گذر زمان در مترو

به گزارش تین نیوز به نقل از ایسنا، بسیاری از رفتارهای اجتماعی و فرهنگی ما، از درک ما نسبت به زمان نشأت می گیرد و روند بهبود مدیریت زمان در شهر می تواند با مطالعه رفتارها بر اساس زمان شروع شود. گذر زمان در مترو از فرهنگ و درک ایرانیان نسبت به زمان نشأت نگرفته و بر مبنای زمان اقتصادمحور مدرن و وارداتی است. گذر زمان در مترو برای مردم، در بیشتر موقعیت ها فاقد معنا و ناخوشایند است و قرار گرفتن در آن با چالش هایی فرهنگی و اجتماعی همراه می شود.

زمان به ما نشان می دهد بخش قابل توجهی از زندگی هر فرد، در سفرهای درون شهری سپری می شود و آنان بخش قابل توجهی از زندگی خود را در این محیط می گذرانند. زمان در ایران امروز و در بسیاری از کشورهای درحال توسعه، دچار نوعی بهم ریختگی و درهم شکنندگی است. زمان فرهنگی که از گذشته به ما رسیده و زمان وارداتی مدرن که هنوز بی ریشه در اجتماع است، به یک پیوند ناسازگار رسیده و باعث شده در سطوح مختلف، ناهنجاری در ساختار زمان ایجاد شود.

همین مسئله موجب آن شده است تا جایگاه مترو، از مهم ترین وسیله های حمل ونقل عمومی درون شهری را در زمان جست وجو کنیم و بپرسیم گذر زمان در مترو چه چالش ها اجتماعی را پدید می آورد؟ مترو در کشورهای توسعه یافته چه جایگاهی دارد؟ آیا زمان در ایران همانند دیگر کشورها است؟ و زمان در هر فرهنگ چگونه درک می شود؟

حوالی یک ایستگاه

به جهت مشاهدات میدانی به ایستگاه تربیت مدرس رفتیم، این ایستگاه تقاطع دو خط ۶ و ۷ است و  مورد استفاده اکثریت دانشجویان و کارکنان دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم اجتماعی و دانشکده مدیریت دانشگاه تهران است. زمان انتظار برای هر قطار بین ۱۲ الی ۲۰ دقیقه است که بستگی به روز تعطیل و غیرتعطیل و همچنین برنامه ریزی برای ساعات پیک ها دارد. حدود ساعت پنج است. اولین مسئله ای که هنگام ورود به ایستگاه به چشم می آید صفوف طولانی برای خرید و شارژ کارت بلیط مترو است. دستگاه های خرید و شارژ کارت بلیط که بر روی دیوار نصب شده اند، دقیقا در مسیر ورودی و خروجی گیت های مترو است و در بدو ورود باید دقت شود تا با افرادی که در صف ایستاده اند برخورد نشود. بعد از گیت ها می توان مسیر را انتخاب کرد. جمعیت سکوهای قطار بستگی به زمانی دارد که وارد آن می شوید، اگر قطار به تازگی رفته باشد، خلوت است اما این یعنی باید ده الی پانزده دقیقه منتظر قطار بعدی بود. تعداد صندلی ها بسیارکم است البته با توجه به اینکه در هر دقیقه به تعداد افراد افزوده می شود، شاید وجود صندلی بر سکوها زیاد مناسب نباشد. تقریبا سکوها مملو از جمعیت شده است. خانمی در بلندگو تذکر می دهد پشت خط زرد لبه سکو بایستید. انتظارها به سر رسید و قطار آمد. قطار در ازدحام گم شده بود. درب ها باز شدند، تعداد کمی پیاده شدند و تعداد بسیاری داخل قطار رفتند، خانمی بین درب قطار تلاش می کرد خودش را داخل قطار جا دهد اما درب بسته نمی شد و بعد از چند بار تلاش ناچار پیاده شد تا با افراد دیگری که نتوانسته بودند سوار شوند، منتظر قطار بعدی باشد. قطار با تاخیر و کمک مامور داخل ایستگاه مترو به راه افتاد.

زندگی در قطار

مردم داخل قطار در بسیاری از موارد در موقعیت های ناخوشایند به انتظار کشیدن برای رسیدن به مقصد هستند. در این میان کنش های متقابل آن ها از مهم ترین نکاتی است که می توان مورد توجه قرار داد. مسافران مترو گاهی تلاش می کنند از هرگونه تماسی با یکدیگر پرهیز کنند و گاهی سعی می کنند بدون آن که خودشان را مزاحم نشان دهند با دیگران رفتاری دوستانه داشته باشند. اندک مسافرانی از امتیاز نشستن بر روی صندلی های قطار برخوردار هستند. در روزهای تابستانی با وجود تهویه داخل مترو، نفس کشیدن در جمعیت زیاد با این فاصله کم طاقت فرسا است و بنظر می رسد همه به نوعی در پایان روزکاری کلافه شده اند. دستفروش ها فضای زیادی برای جابه جایی ندارند اما میان ازدحام جمعیت کالای خود تبلیغ می کنند. صداهای دستفروش ها با صدای فردی که دارد با تلفن صحبت می کند و مکالمه فردی دیگری که دارد درباره مهمانی فردا با کسی که کنارش نشسته است، در هم آمیخته است. کسی که از لباس ها، سن و جزوات در دستش بنظر می رسد دانشجو باشد، هندزفری اش را از کیفش در می آورد. قطار می ایستد و درب های قطار باز می شوند، تعدادی پیاده می شوند و تعداد مسافر بیشتری در حال سوار شدن است. فرد دیگری داخل قطار در تلاش است تا خودش را به درب قطار برای پیاده شدن برساند. صدایی میان جمعیت می گوید: «لطفا هل ندهید».

زمان انتظار

زمان حرکت قطارهای مترو مهم ترین عامل تاثیرگذار در زمان انتظار مسافران و در نهایت شکل گیری مسائل متعدد اجتماعی است. حمل و نقل عمومی در تهران، به ویژه مترو که جداول زمانی مشخصی دارد و همین مسئله نشانگر اهمیت نظم و دقت در حرکت قطارها است، نقش مهمی در برنامه ریزی فردی و کاری مسافران دارد. اکثر افراد در شهر کمابیش از مترو و وسایل حمل ونقل عمومی استفاده می کنند. مترو در تهران از صبح تا ساعاتی از شب در حال حرکت است و بخش قابل توجهی از زندگی تهرانی ها به ویژه اقشار فرودست جامعه، دانشجویان، کارمندان، کارگران و... را تشکیل می دهد. مترو تهران هفت خط دارد که اکثریت ایستگاه ها فعال است و مردم از آن استفاده می کنند.

زمان انتظار در مترو در صورتی که با تعداد تقاضای مسافران منطبق نباشد، دو مسئله مهم را ایجاد می کند؛ اول آن که جمعیت مسافران در مترو افزایش می یابد و موجب ازدحام می شود، دوم آن که این ازدحام موجب جاماندن تعدادی از مسافران به دلیل اتمام ظرفیت قطار می شود. نتیجه این رخداد، ایجاد نارضایتی در میان مسافران است که در وهله اول موجب ایجاد رقابت میان مسافران بر سر زودتر سوار شدن به قطار می شود و ممکن است برخوردها و تنش هایی بین مسافران ایجاد کند و  نتیجه آن، تاخیر در حرکت است که نظم زمانی قطار بهم می ریزد. این بی نظمی ممکن است جایگزین شدن وسیله نقلیه شخصی به جای استفاده از حمل و نقل عمومی را در پی داشته باشد.

مترو در تهران و کشورهای توسعه یافته

زمان بندی دقیق و کوتاه بودن زمان سفرهای درون شهری از مهم ترین ویژگی های حمل و نقل عمومی برای جایگزین شدن وسایل نقلیه شخصی است. دو مولفه مهم تاثیر گذار در کمیت زمان سفر درون شهری، وسعت جغرافیایی و جمعیت است. حمل ونقل عمومی در بسیاری از شهرهای کشورهای شرق آسیا و اروپا جزو لیست برترین شهرها در حمل و نقل عمومی معرفی شده اند. دغدغه حمل و نقل عمومی برآمده از تلاش برای حل بحران های آلودگی هوا و ترافیک در شهر است. ایجاد خطوط ریلی برای قطارهای سریع السیر در سایر کشورها نیز نقش مهمی در جهت کاهش زمان سفرهای درون شهری ایفا می کند.

مترو تهران با توجه به مسافت در رتبه ۳۲ جهان قرار دارد. قطارها حدود ۳میلیون نفر را روزانه در این استان جابه جا می کنند که بعد از قاهره، دومین استان در خاورمیانه از لحاظ جابه جایی جمعیت محسوب می شود. در لیست برترین کشورها در زمینه حمل و نقل عمومی معیارهای متعددی برای انتخاب آن ها در نظر گرفته شده است که در ادامه به بررسی برجسته ترین ویژگی آن ها خواهیم پرداخت.

طبق آمارهای ارائه شده حدود ۹۰درصد جمعیت هنگ کنک از حمل ونقل عمومی استفاده می کنند. مترو در این کلان شهر دارای خطوط قطارهای سریع السیر است و به علت نظافت، امنیت و سرعت بالا از اهمیت ویژه ای در بین دیگر وسایل حمل ونقل عمومی برخوردار است. در توکیو نیز خطوط مترو از پیشرفته ترین خطوط ریلی جهان به شمار می رود که جمعیتی بیش از ۸میلیون نفر روزانه در این خطوط سفر می کنند. مترو توکیو به نظم و برنامه ریزی دقیق شناخته می شود.

مترو سئول پایتخت کره جنوبی نیز از مجهزترین و پیشرفته ترین متروها در جهان شناخته می شود و جمعیتی حدود ۸میلیون نفر را روزانه جابه جا می کنند. وجود خطوط سریع السیر مترو در شانگهای، از مهم ترین ویژگی های این شهر است. مترو شانگهای با جابه جایی ۱۲میلیون نفر در روز جایگاه مهمی را در وسایل حمل و نقل عمومی سفرهای درون شهری دارد. در شهرهای اروپایی نیز، برلین جایگاه برتر در حمل و نقل عمومی را به جهت سرعت بالا، ساختار مناسب مترو و قطارهای زیرزمینی را دارد. روزانه ۵/۱ میلیون نفر از مترو برلین استفاده می کنند.

جریان زمان

زمان به مثابه یک جریان درک می شود که با تولد، آغاز و با مرگ، خاتمه می یابد؛ این جمله را باربارا آدام استاد  دانشگاه کاردیف در تحقیقاتش در حوزه زمان اجتماعی، نوشته است. صاحب نظران این حوزه درک انسان از زمان را به طور کلی بر مبنای اندیشه های دینی-اسطوره ای می دانند. زمان در کشورهای بر مبنای ادیان الهی، به صورت تک خطی با تکیه بر باورهای آفرینش-فرجام شکل گرفته است. باور به زندگی پس از مرگ و رستاخیز در این درک از زمان، موقعیتی بی زمان را می سازد که نوعی قابلیت برای زندگی برتر است. در تفکرات تاریخ گرا در دیگر کشورها نیز، زمان با انواعی از آرمانشهر مواجه است که جایی تاریخ پایان می یابد و انسان به سعادت ابدی می رسد.

پژوهشگران معتقدند درک از زمان در میان مردمان باستانی مانند آزتک ها، یونانیان و چینی ها، به صورت چرخه ای و تکرار شونده بوده است. زمان در تفکرات بودیسم در شرق و جنوب شرق آسیا نیز به همین صورت است و در میان آنان باور به تولدهای متعدد انسان وجود دارد. تولد برای آنان به مثابه یک فراموشی از زندگی های گذشته است. بوداییان باور دارند، تنها بوداست که زندگی های گذشته خود را به یاد می آورد. در این درک از زمان، در فرهنگ آنان پسر را با نامی متفاوت از پدر، اما همسان با پدربزرگ نام گذاری می شود، گویا پدربزرگ باز متولد شده و به زندگی ادامه می دهد.

زمان در ایران را با سه منشا معرفی می شود. زمان شهری در ایران باستان که با تقسیم بندی های سال، ماه و روزهای مقدس به همراه مراسمات دعا و جشن ها همراه بوده است و در دوره اسلامی هم با اعیاد و عبادت های روزانه در مسجد شکل گرفت. سپس زمان صنعتی که بر اساس محور اقتصاد و کار پدید آمد. بنابراین زمان فرهنگی و اجتماعی در ایران بر اساس آیین های دینی و ملی بوده و بعد از شکل گیری نظام اقتصادی صنعتی، زمان بر اساس اقتصاد و کار در ایران تنظیم شد که با درک از زمان، در فرهنگ ایران متفاوت است. جریان گذر زمان در مترو نیز بر مبنای اقتصاد صنعتی است که در ایران، زمانی بی هویت در جامعه محسوب می شود.

اهمیت به گذر زمان در جریان زندگی نیز، به فرهنگ، زبان، درک از زمان و حتی عوامل محیطی برمی گردد. در بسیاری از کشورها زمان به مثابه یک ماهیت مهم است که هر لحظه اش بسیار اهمیت دارد و نباید آن را از دست داد، این مسئله در دیگر فرهنگ ها شاید چندان مورد اهمیت نباشد. در ژاپن زمان بسیار اهمیت دارد. مترو در این کشور هر دو دقیقه حرکت می کند. تاخیر میان جامعه ژاپن پذیرفته نیست و همچنین با تمهیدات فرهنگی، زمان استفاده از مترو، زمانی دارای هویت فرهنگی است. در کشورهای اروپایی که مبدا انقلاب صنعتی هستند، زمان در مترو از لحاظ فرهنگی برایشان هم خوانی دارد و همچنین میزانی از تاخیر قابل پذیرش است. این تفاوت ها نشان دهنده رابطه متقابل فرهنگ و زمان است و زمان در صورتی که دارای هویت و برآمده از فرهنگ نباشد، جامعه را با چالش های فرهنگی و اجتماعی مواجه می کند.