شهر فرودگاهی امام در گذر تاریخ/قسمت چهل و یکم
علیرضا منظری-کارشناس صنعت هوایی
در کشور جمهوری اسلامی ایران فرودگاه‌های متعددی احداث و مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند که از جمله آنها فرودگاه امام خمینی (ره) است که به‌عنوان یک فرودگاه بین‌المللی در کنار پایتخت کشور واقع شده است. رسیدن شهر فرودگاهی امام به شکل فعلی، به دلایلی حدود ۵ دهه طول کشیده است، بنابراین بیان سابقه احداث و بهره‌برداری آن در طول حدود نیم قرن، علاوه بر ثبت در تاریخ می‌تواند چراغ راه آیندگان قرار گیرد.
اگرچه آغاز احداث و بهره‌برداری این فرودگاه به سال‌های قبل از انقلاب اسلامی باز می‌گردد، ولی عمده عمر طولانی خود را در دوران پس از انقلاب اسلامی گذرانده است و در‌این‌راستا با توجه به تغییرات متعدد در سطح وزات راه و ترابری و ریاست سازمان هواپیمایی کشوری، شاهد تحولات و فراز و نشیب‌های زیادی بوده است زیرا با هر تغییر و جابه‌جایی مدیران و به تبع آن سیاست‌ها و خط مشی‌ها، در کند یا تند شدن فرایند احداث و بهره‌برداری این پروژه تأثیر قابل توجهی ایجاد شده است.
از‌همین‌رو علیرضا منظری با توجه به اینکه در دوران خدمت خود در سازمان هواپیمایی کشوری از نزدیک در جریان این فراز و نشیب‌ها بوده، تصمیم گرفته تا گوشه‌هایی از روند این فعالیت‌ها را به رشته تحریر درآورد و برای قسمت‌هایی از آن نیز از اطلاعات دیگران بهره ببرد. به گفته این کارشناس ارشد حوزه هوایی، در این مجموعه به هیچ‌وجه تجزیه‌وتحلیل در نظر نبوده و نگارنده صرفاً در پی گردآوری مطالب بر حسب تاریخ انجام بوده است و فقط در برخی موارد به‌ناچار گلایه‌مندی‌های رایج را ذکر کرده است.
حال تین نیوز در صدد است تا بخش‌هایی از این کتاب منتشرنشده (در دست انتشار) را برای معرفی این ابرپروژه به تدریج در قالب تاریخ شفاهی سازمان هواپیمایی کشوری در اختیار مخاطبان قرار دهد. در همین راستا دپارتمان تاریخ شفاهی موسسه مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی تین آمادگی خود را جهت مصاحبه با پیشکسوتان حوزه حمل و نقل هوایی کشور و ثبت تاریخ شفاهی این صنعت، اعلام می‌دارد.
قسمت چهل و یکم:
واگذاری به شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران
با توجه به عدم نیاز به مدیریت بخش خصوصی و استفاده از حضور شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران در مشارکت مدیریت و بهره‌برداری فرودگاه، یکی از مشاوران وزارت راه و ترابری طی گزارشی اظهار می‌دارد برای توسعه مرحله دوم فرودگاه امام خمینی (ره) باید شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران در مشارکت سرمایه‌گذاری حضور یافته و نباید موجبات تضعیف آن شرکت فراهم شود که این پیشنهاد با مخالفت مسئولان اداره کل فرودگاه مهرآباد مواجه می‌شود.
آنها معتقد بودند که درگیرکردن شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران با سرمایه‌گذاری در تسهیلات فرودگاه و مشارکت در مدیریت فرودگاه مشکلاتی را در پیش دارد و چاره نهایی جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی است.
البته باید توجه شود که آن یک شرکت دولتی با منابع مالی محدود بود که سرمایه‌گذاری زیاد در کوتاه‌مدت برای آن امکان‌پذیر نبود. ضمن آنکه با سرمایه‌گذاری در این حجم در مدیریت بهره‌برداری فرودگاه نیز مشارکت می‌کرد که می‌توانست با منافع سایر شرکت‌های هواپیمایی خصوصی تلاقی داشته باشد؛ گرچه در صورت نیاز با برنامه‌ریزی مناسب و دقیق و به‌کارگیری رویه‌های صحیح استفاده از این روش امکان‌پذیر بود. درهرحال این پیشنهاد مورد قبول قرار نگرفت، ضمن آنکه شرکت مذکور به علت عدم توانایی انجام سرمایه‌گذاری با منابع مالی محدود پیشنهاد کتبی را هم ارائه نکرد.
واگذاری به شرکت فرودگاه‌های پاریس
شرکت فرودگاه‌های پاریس که در سال‌های متمادی به‌عنوان مشاور اصلی طرح فرودگاه امام خمینی (ره) فعالیت داشت و همواره با مشکلات عدم تأمین اعتبار کافی از منابع عمومی آشنا بود، در مقاطع مختلفی در زمینه سرمایه‌گذاری برای توسعه آینده فرودگاه پیشنهاد ارائه داد.
شرکت فرودگاه‌های پاریس در نیمه اول سال ۱۳۷۹ (بیست‌ویکم جولای ۲۰۰۰) در ملاقات با مجری طرح فرودگاه امام خمینی (ره) ضمن اظهار امیدواری برای همکاری طرفین در آینده اصول تعیین مشارکت متوازن و موفق و با درنظرگرفتن سود طرفین، بالا بودن خطر و انجام هزینه‌های زیاد و بازاریابی برای فرودگاه به‌وسیله شرکت فرودگاه‌های پاریس را به‌عنوان سه اصل مهم همکاری معرفی می‌کند. در پایان مذاکره سه طرح حاوی «قرارداد کمک اجرایی»، «قرارداد اجرایی» و «قرارداد با حق امتیاز بهره‌برداری» را پیشنهاد می‌دهد که به لحاظ شیوه فعالیت و مسئولیت متفاوت بودند.
در طرح اول، بر مبنای قرارداد کمک اجرایی تکمیل طرح توسعه و راه‌اندازی فرودگاه با طرف ایرانی و همکاری در مدیریت بهره‌برداری همانند ایجاد سازمان بهره‌برداری فرودگاه، همکاری در انتخاب و استخدام کارکنان، آموزش مدیران و کارکنان، همکاری در تعیین شیوه‌های بهره‌برداری، همکاری در انعقاد قرارداد با دارندگان حق امتیاز بهره‌برداری و تهیه برنامه راه‌اندازی با شرکت فرودگاه‌های پاریس خواهد بود.
مسئولیت آن شرکت همکاری در انجام مدیریت بهره‌برداری فرودگاه طبق استانداردهای سازمان ایکائو بوده و در مقابل تأمین اعتبار مالی و خطر عدم پرداخت بدهکاران مسئولیتی نداشته و کارمزد خود را جهت انجام مأموریت در طول بهره‌برداری به‌صورت درصدی از سود بهره‌برداری از فرودگاه به‌طور مستقیم دریافت می‌دارد. شرکت فرودگاه‌های پاریس نمونه این قرارداد را با فرودگاه مارسا الام در کشور مصر انجام داده بود.
در طرح دوم، بر اساس قرارداد اجرایی تکمیل طرح توسعه و راه‌اندازی فرودگاه با طرف ایرانی و شرکت فرودگاه‌های پاریس مدیریت بهره‌برداری فرودگاه را به تنهایی یا با مشارکت طرف ایرانی عهده‌دار می‌شود. در این طرح شرکت جدید با مشارکت ایرانی به‌عنوان یک شرکت عامل فعالیت می‌کند که وابسته به شرکت خارجی یا شرکت مشترک خارجی و ایرانی خواهد بود.
خدمات آن ایجاد سازمان بهره‌برداری فرودگاه، انتخاب و استخدام کارکنان، آموزش مدیران و کارکنان، تهیه بودجه عملیاتی، تعیین و ارائه شیوه‌های بهره‌برداری، همکاری در انعقاد قرارداد با دارندگان حق امتیاز بهره‌برداری، تهیه برنامه راه‌اندازی، پرداخت هزینه‌های مدیریت بهره‌برداری و نگهداری، آوردن دانش فنی مدیریت فرودگاه است.
مسئولیت آن شرکت انجام مدیریت بهره‌برداری فرودگاه طبق استانداردهای سازمان ایکائو با درنظرگرفتن کیفیت سطح خدمات بوده و در مقابل تأمین اعتبار مالی، خطر عدم پرداخت بدهکاران و سیاست‌های سرمایه‌گذاری مسئولیتی نداشته و کارمزد خود را جهت انجام مأموریت در طول بهره‌برداری به‌صورت دریافت هزینه به اضافه کارمزد شرکت عامل یعنی درصدی از درآمدهای ناخالص با حداقل تضمین بهره‌برداری از فرودگاه به‌طور مستقیم دریافت می‌دارد. شرکت فرودگاه‌های پاریس نمونه این قرارداد را با فرودگاه نوم پن در کشور کامبوج منعقد کرده بود.
