◄ کاروانسرای خانات تهران؛ یادآور تهران قدیم

کاروانسرای خانات یکی از آثار به یادگار مانده از دوران قاجار در شهر تهران است. حدود یک قرن پیش، نیاکان ما با اسب یا شتر بارهای خود را در حیاط بزرگ این کاروانسرا خالی می کردند و شبی را در حجره های آن به صبح می رساندند. پیرامون قدمت این بنا اطلاعات کاملی در دست نیست، ولی با توجه به ویژگی هایی که این کاروانسرا دارد، می توان تاریخ ساخت آن را اواخر دوران حکومت ناصر الدین شاه و حدود سال ۱۲۶۱ شمسی دانست.

همه ما می دانیم که دور تا دور تهران قدیم، دروازه ها و دیواری وجود داشت. تا اواسط سلطنت ناصرالدین شاه، هنوز حصار دوره صفوی دور تهران باقی مانده بود. در این دوران ناصر الدین شاه دیوار صفوی را خراب و حصاری موسوم به حصار ناصری را دورتا دور تهران کشید. بنابراین، شهر تهران بزرگتر شد و کاروانسرای خانات هم که در مسیر جاده عبد العظیم بنا شده بود، به درون حصار شهر افتاد. از همین رو، کاروانسرای خانات را جزء کاروانسراهای درون شهری کشور محسوب می کنیم. جالب است بدانید که این بنای تاریخی، بزرگترین بنای ساخته شده در بافت تاریخی شهر تهران است.

می گویند کاروانسرای خانات بیش از یک قرن پیش و در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه قاجار در جنوب چهار راه مولوی و در خیابان صاحب جمع امروزی ساخته شد. جالب است بدانید که به این بنا سرای روغنی ها نیز می گفتند چرا که در روزگاران قدیم محل خرید و فروش روغن بود. همچنین به حجره، خان می گفتند که این کاروانسرا با داشتن 52 حجره به کاروانسرای خانات معروف شد. در آن روزها برخی از تاجران به صورت فصلی حجره ها را اجاره می کردند، کالاهای شان را در طبقه پایین عرضه می کردند و در طبقه بالا به استراحت می پرداختند. پس از مدتی با تغییر شیوه های حمل ونقل، تغییر و از رونق افتادن برخی از کسب وکارها، کاروانسراها کاربری سابق خود را از دست دادند. با گذشت روزهای بسیار، امروز این کاروانسرا محل عرضه خشکبار، آجیل، حبوبات و...است و می توانید با قدم زدن در آن گشت وگذاری کوتاه در دل تاریخ داشته باشید. 

جالب که بدانید با وجود نامشخص بودن زمان دقیق ساخت این بنا، با توجه به نوع معماری بنا، آن را متعلق به حدود بیش از یک قرن پیش و اواخر دوره سلطنت ناصرالدین شاه قاجار می دانند. همچنین در نقشه ای که در سال 1270 هجری شمسی توسط میرزا ابوالقاسم نجم الملک (از دولت مردان دوره قاجار و پهلوی) از تهران تهیه شده است، این کاروانسرا در نزدیکی میدان امین السلطان دیده می شود. این میدان توسط آقامحمدابراهیم ارباب، ملقب به امین السلطان از درباریان گرجی ایران در دوران ناصرالدین شاه ساخته و به مرکز عرضه سبزیجات و تره بار بدل شد.

روزگار گذشت تا اینکه حدود 111 سال پیش، یکی از اعضای خاندان اردهالی، که از قدیمی ترین تجار فرش ایران بودند، این بنا را از امین السلطان خریداری می کند. تا سال 1381 این بنا همچنان فعال بود تا اینکه کم کم بخش هایی از آن رو به تخریب رفت. افراد خاندان اردهالی برای حفظ میراث گذشتگان شان تصمیم می گیرند تا برای حفظ این بنا اقداماتی انجام دهند. در نهایت بعد از مرمت، در سال 1388 با وجود تلاش های خانواده ارهالی برای تبدیل این کاروانسرا به مرکز تولید و عرضه سوغات و صنایع دستی، اما به دلیل قرارگیری بنا در بورس خشکبار، در نهایت سال 1391 کاروانسرای خانات به مرکزی برای عرضه خشکبار بدل شد و با این کاربری در حال فعالیت است. 

بنای خانات، در طول تاریخ، بارها آسیب دیده، ولی دوباره مرمت شده است. به عنوان مثال در سال ۱۳۵۷، بر اثر آتش سوزی درب های غربی و شرقی بنا مسدود شدند. پس از آتش سوزی، این بنا چندین بار تغییر کاربری داد. هنوز می توان شور و شوق تجارت را در مجاورت این کاروانسرا مشاهده کرد. دور تار دور بنا کسبه و بازاریون در حال کسب روزی هستند. امروزه در گوشه ای از این کاروانسرا، سفره خانه ای سنتی دایر کرده اند که شما بعد از بازدیدتان از بنا می توانید برای صرف ناها، شام و یا استراحت به آن سری بزنید.

کاروانسرای خانات دارای امکاناتی مانند کافه، رستوران، نمازخانه و سرویس بهداشتی می باشد.