◄ تاریخچه ورود ماشین به ایران

تاریخچه ماشین در ایران دارای سابقه‌ای چندین ده ساله است که در طی این مدت با فراز و فرودهایی رو به رو بوده است.

قبل از این‌که اتومبیل و به قول قدیمی‌ها کالسکه بخار بین بزرگان و ثروتمندان رواج یابد، کالسکه، وسیله‌ای که بیشترین  شباهت را به اتومبیل داشت از زمان ناصرالدین شاه رواج پیدا کرده بود.

تاریخ دقیق ورود نخستین خودرو به ایران زیاد مشخص نیست اما به نقل از جعفر شهری (نویسنده و پژوهنده تاریخ تهران) اولین بار در آذرماه سال ۱۲۷۹ خورشیدی طی سفر مظفرالدین شاه به اروپا بود که دو اتومبیل با دو شوفر فرانسوی راهی ایران شد. این نخستین جفت اتومبیل از نوع رنو بودند و از فرانسه خریداری ‌شده بودند.

نقل است که ناصرالملک که مدت‌ها در انگلستان و فرانسه زندگی کرده بود هنگام انتصاب به مقام نیابت سلطنت برای احمدشاه خردسال یک دستگاه اتومبیل را به هزینه دولت ایران از اروپا خریداری کرد. این اتومبیل‌ها راهی تهران شدند و مورد استفاده دربار قرار می‌گرفتند. به غیر از دربار قاجار، سیاحان اروپایی نیز اولین اتومبیل‌ها را وارد ایران کردند ولی بعدها نیز در میان سیاستمداران و ملاکان بزرگ و تجار سرشناس به خصوص تجار بوشهری همچون: حاج امین‌التجار و معین التجار بوشهری و دیگر تجار یزدی، شیرازی و کرمانی خرید اتومبیل باب شد و به نوعی نشانه اشرافیت و چشم و هم‌چشمی تجار از هم ‌بود.

نخستین واردکننده اتومبیل در ایران

وثوق الدوله، نخست وزیر عصر احمدشاه کسی است که از او به عنوان نخستین واردکننده اتومبیل در ایران یاد می شود. وی اتومبیل های سواری فورد کروکی را وارد ایران کرد که سرعت شان به چهل کیلومتر در ساعت می رسید و چون فاقد گیربکس و جعبه دنده ای برای پایین یا بالا بردن فشار و قدرت موتور بودند، فقط در سطوح هموار و صاف کارایی داشتند. این اتومبیل ها در جاده های شیب دار (سربالا) قابل استفاده نبودند و در سرازیری ها هم به علت اهرمی بودن ترمز و عدم کنترل راننده بر اتومبیل، مسافران مجبور به پیاده شدن می شدند تا اتومبیل سبک شود.

ویژگی های خودروهای نخستین

در بدو ورود اتومبیل ها به ایران خبری از دینام و باطری در آنها نبود و باید با هندل روشنشان می کردند. این خودروها فاقد بوق برقی بودند و چراغ آنها نیز با کبریت روشن می شد. هیچگونه سیستم گرمایشی و سرمایشی در آنها تعبیه نشده بود و در زمستان و تابستان دردسرهایی برای مسافرانشان به وجود می آوردند.

در آن زمان جاده ی آسفالته ای وجود نداشت و کوچه ها نیز به قدری تنگ و باریک بودند که جان راننده را به لب می آوردند تا از آنها عبور کند. قیمت هر اتومبیل بسته به نوع و مارک آن بین 300 تا 350 تومان بود که یک پنجم آن را به عنوان پیش قسط دریافت می کردند و خریدار بقیه اقساط را در دراز مدت پرداخت می کرد.

گران ترین اتومبیل های نخستین گراهام پیچ بود که 2500 تومان قیمت داشت و همراه آن مقدار زیادی لوازم یدکی دو حلقه زاپاس، یک جعبه آچار، یک تلمبه باد و یک چراغ سیار نیز عرضه می شد. جوایزی مانند ساعت مچی یا بغلی، فندک و کت چرمی و قوطی سیگار و تسبیح و جاکلیدی برای خریداران در نظر گرفته شده بود  که به دلیل سقف برزنتی (کروکی) اتومبیل‌ها کت چرمی یا بارانی برای مقابله در برابر باد و باران و جلوگیری از خیس شدن شوفرها به آنها هدیه داده می شده است  از همه محبوب تر بود چرا که رانندگان با پوشیدن این کت های چرمی یا بارانی ها و گذاشتن کلاه های خلبانی بر سر و زدن عینک های دودی، خودشان را شبیه به خلبان ها می کردند و به دیگران فخر می فروختند. 

از سال ۱۲۸۹ و پس از گذشت چهار سال از صدور فرمان مشروطیت، قانون مالیات شهری بر وسایل نقلیه از تصویب مجلس شورای ملی گذشت و دولت اجازه یافت از هر اتومبیل ماهانه پنج تومان مالیات دریافت کند این هزینه آن‌قدر زیاد بود که تنها مرفهین جامعه از عهده آن برمی‌آمدند. همچنین مالیات‌هایی برای گاری‌های اسبی، صاحبان اسب، الاغ، شتر و دوچرخه وضع شد. طبق این قانون چنانچه اتومبیلی از خارج تهران وارد می‌شد صاحبش ملزم به پرداخت یک تومان مالیات و عوارض بود.

وسایل نقلیه مخصوص دربار، ماموران سیاسی دولت و کارکنان نظامی و سیاسی دولت‌های خارجی، ارتش، بهداری و بلدیه از پرداخت مالیات معاف شدند. اتومبیل در ابتدا نتوانست در بین مردم به محبوبیت برسد، زیرا وضعیت راه‌ها به‌گونه‌ای نبود که بتوان در آن با اتومبیل تردد کرد. نیاز به راه‌ها سبب شد تا روس‌ها در سال ۱۲۸۵ ه.ش جاده جلفا - تبریز را احداث کنند. سپس در سال ۱۲۸۸ جاده انزلی -رشت - قزوین ساخته شد.

اتومبیل رفته‌رفته به یکی از بهترین و پرسودترین وسایل در نزد ایرانیان تبدیل شد و شغل‌های مرتبط با این صنعت از پردرآمدترین کسب‌وکارها در ایران شد به‌طوری ‌که هرکسی دوست داشت در این صنعت و حرفه وارد شود. رانندگان (شوفرها) اتومبیل‌ها در شهر با انگشت‌نشان داده می‌شدند و در نزد کسبه و مردم از احترام خاصی برخوردار بودند.

آهنگ سریع واردات خودرو در حوالی سال ۱۳۱۰ ه.ش به حدود سه هزار دستگاه در سال رسید تا درنهایت دولت ایران را به این فکر انداخت تا خود مستقیما به صنعت خودروسازی ورود کند. اتومبیل به‌قدری در بین ایرانیان محبوب شده بود که اولویت اول هر جوان شهری خرید یک دستگاه اتومبیل بود. اتومبیل خیلی زود جایگاه مسکن را در بین ایرانیان گرفت و به مهم‌ترین اولویت زندگی ایرانیان بدل شد. این محبوبیت و علاقه شدید به اتومبیل سبب شد تا کارخانه‌های خودروسازی ایران در زمره نازپرورده‌ترین کارخانه‌ها محسوب شوند و دست آنها را در انجام هر  عملکردی باز بگذارد. محبوبیت فزاینده و بیش ‌از حد خودرو در ایران و نیز بستن مرزهای واردات و عدم ایجاد فضای رقابت، سبب آن شد که تولید اتومبیل در ایران به یک  صنعت مهم  تبدیل شود.

گفتنی است که این خودرو در سال ۱۳۴۶ روانه بازار شد. پس از این، در سال‌های بعد تولید ماشین‌هایی اعم از اتوبوس، وانت و مینی بوس آغاز گردید.

در همان سال بود که ماشین‌های «شاهین» و «آریا» در کارخانه پارس خودرو به تولید رسید.

پس از آن در سال ۱۳۴۷ ماشین «ژیان» در کارخانه ساپیا تولید شده و روانه بازار شد.

در سال ۱۳۵۱ کارخانه پارس خودرو به شرکت « جنرال موتورز ایران » تبدیل شد که همین امر موجب شد تولید اتومبیل‌های شاهین و آریا متوقف شده و ساخت سواری‌های شورولت ۲۵۰۰ و ۲۸۰۰ سی سی و نیز ساخت سه نوع اتومبیل سواری دیگر به نام‌های « بیوک »، « شورولت نوا » و « کادیلاک » تحت لیسانس جنرال موتورز آمریکا آغاز گردد. تولید این ماشین‌ها تا پایان سال ۱۳۶۰ ادامه داشت.

این کارخانه تولید سواری ژیان را در سال ۱۳۵۹ متوقف نمود و به جای آن مبادرت به تولید سواری« رنو ۵ » نمود، البته ساخت ژیان از سال ۱۳۵۴ شروع شده بود.

در سال‌های اخیر تولید اتومبیل‌هایی با فناوری جدیدتر شروع شده است. پژو ۴۰۵، پژو ۲۰۶، مزدا ۳۲۳، پراید و نیسان پاترول از این دست هستند.