◄ هورامان سرزمین افسانه پیرشالیار

منطقه هورامان در جنوب شرقی شهر مریوان با دارا بودن معماری پلکانی، آب و هوای معتدل، آداب و رسوم سنتی، پوشش خاص، صنایع دستی و غذاهای محلی منحصر بفرد، بهشت گمشده گردشگری کردستان است. اورامان با قدمتی چند صد ساله و یادگار دوران زرتشت سرزمینی بکر با مردم عشیره ای است.

از جمله‌ی کراماتی که در باره‌ی او روایت می‌کنند، ماجرای شفا یافتن «شاه بهار خاتون» دختر شاه بخارا است. در داستان، «شاه بهار خاتون» کر و لال است و همه‌ی پزشکان از درمان او ناتوان می‌مانند تا این که آوازه‌ی «پیر شالیار اورامی» به بخارا می‌رسد. پادشاه بخارا هم شرط کرده‌است که هر کسی دخترش را شفا دهد، او را به عقد وی در می‌آورد؛ بالاخره عموی پادشاه با عده‌ای از اطرافیان پادشاه به سمت اورامان به راه می افتند تا دختر را به نزد «پیر شالیار» ببرند. وقتی که نزدیک روستای «اورامان تخت» می‌رسند، گوش‌های دختر به‌طوری آنی شنوا می‌گردند و وقتی به نزدیکی‌های خانه‌ی «پیر شالیار» می‌رسند، صدای نعره‌ی دیوی توجه آن‌ها را جلب می‌کند و سریع دیو از تنوره‌ای که هم‌اکنون اهالی به آن «تنوره دیوها» می‌گویند و نزدیک خانه «پیر شالیار» هست، بر زمین می افتد و کشته می‌شود. در این هنگام، زبان «شاه بهار خاتون» هم باز می‌شود و شروع به صحبت کردن می‌کند. پادشاه دخترش را به عقد وی در می‌آورد و مردم جشن عروسی بزرگی برای پیرشالیار و بهار خاتون برپا می‌کنند. به باور مردم بومی، مراسمی که امروز برگزار می‌شود، سالگرد همان روز است.

شروع مراسم روز چهارشنبه است. این مراسم سه روز به درازا می‌کشد. نخست، از باغ پیرشالیار گردوهایی چیده شده و برای اهالی فرستاده می‌شود.

از همان صبح روز اول دامدارانی که دام‌های خود را برای قربانی در این مراسم نذر کرده‌اند، دام‌های خود را به جلو در خانه پیرشالیار می‌آورند تا به دست متولیان مراسم ذبح شوند. پس از ذبح قسمتی از گوشت‌ها را به عنوان تبرک در بین مردم پخش می‌کنند و بعضی از آن را هم برای غذای مراسم به خانه‌ی پیر انتقال می‌دهند.

بعد از ظهر دف‌ها را برای لحظاتی دیگر آماده می‌کنند. نزدیکی‌های ساعت ۲ الی ۳ مراسم شروع می‌شود. نوجوانان، جوانان و پیران، دست در دست هم زنجیره‌ای بزرگ تشکیل می‌دهند تا همبستگی خود را به نمایش بگذارند. در حین این رقص شادی (که به نوعی رقص عرفانی هم هست) عده‌ای دف می‌نوازند و عده‌ای قصیده‌هایی در ستایش پیامبر و ... می‌خوانند و گروه بزرگ رقص هم واژه‌ی «الله» را زمزمه می‌کنند. در این سه روزه مردم هورامان تخت تمام کارهای خود را تعطیل می‌کنند و فقط و فقط وقت خودشان را در این جشن باستانی صرف می‌کنند.

غذای مراسم (آش جو یا «هولوشینه تشی») همان غذایی است که ۹۵۰ سال پیش در مراسم پیر شالیار پخته شده است. بعد از خوردن غذا، مردم به خانه‌های خود می‌روند و غذایی که اضافی است، به خانه‌ها می‌برند تا دیگر اعضای خانواده به عنوان تبرک از آن بخورند.

در روز آخر (خلاف دو روز پیش از آن که مراسم تا عصر بر پای است) مردم تا شب به رقص می‌پردازند و ساعاتی از شب را نیز در خانه‌ی پیرشالیار می‌گذرانند (که به این شب (شب نشست "شه وونیشتی") گفته می‌شود. در این شب سخنرانان به سخنرانی در مورد پیر شالیار و بحث‌های مذهبی و عرفانی می‌پردازند. پس از آن سرودی یا قصیده‌ای خوانده می‌شود و جلسه با دعا به پایان می‌رسد.

مراسم کومسای

همه ساله در تاریخ 15 اردیبهشت مراسم باشکوه و جالب کومسای برگزار می‌شود. این جشن همواره گردشگران خارجی و داخلی را به سوی اورامان می‌کشاند. کومسای در حقیقت سمبل کوچکی از عقاید بومیان ناحیه اورامان است که به گفته‌ی راویان و بزرگان محلی بیش از هزار سال قدمت دارد.

در این مراسم بزرگان و ریش‌سفیدانی که معتمد همگان هستند، گردهم جمع می‌شوند و تصمیم می‌گیرند که چه کسی کدام امور از منطقه را بر عهده بگیرد. اغلب این کار حدود 2 ساعت طول می‌کشد. امروزه این آیین در روز 15 اردیبهشت با قرائت قرآن و سخنرانی امام جمعه آغاز می‌شود و با اموری چون قصیده‌خوانی، ذبح دام قربانی، خوردن آش، شب‌نشینی، دف، تقسیم امور منطقه (به صورت نمادین) و شکستن سنگ ادامه می‌یابد. 

در این مراسم که به مراسم «شکستن سنگ مقدس » نیز مشهور است، سنگ مقدس در اورامان شکسته می‌شود، مردم منطقه معتقدند: این سنگ تنها در این روز شکسته و تا سال بعد دوباره رشد خواهد کرد.

روایت است که مراسم کومسای در محل مقبره کنونی پیرشالیار با تجمع مردم در ارتباط با وضعیت آب و هوای منطقه جهت کوچ به خانه باغ ها یا همان هه‌وار بوده و پیرشالیار مردم را به زراعت و باغداری و تلاش و کوشش رهنمود کرده و به عبارتی پایان فصل بارش و آغاز کار بوده و هر ساله بعد از وفات وی از روح و سنگ مزار پیرشالیار استمداد جویده و این رسم هر ساله گرامی داشته می شود.