تدوین و اجرای پروژهها جلوگیری میشود.
از آغاز مطالعات طرح جامع تا انتشار ۱۵ سال زمان سپری شد!!!!!!!!!! در کشورهای دیگر معمولا طرح جامع ۲ ساله آماده می شود، چون مطالعات به اهلش سپرده می شود۰
انتشار گزارش طرح جامع حمل ونقل از سویی امیدوارکننده و از سویی مایوس کننده است. با تشکر فراوان از یکایک متخصصین و دست اندرکاران این مطالعات، باید توجه داشت که طرح جامع نه صرفا به عنوان یک گزارش پژوهشی بلکه به عنوان یک سند بالادستی و جهت دهنده برای فعالیتها و کارهای بخش حمل و نقل مدنظر بوده است و حتی این موضوع در ماده ۱۶۴ قانون برنامه پنجم به صورت یک حکم قانونی درآمد که طرح جامع مبنای پروژه های بخش حمل و نقل باشد. متعاقب مطالعات طرح جامع حمل و نقل که در دهه شصت زیرنظر استاد ارجمند دکتر شیرازیان تهیه گردید و علیرغم زحمات و جامع الاطراف و آموزنده بودن آن، به دلیل عدم همکاری دستگاه های مسئول بالاخره به عنوان یک سند لازم الاجرا درنیامد، در دهه هفتاد تلاشهایی برای تهیه طرح جامع در دست اقدام بود که منتهی به دو پروژه پژوهشی در مرکز تحقیقات راه و ترابری برای تهیه شرح خدمات طرح جامع حمل و نقل شد و نهایتا شرح خدمات مطالعاتی تهیه شد که به مشاورین مترا - اژیس واگذار شد. نقش جناب مهندس خرم در مقام وزارت برای انعقاد قرارداد و نقش جناب دکتر تقی زاده در اجرایی شدن آن در مشاور مترا در سالهای اولیه دهه هشتاد برجسته بوده است گرچه از همان ابتدا شرح خدمات تغییر اساسی نمود و به تهیه طرح جامع حمل و نقل(مستر پلان توسعه شبکه ترابری) محدود گردید(در واقع شرح خدمات اولیه تهیه نظام جامع حمل و نقل را هدفگیری نموده بود). بهرحال این مطالعات در دولت نهم و دهم عملا و کاملا متوقف گردید. وزیر محترم آقای آخوندی در ابتدای دوره وزارت وعده حصول نتایج طرح جامع در مدت شش ماه را داد و کمیته ای مسئول آن شدند. اما گسست زمانی و برخی ضعفهای مطالعات انجام شده در مجموع امید برای انتشار یک سند مصوب و نهایی را به شدت کمرنگ نموده بود. آنچه اخیرا منتشر شد نشان دهنده همین موضوع است که گزارش اخیر چکیده نتایج مطالعات قبلی است و لازم الرعایه شمرده نمی شود و آنچه به آن اضافه شده است تدوین مکانیزم و ساختاری برای بازنگری این مطالعات و همچنین اظهارنظر دستگاه های تابعه وزارت روی این گزارش است. این اضافات گرچه مهم هستند ولی در مدت ششماه کار همان کمیته قابل حصول بودند بنابراین به نظرم دوباره دچار فرصت سوزی عظیمی شده ایم و دوره دولت یازدهم بدون نتیجه قابل قبول سپری شده است. ضمن اینکه نشان می دهد ما برای نقد نتایج یک مطالعات حاضر به جواب هستیم ولی در تهیه و اجرایی کردن یک سند بالادست و تبعیت از آن ناتوان هستیم. اگر به سند مصوب سیاستهای کلی بخش حمل و نقل که مقام معظم رهبری(روحی فداه) در سال ۷۹ ابلاغ نمودند رجوع نماییم(سندی که در وزارت راه و ترابری سابق و وزارت امروز راه و شهرسازی هنوز هم گمنام و مهجور است) مشاهده می شود که با این کلمات شروع می شود: " ایجاد نظام جامع حملونقل " البته نظام جامع حمل و نقل فراتر از تهیه مستر پلان(طرح جامع) است و هنوز حرکت شایسته ای در راستای تهیه نظام جامع حمل و نقل مشاهده نمی شود. در عبارات قبلی عرض کردم " ما برای نقد نتایج یک مطالعات حاضر به جواب هستیم ولی در تهیه و اجرایی کردن یک سند بالادست و تبعیت از آن ناتوان هستیم. " لذا این ناامیدی وجود دارد که اگر فرآیند بازنگری مطالعات منتشر شده اخیر در دولت بعد صورت پذیرد باز هم دستگاه های تابعه وزارت و سازمان برنامه و بودجه(که نقش آن در فرآیند بازنگری واضح نیست) تسلیم یک سند بالادستی به عنوان طرح جامع نشوند و شاید از نظر برخی افراد این رویه یعنی نداشتن برنامه مناسبتر باشد ولو آنکه بخش حمل و نقل دچار ناهماهنگی فراوان و اتلاف منابع باشد.