شهر فرودگاهی امام در گذر تاریخ/قسمت بیست و هفتم
علیرضا منظری-کارشناس صنعت هوایی
در کشور جمهوری اسلامی ایران فرودگاه‌های متعددی احداث و مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند که از جمله آنها فرودگاه امام خمینی (ره) است که به‌عنوان یک فرودگاه بین‌المللی در کنار پایتخت کشور واقع شده است. رسیدن شهر فرودگاهی امام به شکل فعلی، به دلایلی حدود ۵ دهه طول کشیده است، بنابراین بیان سابقه احداث و بهره‌برداری آن در طول حدود نیم قرن، علاوه بر ثبت در تاریخ می‌تواند چراغ راه آیندگان قرار گیرد.
اگرچه آغاز احداث و بهره‌برداری این فرودگاه به سال‌های قبل از انقلاب اسلامی باز می‌گردد، ولی عمده عمر طولانی خود را در دوران پس از انقلاب اسلامی گذرانده است و در‌این‌راستا با توجه به تغییرات متعدد در سطح وزات راه و ترابری و ریاست سازمان هواپیمایی کشوری، شاهد تحولات و فراز و نشیب‌های زیادی بوده است زیرا با هر تغییر و جابه‌جایی مدیران و به تبع آن سیاست‌ها و خط مشی‌ها، در کند یا تند شدن فرایند احداث و بهره‌برداری این پروژه تأثیر قابل توجهی ایجاد شده است.
از‌همین‌رو علیرضا منظری با توجه به اینکه در دوران خدمت خود در سازمان هواپیمایی کشوری از نزدیک در جریان این فراز و نشیب‌ها بوده، تصمیم گرفته تا گوشه‌هایی از روند این فعالیت‌ها را به رشته تحریر درآورد و برای قسمت‌هایی از آن نیز از اطلاعات دیگران بهره ببرد. به گفته این کارشناس ارشد حوزه هوایی، در این مجموعه به هیچ‌وجه تجزیه‌وتحلیل در نظر نبوده و نگارنده صرفاً در پی گردآوری مطالب بر حسب تاریخ انجام بوده است و فقط در برخی موارد به‌ناچار گلایه‌مندی‌های رایج را ذکر کرده است.
حال تین نیوز در صدد است تا بخش‌هایی از این کتاب منتشرنشده (در دست انتشار) را برای معرفی این ابرپروژه به تدریج در قالب تاریخ شفاهی سازمان هواپیمایی کشوری در اختیار مخاطبان قرار دهد. در همین راستا دپارتمان تاریخ شفاهی موسسه مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی تین آمادگی خود را جهت مصاحبه با پیشکسوتان حوزه حمل و نقل هوایی کشور و ثبت تاریخ شفاهی این صنعت، اعلام می‌دارد.
قسمت بیست و هفتم:
درهرحال، احداث فرودگاه امام خمینی (ره) با هر رنج و مشقتی که بود در چند سال اخیر در مسیری قرار گرفت که مشکلات اجرای آن یکی پس از دیگری از میان برداشته و تسهیلات فرودگاهی مقدماتی و مناسب بهره‌برداری از آن ایجاد شد. بنابراین سیاست حاکم بر طرح توسعه فرودگاه امام خمینی (ره) بر سه محور اساسی احداث فرودگاه به‌صورت مرحله‌ای متناسب با اعتبارات و امکانات اجرایی، بهره‌برداری هرچه سریع‌تر از فرودگاه، متعهدکردن نهادهای بهره‌بردار برای احداث ساختمان‌های موردنیاز استوار بود.
بالاخره در سال ۱۳۸۳، با آماده‌سازی بخشی از تسهیلات فرودگاهی بهره‌برداری آغاز شد و در این هنگام تعدادی از تسهیلات فرودگاهی نیز از طریق سرمایه‌گذاری برخی از نهادهای بهره‌بردار احداث شده بود. از دهه ۱۳۴۰ که تفکر اولیه احداث فرودگاه امام خمینی (ره) مطرح شد، تا سال ۱۳۹۴ حجم سرمایه‌گذاری به‌صورت تدریجی از محل منابع عمومی حدود ۵۰۰ میلیون دلار بود، درحالی‌که برای رسیدن به ظرفیت نهایی در مرحله چهارم طرح توسعه فرودگاه فاصله بسیار زیادی وجود داشته و نیازمند سرمایه‌گذاری بیش از ۵ میلیارد دلاری است.
حدود نیم‌قرن از تصمیم احداث یک فرودگاه بزرگ در کنار شهر تهران می‌گذرد که همچنان در اثر اعتبار سالانه بسیار کم از محل بودجه عمومی دولت مستحدثات آن به پایان نرسیده است. مدت اجرای برنامه پنجم توسعه رو به اتمام بوده، اما مطالعه شهر فرودگاهی نیز در نیمه راه قرار داشته و احداث آن آغاز نشد. بخش عمده‌ای از دلایل به‌تعویق‌افتادن این پروژه که همواره به یک سؤال اصلی در افکار عمومی مبدل می‌شد، از همین ناحیه سرچشمه می‌گرفت که دولت نمی‌توانست اعتبارات موردنیاز هر پروژه را در زمان و به میزانی که برای ادامه منظم کارها پیش‌بینی شده بود، در اختیار مجری طرح قرار دهد.
نبود یک راهبرد صحیح و منطقی حداقل در بیست سال گذشته و تغییرات متعدد مدیریت با سلایق مختلف نه تنها موجب شد این فرودگاه به یک مرکز منطقه‌ای هوایی تبدیل نشود، بلکه کشورهای منطقه و حتی کشورهای بدون سرمایه ملی در سایر مناطق جهان نیز در این زمینه جلو افتادند. در بیشتر کشورهای جهان، توانسته‌اند اداره مهم‌ترین فرودگاه کشور را از سرنوشت سایر فرودگاه‌ها جدا کنند و نه تنها از منابع عمومی کشور بودجه‌ای به آن تخصیص ندهند، بلکه امکان استفاده از منابع بخش خصوصی و حتی سرمایه‌گذاری خارجی را هم فراهم آورده‌اند.
بنابراین می‌توان سه مانع کلیدی فقدان اصول پایدار در طرح جامع، سرمایه و عوامل اجرایی مجرب را برای توسعه کند و بی‌تأثیر فرودگاه امام و همچنین بازماندن از رقابت منطقه‌ای برشمرد.
برای تسریع اجرای طرح توسعه فرودگاه امام خمینی (ره) و احداث شهر فرودگاهی ضروری بود ترتیبی داده شود تا با وجود دیدگاه‌های غیرمنطقی، با اتخاذ یک سیاست راهبردی واحد و پایدار مبنی بر استفاده از مدیریت و سرمایه‌های بخش خصوصی و در صورت لزوم سرمایه‌گذاری خارجی و رفع تمامی موانع موجود و برقراری الزامات مرتبط زمینه‌های ایجاد یک مرکز منطقه‌ای هوایی فراهم شود.
