شهر فرودگاهی امام در گذر تاریخ/قسمت سوم
علیرضا منظری-کارشناس صنعت هوایی
در کشور جمهوری اسلامی ایران فرودگاه‌های متعددی احداث و مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند که از جمله آنها فرودگاه امام خمینی (ره) است که به‌عنوان یک فرودگاه بین‌المللی در کنار پایتخت کشور واقع شده است. رسیدن شهر فرودگاهی امام به شکل فعلی، به دلایلی حدود ۵ دهه طول کشیده است، بنابراین بیان سابقه احداث و بهره‌برداری آن در طول حدود نیم قرن، علاوه بر ثبت در تاریخ می‌تواند چراغ راه آیندگان قرار گیرد.
اگرچه آغاز احداث و بهره‌برداری این فرودگاه به سال‌های قبل از انقلاب اسلامی باز می‌گردد، ولی عمده عمر طولانی خود را در دوران پس از انقلاب اسلامی گذرانده است و در‌این‌راستا با توجه به تغییرات متعدد در سطح وزات راه و ترابری و ریاست سازمان هواپیمایی کشوری، شاهد تحولات و فراز و نشیب‌های زیادی بوده است زیرا با هر تغییر و جابه‌جایی مدیران و به تبع آن سیاست‌ها و خط مشی‌ها، در کند یا تند شدن فرایند احداث و بهره‌برداری این پروژه تأثیر قابل توجهی ایجاد شده است.
از‌همین‌رو علیرضا منظری با توجه به اینکه در دوران خدمت خود در سازمان هواپیمایی کشوری از نزدیک در جریان این فراز و نشیب‌ها بوده، تصمیم گرفته تا گوشه‌هایی از روند این فعالیت‌ها را به رشته تحریر درآورد و برای قسمت‌هایی از آن نیز از اطلاعات دیگران بهره ببرد. به گفته این کارشناس ارشد حوزه هوایی، در این مجموعه به هیچ‌وجه تجزیه‌وتحلیل در نظر نبوده و نگارنده صرفاً در پی گردآوری مطالب بر حسب تاریخ انجام بوده است و فقط در برخی موارد به‌ناچار گلایه‌مندی‌های رایج را ذکر کرده است.
حال تین نیوز در صدد است تا بخش‌هایی از این کتاب منتشرنشده (در دست انتشار) را برای معرفی این ابرپروژه به تدریج در قالب تاریخ شفاهی سازمان هواپیمایی کشوری در اختیار مخاطبان قرار دهد. در همین راستا دپارتمان تاریخ شفاهی موسسه مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی تین آمادگی خود را جهت مصاحبه با پیشکسوتان حوزه حمل و نقل هوایی کشور و ثبت تاریخ شفاهی این صنعت، اعلام می‌دارد.
قسمت سوم:
سال‌های ۱۳۶۸-۱۳۵۸
در آذرماه ۱۳۵۷ آخرین پرداخت به شرکت تامز-آفا انجام و به جهت وقایع اتفاقی خارج از دسترس شرکت، طراحی فرودگاه بر مبنای مفاد قرارداد نیمه‌تمام باقی می‌ماند. در اواخر سال ۱۳۵۸ (۱۹۷۹) اجرای قرارداد ناتمام رها می‌شود که با شکایت شرکت تامز-آفا برای وصول مطالبات خود در سال ۱۳۶۱ دادگاه لاهه به دلیل سلب مالکیت به‌اندازه پنجاه‌درصد ارزش دارایی‌های شرکت تامز-آفا حکم به نفع آن شرکت صادر می‌کند. سرانجام در سال ۱۳۶۳ حدود پنج و نیم میلیون دلار بابت اصل و با احتساب بهره متعلقه بالغ‌بر نه میلیون دلار از حساب‌های ایران در چارچوب بیانیه الجزایر برداشت می‌شود.
درهرحال اجرای این پروژه با وقوع و جریان انقلاب اسلامی و همچنین دفاع مقدس تا سال ۱۳۶۸ تقریباً متوقف ماند اگرچه در طول این سال‌ها علاوه بر ضرورت بسیار جدی احداث یک فرودگاه کشوری جدید در منطقه تهران به جهت نارسایی‌های فنی و عملیاتی فرودگاه مهرآباد باید طرح به لحاظ نقش سیاست‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جدید مورد تجدیدنظر منطقی قرار می‌گرفت. در سال ۱۳۵۸ با توجه به جدایی سازمان هواپیمایی کشوری از وزارت جنگ مسئولیت اجرای طرح از نیروی هوایی ارتش سلب و به سازمان هواپیمایی کشوری منتقل و در سال ۱۳۶۱ دفتر مجری طرح فرودگاه به‌صورت مستقل تحت نظارت سازمان هواپیمایی کشوری تشکیل شد. با تلاش‌های فراوان شروع مجدد طرح مورد تأیید نخست‌وزیر قرار گرفت و تکمیل و اجرای آن طرح به سازمان برنامه‌وبودجه ابلاغ شد. در این سال اولین بودجه بعد از انقلاب اسلامی برای طرح به‌عنوان احداث فرودگاه هفتم تیر اختصاص یافت و سرانجام در سال ۱۳۶۲ این طرح در ردیف طرح‌های عمرانی سازمان هواپیمایی کشوری گذاشته شد.
در سال ۱۳۶۱ قرارداد پیمانکاری با شرکت پارک‌وی به استناد ماده چهل‌وشش شرایط عمومی پیمان فسخ شد و در سال ۱۳۶۲ شرکت فرودراه به‌منظور انجام خدمات مشاوره برای عملیات تسطیح و صورت‌وضعیت قطعی شرکت پارک‌وی انتخاب شد. به‌منظور ادامه کار و عملیات خاکی و تسطیح کلی در سال ۱۳۶۲ با شرکت جنرال مکانیک (وابسته به بنیاد مستضعفان) قراردادی منعقد شد که تا اردیبهشت‌ماه ۱۳۶۵ درمجموع حدود سیزده میلیون مترمکعب عملیات خاکی طرح انجام شد. در سال ۱۳۶۳ اجرای موضوع قرارداد شرکت تهران برکلی در مورد عملیات خاک‌شناسی نیز به سازمان هواپیمایی کشوری محول شد. برای تکمیل طرح موجود سرانجام در سال ۱۳۶۲ همکاری با شرکت فرودگاه‌های پاریس رقیب شرکت تامز-آفا موردتوجه قرار گرفت و آن شرکت با بازنگری در مطالعات قبلی و با در نظر گرفتن اصلاحات لازم طرح مشروح جدیدی را آماده کرد. البته با تکمیل طرح و ارائه پیشنهاد فنی برای خدمات مهندسی مشاوره‌ای و توصیه‌هایی جهت بازنگری در طراحی و مراحل ساخت فرودگاه بین‌المللی تهران مانع اصلی برای شروع جدی ساخت و اجرای پروژه کمبود اعتبارات از منابع عمومی بود.
ـ در سال ۱۳۶۴ با اجرائی شدن پروژه و به‌منظور استقرار دفتر مجری طرح به‌طور مستقل ساختمانی در خیابان کوشک تهران خریداری شد و در اوایل سال ۱۳۶۵ اولین مجری طرح فرودگاه جدید منصوب گردید. در سال ۱۳۶۸ آن ساختمان به سازمان برنامه‌وبودجه واگذار و دفتر مجری طرح به ساختمان جدید در خیابان شهید کلانتری که خریداری شده بود انتقال یافت و در ضمن مسئولیت آن در زمره وظایف وزارت راه و ترابری قرار گرفت.
ادامه دارد
