شهر فرودگاهی امام در گذر تاریخ/قسمت چهل و دوم
علیرضا منظری-کارشناس صنعت هوایی
در کشور جمهوری اسلامی ایران فرودگاه‌های متعددی احداث و مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند که از جمله آنها فرودگاه امام خمینی (ره) است که به‌عنوان یک فرودگاه بین‌المللی در کنار پایتخت کشور واقع شده است. رسیدن شهر فرودگاهی امام به شکل فعلی، به دلایلی حدود ۵ دهه طول کشیده است، بنابراین بیان سابقه احداث و بهره‌برداری آن در طول حدود نیم قرن، علاوه بر ثبت در تاریخ می‌تواند چراغ راه آیندگان قرار گیرد.
اگرچه آغاز احداث و بهره‌برداری این فرودگاه به سال‌های قبل از انقلاب اسلامی باز می‌گردد، ولی عمده عمر طولانی خود را در دوران پس از انقلاب اسلامی گذرانده است و در‌این‌راستا با توجه به تغییرات متعدد در سطح وزات راه و ترابری و ریاست سازمان هواپیمایی کشوری، شاهد تحولات و فراز و نشیب‌های زیادی بوده است زیرا با هر تغییر و جابه‌جایی مدیران و به تبع آن سیاست‌ها و خط مشی‌ها، در کند یا تند شدن فرایند احداث و بهره‌برداری این پروژه تأثیر قابل توجهی ایجاد شده است.
از‌همین‌رو علیرضا منظری با توجه به اینکه در دوران خدمت خود در سازمان هواپیمایی کشوری از نزدیک در جریان این فراز و نشیب‌ها بوده، تصمیم گرفته تا گوشه‌هایی از روند این فعالیت‌ها را به رشته تحریر درآورد و برای قسمت‌هایی از آن نیز از اطلاعات دیگران بهره ببرد. به گفته این کارشناس ارشد حوزه هوایی، در این مجموعه به هیچ‌وجه تجزیه‌وتحلیل در نظر نبوده و نگارنده صرفاً در پی گردآوری مطالب بر حسب تاریخ انجام بوده است و فقط در برخی موارد به‌ناچار گلایه‌مندی‌های رایج را ذکر کرده است.
حال تین نیوز در صدد است تا بخش‌هایی از این کتاب منتشرنشده (در دست انتشار) را برای معرفی این ابرپروژه به تدریج در قالب تاریخ شفاهی سازمان هواپیمایی کشوری در اختیار مخاطبان قرار دهد. در همین راستا دپارتمان تاریخ شفاهی موسسه مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی تین آمادگی خود را جهت مصاحبه با پیشکسوتان حوزه حمل و نقل هوایی کشور و ثبت تاریخ شفاهی این صنعت، اعلام می‌دارد.
قسمت چهل و سوم:
در طرح سوم، با توجه به مفاد قرارداد با حق امتیاز بهره‌برداری به‌منظور تکمیل طرح توسعه و راه‌اندازی فرودگاه، تأمین منابع مالی مشارکت با حق امتیاز بهره‌برداری و بهره‌برداری و توسعه فرودگاه با شرکت فرودگاه‌های پاریس خواهد بود که سرمایه‌گذاری و مدیریت بهره‌برداری فرودگاه می‌تواند به‌صورت شرکت تابعه شرکت فرودگاه‌های پاریس یا از طریق شرکت مشترک خارجی و ایرانی انجام پذیرد. خدمات آن تدوین بودجه برای تکمیل احداث طرح توسعه فرودگاه، تکمیل احداث و راه‌اندازی تسهیلات جدید، ایجاد سازمان بهره‌برداری فرودگاه، انتخاب و استخدام کارکنان، آموزش مدیران و کارکنان، تهیه بودجه عملیاتی، تعیین و ارائه شیوه‌های بهره‌برداری، انعقاد قرارداد به‌طور مستقیم با شرکت‌های دیگر برای حق امتیاز بهره‌برداری، تهیه برنامه راه‌اندازی، انجام مدیریت بهره‌برداری و نگهداری، آوردن دانش فنی مدیریت فرودگاه و ارتقای فرودگاه طبق ظرفیت عبور و مرور هوایی و سرمایه‌گذاری جدید است.
مسئولیت آن شرکت راه‌اندازی و انجام مدیریت بهره‌برداری فرودگاه طبق استانداردهای سازمان ایکائو با در نظر گرفتن کیفیت سطح خدمات، تأمین اعتبار مالی طرح توسعه، تعیین سیاست‌های سرمایه‌گذاری، معامله مستقیم با سایر شرکت‌ها، تعیین میزان هزینه خدمات هوانوردی و تضمین سرمایه‌گذاری بوده و در مقابل تأمین اعتبار مالی برای توسعه فرودگاه، دریافت تمامی درآمدهای فرودگاه و پرداخت تمامی هزینه‌ها و پرداخت کارمزد مدیریت به شریک راهبردی و دادن حق امتیاز به مالک فرودگاه (حداقل تضمین به‌اضافه درصدی از درآمدهای خالص) را انجام خواهد داد. شرکت فرودگاه‌های پاریس نمونه این قرارداد را با فرودگاه جاکارتا در کشور اندونزی داشت.
پیشنهاد مذکور بلااقدام باقی ماند تا اینکه در نیمه دوم سال ۱۳۸۱، مذاکره با شرکت فرودگاه‌های پاریس در مورد نحوه ادامه همکاری در فرودگاه امام خمینی (ره) به‌صورت سرمایه‌گذاری به‌طور جدی‌تر انجام پذیرفت؛ زیرا در این زمینه از میان ۸ شرکت متقاضی دو شرکت فرودگاه‌های پاریس و شرکت مشاوره فرودگاه وین برای انجام مذاکره و ارائه پیشنهاد انتخاب شده بودند. البته پس از گذشت مدت‌زمانی، مذاکرات در این دوره نیز به نتایج مثبتی منجر نشد.
با در نظر گرفتن برخی دیدگاه‌های منفی راجع به حضور یک شرکت خارجی به‌تنهایی موجب شد تا سرانجام در دی‌ماه ۱۳۸۲ (ماه ژانویه ۲۰۰۴) شرکت فرودگاه‌های پاریس با همکاری شرکای ایرانی پیشنهاد سرمایه‌گذاری برای طرح فرودگاه امام خمینی (ره) را ارائه دهد که به این منظور شرکت مذکور با شرکت تجاری و حقوق بین‌الملل یک کنسرسیوم ایرانی ـ خارجی را تشکیل می‌دادند. در کنسرسیوم شرکت فرودگاه‌های پاریس مسئول طرح جامع و طراحی مقدماتی فرودگاه بوده و نظارت بر نصب و آزمایش تجهیزات و سامانه‌ها و به‌کارگیری نیروی انسانی و هماهنگی و یکپارچه‌سازی را عهده‌دار خواهد بود.
همچنین مدیریت بهره‌برداری و نگهداری از تسهیلات موجود فرودگاه را در طول اجرای قرارداد ساخت و بهره‌برداری و انتقال انجام می‌دهد. طرف قرارداد اصلی شرکت ایرانی بود که مسئولیت کامل اجرای پروژه و تأمین اعتبار مالی و کنترل آن را می‌داشت. البته شرکت سوم کنسرسیوم بوی گوس باتیمنت بود که با توجه به تجربیات خود در زمینه احداث و ساخت پروژه با آنها همکاری می‌کرد.
درهرحال مجری طرح فرودگاه امام خمینی (ره) و نماینده شرکت فرودگاه‌های پاریس و شرکا در اوایل سال ۱۳۸۳ پیرامون پیشنهاد آن شرکت در تهران مذاکره کردند که در نهایت توافق شد:
۱ ـ سرمایه‌گذاری ساخت و بهره‌برداری و انتقال به‌وسیله شرکت فرودگاه‌های پاریس صددرصد خصوصی باشد.
۲ ـ ترکیب مشارکت از شرکت‌های فرعی آن شرکت و مؤسسه تجارت و حقوق بین‌الملل باشد.
۳ ـ برای انتقال پروازهای داخلی از فرودگاه مهرآباد نیاز به اعلام درصد نیست، اما باید نوع و مبادی پروازها مشخص شود.
۴ ـ میزان سرمایه‌گذاری پیشنهادی آن شرکت برای مرحله اول تا ۲۵ میلیون دلار کاهش یابد و کل سرمایه‌گذاری برای دوران حق امتیاز ۵۰۰ میلیون دلار باشد.
۵ ـ انتقال سوخت هوانوردی برای فروش از سوی طرف ایرانی امکان‌پذیر نیست.
۶ ـ شرکت جزئیات برنامه افزایش میزان بار تا ۷۰۰ هزار تن را ارائه دهد.
۷ ـ شرکت تاریخ احداث و بهره‌برداری از سومین پایانه مسافری را اصلاح کند.
۸ ـ شرکت نرخ ارائه خدمات در فرودگاه را ارائه کند.
۹ ـ شرکت میزان اجاره به سازمان هواپیمایی کشوری در دوران بهره‌برداری مرحله اول را معلوم دارد.
۱۰ ـ شرکت شرایط به‌کارگیری کارکنان را ارائه کند.
۱۱ ـ شرکت تاریخ دقیق انتقال را مشخص کند.
۱۲ ـ در پایان شرکت اعلام کرد اگر فرودگاه را قبل از مردادماه ۱۳۸۳ (ماه آگوست ۲۰۰۴) تحویل بگیرد، بهره‌برداری از فرودگاه امام خمینی (ره) را قبل از بهمن‌ماه ۱۳۸۳ (ماه فوریه ۲۰۰۵) آغاز می‌کند و همچنین آمادگی لازم برای مدیریت و بهره‌برداری فرودگاه مهرآباد را با انعقاد یک قرارداد مستقل دارد.
