قصه جیپ شهباز

به گزارش تین نیوز، جیپ شهباز، هنوز هم میان ماشین بازها اسم و رسم دارد. ماشین آمریکایی که سال 1338 در کیلومتر 14 جاده مخصوص کرج، در کارخانه «شرکت سهامی بازرگانی جیپ» به دست « جعفر اخوان » مونتاژ و تولید شد.
کارآفرین و البته سرمایه داری که سال 1289 در تهران به دنیا آمد؛ در دوره ای از تاریخ که هفت سال پیش از تولد او، مظفرالدین شاه اولین خودرو را از راه بندرانزلی به ایران وارد کرده بود.

تأسیس کارخانه جیپ

جعفر اخوان، خانواده ثروتمندی داشت و خود در زمان درست در جای درست تاریخ قرار گرفته بود. زمانی که او در اوایل 40 سالگی قرار داشت، طعم درآمدهای نفتی برای اولین بار، به دهان ایران مزه کرده بود. در وزارت اقتصاد هم تیم علینقلی عالیخانی و رضا نیازمند سر کار بودند؛ تکنوکرات هایی که برای توسعه صنعتی می جنگیدند و به هر کسی که می توانست شغل خلق کند و محصولی بسازد، میدان می دادند.
اخوان در این شرایط در دهه 30 شمسی، کارخانه جیپ را در ایران تأسیس کرد. این کارخانه 11 سال پیش از تأسیس ذوب آهن و 59 سال پس از ورود اولین خودرو به ایران، راه افتاده بود.
اخوان ابتدا در در سال 1335، شرکت بازرگانی جیپ را در خیابان اکباتان ایران راه انداخت و از آمریکا، جیپ ویلز و لوازم یدکی وارد می کرد. اما پس از سه سال، دنبال تولید رفت و در سال 1338، کارخانه ای در کیلومتر 14 جاده مخصوص کرج ساخت.
آمریکایی ها نقش مهمی در راه اندازی و اداره کارخانه او داشتند. مدیران مالی و فنی شرکت او، کارشناسان آمریکایی بودند. اخوان با روابطش از بانک های آمریکایی، وام هایی با بهره های پایین تر از بانک های داخلی می گرفت. فقط در یک مورد از بانک یونایتد کالیفرنیا، درخواست وام دو میلیون دلاری با ضمانت بانک ملی کرده بود. او حتی برای خود و همسرش، تعدادی سهام شرکت جنرال موتورز آمریکا را خریده بود.

بیشتر بخوانیم؛

تاریخچه ورود ماشین به ایران

پس از مدتی با فشار علینقی عالیخانی، کارخانه جیپ از مونتاژ صددرصدی به سمت ایجاد ارزش افزوده رفت. فریدون شیرین کام در کتاب سرگذشت پنجاه کنشگر اقتصادی ایران می نویسد: «وزیر اقتصاد ایران در سال های 1341 تا 1348 معتقد بود که مونتاژ اتومبیل فیات و جیپ به عنوان واردکنندگان قطعات، سبب پول دار شدن عده ای در داخل کشور شد؛ بدون آنکه هیچ ارزش افزوده ای ایجاد کند… بر اساس مصوبه دولت شریف امامی، تنها 10 هزار ماشین لندرور حق مونتاژ داشتند؛ درحالی که شرکت جیپ بدون محدودیت مونتاژ می کرد. این تبعیض به نفع جیپ بود که از آمریکا وارد می شد. به تدریج جلوی مونتاژ فیات و جیپ گرفته شد؛ به این شرط که مونتاژ را تغییر دهند و ارزش افزوده ایجاد کنند».
با ایجاد همین تغییرات هم بود که عبارت فارسی «جیپ ایرانی» روی ماشین های جیپ آمریکایی در خیابان های تهران نقش بست.

شرکت جیپ، جنرال موتورزِ ایران می شود

همکاری اخوان با آمریکایی ها تا جایی پیش رفت که در اسفند سال 1352، جنرال موتورز را که آن زمان برترین شرکت خودروسازی در جهان بود، به همکاری مشترک دعوت کرد. اخوان و جنرال موتورز هرکدام صاحب 45 درصد سهام شرکت جیپ و بنیاد پهلوی هم صاحب 10 درصد سهام این شرکت بود. پس از این سرمایه گذاری مشترک به ارزش 152 میلیون تومان، شرکت جیپ به نام شرکت جنرال موتورز ایران تغییر نام داد.
جنرال موتورز ایران، تا سال 1357، 10 محصول مختلف تولید می کرد که اولین خودروهای لوکس در ایران بودند. آریا و شاهین و مدل جیپ کروکی و نیز وانت آهو از معروف ترین مدل های این کارخانه بود. در سال 1355، بیوک اسکای لارک به عنوان نخستین خودروی هشت سیلندر ایران به بازار آمد و سال بعد از آن هم، کادیلاک سیویل، مونتاز شد. شورولت وانت، آخرین محصول این شرکت پیش از انقلاب بود.

بیشتر بخوانیم؛ 

از جعفر اخوان تا اولین خودروی تولید شده در ایران

رامبلر آمریکایی، یادگار اخوان

جعفر اخوان سرمایه دار بود، با آمریکایی ها روابط نزدیکی داشت و خودروهای لوکس می ساخت؛ همین ویژگی ها کافی بود تا طوفان انقلاب، در چشم به هم زدنی اخوان را از صحنه اقتصاد ایران محو کند.
اضافه بر اینها کارگران او هم بارها اعتصاب کرده بودند که یکی از طولانی ترین آنها اعتصاب 45 روزه در دی و بهمن سال 1357 بود. دقیقا در 22 بهمن 1357، کمیته اجرائی کارگران، مدیریت شرکت را به زور وادار به استعفا کرد و خود مدیریت کارخانه را بر عهده گرفت.
جعفر اخوان، در همان زمان از ایران خارج شد. اما کارخانه او پابرجا ماند و حتی در دوره جنگ، برای جبهه ها قالب های مخازن سوخت رسانی موشک ها و قالب پوکه های توپ 105 میلی متری می ساخت و البته 23 کارگر این شرکت هم در جنگ شهید شدند.
کارخانه ای که جعفر اخوان برای تولید خودروهای لوکس در ایران ساخته بود، حالا با نام پارس خودرو در جاده مخصوص کرج فعالیت می کند. چند کیلومتر عقب تر از این کارخانه، هنوز یادگاری از جعفر اخوان در ایران مانده است. در این محل، یک زمین کوچک فرعی متعلق به روزهای اوج کارخانه اخوان، حالا به نمایشگاه خودروهای لوکس قدیمی تبدیل شده است. در گوشه ای از آن، یک «رامبلر آمریکایی» قرمزرنگ قرار دارد، خودروی لوکس و چشم نوازی که نیم قرن پیش یکی از سرمایه دارترین کارخانه دارهای ایران را در خیابان های تهران جابه جا می کرد.