نقش‌ آفرینی ایران در راه ابریشم هوایی

بر اساس تحلیل وضعیت حمل و نقل هوایی جهان، حضور فعال فرودگاه های بین المللی کشور در بین فرودگاه های بزرگ جهان مستلزم برنامه ریزی دقیق برای بهبود حمل و نقل هوایی از طریق توسعه فرودگاه ها، ارائه خدمات مقرون به صرفه به ترانزیت عبوری، تعریف و توسعه راه ابریشم هوایی، بهره گیری حداکثری از مزیت های نسبی آسمان کشور، ارتقای مزیت های رقابتی، اعطای حق آزادی پنجم، ششم و هفتم، توسعه حمل و نقل چندوجهی کالا با دریایی، افزایش ظرفیت ناوگان با شرکت های هواپیمایی قدرتمند و استفاده از ظرفیت های کشور در حوزه های گردشگری، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی است.

با توجه به وضعیت حمل و نقل هوایی جهان از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۸، تعداد کل مسافران خروجی از فرودگاه های دنیا از ۲.۴۷ میلیارد در سال ۲۰۰۲ به ۴.۴۱ میلیارد در سال ۲۰۱۸ رسیده و حدود ۷۹ درصد رشد داشته است اما تعداد مسافران ترانسفری در این بازه زمانی تنها به طور متوسط ۱۰ درصد رشد داشته و از ۰.۵۸ میلیارد به ۰.۶۳ میلیارد رسیده است. در نتیجه، سهم کلی مسافران ترانسفری در فرودگاه های جهان از ۲۳ درصد در سال ۲۰۰۲ به ۱۴ درصد در سال ۲۰۱۸ کاهش یافته است. دلیل این کاهش احتمالا عملکرد شرکت های هواپیمایی است؛ چراکه امروزه شرکت های هواپیمایی نوظهور مانند خطوط هوایی ترکیه یا امارات، مسافران بسیاری از مسیرها را با یک توقف جابه جا می کنند که قبلا تنها توسط شرکت های هواپیمایی سنتی اروپایی و آسیایی با دو توقف انجام می شد و بنابراین تعداد نقاط ترانسفری در بسیاری از سفرها در جهان کاهش یافته است.

تعداد و سهم مسافران ترانسفری در فرودگاه های جهان از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۸ نشان می دهد که تعداد مسافران ترانسفری در آمریکای شمالی به شدت کاهش یافته و از ۲۹۱ میلیون مسافر به ۲۴۰ میلیون مسافر رسیده و سهم مسافران ترانسفری در فرودگاه های آمریکای شمالی از ۵۱ درصد به ۳۸ درصد کاهش یافته است. دلیل این امر به کاهش ظرفیت ناوگان حمل و نقل هوایی در ایالات متحده آمریکا پس حملات ۱۱ سپتامبر وابسته است، چراکه بر اساس گزارش انجمن بین المللی حمل و نقل هوایی (یاتا)، تعداد ناوگان هوایی ایالات متحده بین سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۹ به میزان ۷۰۰ واحد کاهش یافته است. در این بازه زمانی فرودگاه های اروپایی توانستند سهمی بیش از ۲۰ درصد را حفظ کنند که برابر با ۱۴۵ میلیون مسافر ترانسفری در سال ۲۰۱۸ بود. مسافران ترانسفری در آسیا و مناطق دیگر جهان نیز به ترتیب با ۱۰۶ میلیون (۱۷ درصد) و ۶۷ میلیون (۱۱ درصد) ثابت باقی مانده است. اما با عملکرد مثبت شرکت های هواپیمایی در خاورمیانه، سهم مسافران ترانسفری از ۳ درصد به ۱۲ درصد در سال ۲۰۱۸ رسید و چهار برابر شد که معادل ۷۶.۴ میلیون مسافر است.همچنین بررسی ۲۵ فرودگاه با بیشترین ترافیک مسافری نشان می دهد که فرودگاه های آتلانتا، دبی و فرانکفورت بترتیب با سهم مسافران ترانسفری ۵، ۳.۷ و ۳ درصد در سال ۲۰۱۸ در صدر فرودگاه های دنیا با بیشترین سهم مسافران ترانسفری قرار داشتند.

بررسی وضعیت فرودگاه های پیشرو نشان می دهد، در حالیکه سهم مسافران ترانسفری از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۸ در فرودگاه آتلانتا، ۰.۹ درصد کاهش یافت و در فرودگاه فرانکفورت با سهم ۰.۲ درصد ثابت باقی ماند، اما در فرودگاه دبی از ۰.۷ درصد به ۳.۷ درصد رسید و ۳.۰ درصد افزایش یافت که نشان دهنده رشد فرودگاه دبی است. بیشترین رشد سهم مسافران ترانسفری جهان مربوط به فرودگاه دبی (۳.۰ درصد) و استانبول (۲.۰ درصد) است و به ترتیب نرخ ترانسفر آنها از ۴۱ به ۵۳و از ۳۵ به ۴۷ درصد افزایش یافت. همچنین فرودگاه های چین با رشد سهم مسافران ترانسفری بین ۰.۴ و ۰.۷ در رده های بعدی قرار دارند. در مقابل، اکثر فرودگاه های ایالات متحده (به جز فرودگاه جان اف کندی نیویورک با سهم مسافران ترانسفری ۰.۳ درصد) دچار رکود شدند یا سهم خود را از دست دادند و اکنون سهم بیشتری از ترافیک محلی را نسبت به گذشته جابه جا می کنند. علاوه بر این، علیرغم کاهش شدید سهم مسافران ترانسفری فرودگاه های مادرید (از ۴۱ درصد به ۳۳ درصد) و پاریس (از ۳۹ درصد به ۳۴ درصد)، سهم مسافران ترانسفری هاب های سنتی اروپای غربی ثابت مانده است.

در سال ۲۰۰۲، از ۲۰ فرودگاه با بالاترین نرخ ترانسفر، ۵ فرودگاه برتر (شارلوت با ۷۶ درصد، آتلانتا با ۶۷ درصد، دالاس با ۵۹ درصد، هوستون با ۵۸ درصد و سنت لوئیس با ۵۶ درصد) در ایالات متحده قرار داشتند. چهار هاب کلیدی اروپایی (فرانکفورت، آمستردام، کپنهاگ و زوریخ) با نرخ ترانسفر بین ۴۴ تا ۵۴ درصد و سه فرودگاه مرتبط با آمریکای مرکزی/ جنوبی (پاناما با ۵۴ درصد، سائوپائولو با ۵۲ درصد و برازیلیا با ۴۴ درصد) بودند. همچنین تنها سه فرودگاه های خاورمیانه/ آسیایی شامل ابوظبی (۵۲ درصد)، دوحه (۴۷ درصد) و سنگاپور (۴۴ درصد) در فهرست فرودگاه هایی با بالاترین نرخ ترانسفر بودند. اما در سال ۲۰۱۸، این فهرست تنها شامل هشت فرودگاه ایالات متحده با نرخ ترانسفر بسیار پایین است. فرودگاه فرانکفورت آلمان (۵۵ درصد) در مقایسه با فرودگاه های شارل دوگل پاریس و هیترو لندن دارای نرخ ترانسفری بالاتر است، به طوری که فرودگاه های شارل دوگل و هیترو در بین ۲۰ فرودگاه برتر حضور ندارند. دلیل این امر می تواند به تمرکززدایی بیشتر در کشور آلمان در مقایسه با بریتانیا یا فرانسه وابسته باشد. نرخ ترانسفر فرودگاه های پاناماسیتی، دوحه و ابوظبی به ترتیب به ۷۷، ۷۶ و ۷۲ درصد افزایش یافت.

در مورد فرودگاه های دوحه و ابوظبی، افزایش رشد نرخ ترانسفر به ظرفیت زیاد ارائه شده توسط خطوط هوایی قطر و اتحاد امارات مرتبط است اما نرخ ترانسفر زیاد فرودگاه پاناماسیتی به عملکرد خطوط هوایی کوپا وابسته است که آن را به یک هاب منطقه ای مهم تبدیل کرده است. علاوه بر این، هفت فرودگاه جدید در میان ۲۰ فرودگاه برتر قرار گرفتند: سه فرودگاه دیگر در خاورمیانه (دبی با ۵۳ درصد، استانبول با ۴۷ درصد و مسقط با ۴۴ درصد)، سه هاب ویژه در اروپا (شرمتیوو مسکو با ۴۲ درصد، مونیخ با ۴۰ درصد و هلسینکی با ۳۸ درصد)؛ و آدیس آبابا در اتیوپی (۶۶ درصد) که نشان دهنده رشد شبکه خطوط هوایی اتیوپی است.

نتایج نرخ ترانسفر و سهم مسافران ترانسفری جهان نشان دهنده کاهش در اکثر مراکز بزرگ ایالات متحده، افزایش در منطقه خلیج فارس و خاورمیانه (بخصوص امارات)، ثبات در هاب های اصلی اروپا و افزایش در هاب های تخصصی تر مانند مسکو یا هلسینکی است. نتایج تحلیل نشان می دهد که فرودگاه های بین المللی کشور ما نقش چندانی در جابه جایی مسافران در سطح جهان ندارند. بدیهی است حضور فعال فرودگاه های بین المللی کشور در بین فرودگاه های بزرگ جهان مستلزم برنامه ریزی دقیق برای بهبود حمل و نقل هوایی از طریق توسعه فرودگاه ها، ارائه خدمات مقرون به صرفه به ترانزیت عبوری، تعریف و توسعه راه ابریشم هوایی، بهره گیری حداکثری از مزیت های نسبی آسمان کشور، ارتقای مزیت های رقابتی، اعطای حق آزادی پنجم، ششم و هفتم، توسعه حمل و نقل چندوجهی کالا با دریایی، افزایش ظرفیت ناوگان با شرکت های هواپیمایی قدرتمند و استفاده از ظرفیت های کشور در حوزه های گردشگری، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی است.

* معاون حمل‌ونقل وزیر راه و شهرسازی