شهر فرودگاهی امام در گذر تاریخ/قسمت پنجاهم
علیرضا منظری-کارشناس صنعت هوایی
در کشور جمهوری اسلامی ایران فرودگاه‌های متعددی احداث و مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند که از جمله آنها فرودگاه امام خمینی (ره) است که به‌عنوان یک فرودگاه بین‌المللی در کنار پایتخت کشور واقع شده است. رسیدن شهر فرودگاهی امام به شکل فعلی، به دلایلی حدود ۵ دهه طول کشیده است، بنابراین بیان سابقه احداث و بهره‌برداری آن در طول حدود نیم قرن، علاوه بر ثبت در تاریخ می‌تواند چراغ راه آیندگان قرار گیرد.
اگرچه آغاز احداث و بهره‌برداری این فرودگاه به سال‌های قبل از انقلاب اسلامی باز می‌گردد، ولی عمده عمر طولانی خود را در دوران پس از انقلاب اسلامی گذرانده است و در‌این‌راستا با توجه به تغییرات متعدد در سطح وزات راه و ترابری و ریاست سازمان هواپیمایی کشوری، شاهد تحولات و فراز و نشیب‌های زیادی بوده است زیرا با هر تغییر و جابه‌جایی مدیران و به تبع آن سیاست‌ها و خط مشی‌ها، در کند یا تند شدن فرایند احداث و بهره‌برداری این پروژه تأثیر قابل توجهی ایجاد شده است.
از‌همین‌رو علیرضا منظری با توجه به اینکه در دوران خدمت خود در سازمان هواپیمایی کشوری از نزدیک در جریان این فراز و نشیب‌ها بوده، تصمیم گرفته تا گوشه‌هایی از روند این فعالیت‌ها را به رشته تحریر درآورد و برای قسمت‌هایی از آن نیز از اطلاعات دیگران بهره ببرد. به گفته این کارشناس ارشد حوزه هوایی، در این مجموعه به هیچ‌وجه تجزیه‌وتحلیل در نظر نبوده و نگارنده صرفاً در پی گردآوری مطالب بر حسب تاریخ انجام بوده است و فقط در برخی موارد به‌ناچار گلایه‌مندی‌های رایج را ذکر کرده است.
حال تین نیوز در صدد است تا بخش‌هایی از این کتاب منتشرنشده (در دست انتشار) را برای معرفی این ابرپروژه به تدریج در قالب تاریخ شفاهی سازمان هواپیمایی کشوری در اختیار مخاطبان قرار دهد. در همین راستا دپارتمان تاریخ شفاهی موسسه مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی تین آمادگی خود را جهت مصاحبه با پیشکسوتان حوزه حمل و نقل هوایی کشور و ثبت تاریخ شفاهی این صنعت، اعلام می‌دارد.
قسمت پنجاهم:
علاوه بر آن شرکت تاو پارس تجهیزات و دستگاه‌های مرتبط با ارائه خدمات پشتیبانی زمینی در فرودگاه امام خمینی(ره) را تدارک دید و بخشی از آنها را نیز وارد کشور و در فرودگاه مستقر کرد. البته تقریبا این فعالیت به‌طور انحصاری در اختیار آن شرکت قرار می‌گرفت تا ضمن پوشش بخشی از درآمدهای فرودگاهی برای توجیه بازگشت سرمایه‌گذاری آن شرکت رافع برخی از مشکلات اجرایی موجود برای ارائه این خدمات به‌شمار آید. اگر چه انجام این فعالیت با مخالفت عده‌ای مواجه شد، اما سازمان هواپیمایی کشوری در جهت حمایت از نظریه فوق دلایل زیر را عنوان می‌کرد:
۱ـ فرودگاه مهرآباد در آن زمان با فعالیت شرکت‌های متعدد ارائه کننده خدمات پشتیبانی زمینی مواجه بود که به‌طور مستمر موجب بروز حوادث گوناگون می‌شدند و در نتیجه حضور یک شرکت مستقل ارائه کننده خدمات پشتیبانی زمینی می‌تواند از تکرار مشکلات پیشگیری کند؛
۲ـ اکثر تجهیزات و دستگاه‌های مورد استفاده شرکت‌های ایرانی ارائه کننده خدمات فرسوده و غیرقابل اطمینان بودند درحالی‌که شرکت تاو پارس تجهیزات بهنگام و مدرن را مستقر می‌کرد؛
۳ـ شرکت تاو پارس دارای کارکنان آموزش‌دیده و متخصص با گواهینامه‌های معتبر جهت ارائه خدمات ایمن بود؛
۴ـ شرکت تاو پارس در مناقصه بین‌المللی با ارائه بهترین و مناسب‌ترین قرارداد ساخت و بهره‌برداری و انتقال برنده‌شده و توافق با آن شرکت مبتنی بر تأمین بخشی از هزینه‌های ساخت مرحله دوم فرودگاه از محل درآمد حاصل از اداره پایانه و خدمات پشتیبانی زمینی بود. شرکت تاو پارس در اواخر سال ۱۳۸۲ (اوایل ۲۰۰۴) تعرفه‌های پرداختی برای استفاده و بهره‌برداری از فرودگاه امام خمینی(ره) شامل عوارض فرودگاهی، خدمات تشریفات پذیرش مسافر، اجاره محل‌ها، عبور و سوارشدن مسافر، تسهیلات پایانه‌ای، خدمات پشتیبانی زمینی، خدمات بار هوایی و خدمات توقف‌گاه خودرو را ارائه کرد.
اعتراضات با اعلام تعرفه‌ها به‌صورت نمایان آشکار شد و البته در آن زمان گران بودن نرخ تعرفه‌ها موجب آسیب به فعالیت دو شرکت هواپیمایی ماهان و آسمان می‌شد که باید پروازهای بین‌المللی را از فرودگاه امام انجام دهند زیرا در این طرح شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران مجاز به ارائه خدمات پشتیبانی زمینی به هواپیماهای خود بود. درهرحال سازمان هواپیمایی کشوری موضوع نرخ ارائه خدمات پشتیبانی زمینی در فرودگاه امام خمینی(ره) به شرکت‌های ایرانی و خارجی به‌استثنای شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران را که به‌وسیله شرکت بهره‌بردار (تاو پارس) تعیین‌شده بود از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرارداد. نتایج آن به شرح زیر ارائه شد:
۱ـ شرکت تاو پارس نرخ ارائه خدمات پشتیبانی زمینی در فرودگاه امام خمینی(ره) را برمبنای میانگین نرخ ارائه این قبیل خدمات در فرودگاه‌های هیترو (لندن)، فرانکفورت (آلمان) و همچنین خدماتی که شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران به شرکت‌های هواپیمایی خارجی ارائه می‌کند تعیین کرده که حدود پنج‌تا ۱۰ درصد کمتر هست و نرخ مناسبی به نظر می‌رسد.
۲ـ شرکت تاو پارس خود را مکلف می‌داند تا به هر نحو ممکن رضایت شرکت‌های هواپیمایی ایرانی را در مورد ارائه خدمات پشتیبانی زمینی جلب کند.
۳ـ با اینکه شرکت تاو پارس تلاش دارد از طریق ارائه خدمات مطلوب و نرخ مناسب، رضایت مشتریان را جلب کند اما احتمال می‌رود شرکت‌های هواپیمایی ایرانی متحمل فشارهای اقتصادی ناشی از نرخ‌های اعلامی بشوند. ازاین‌رو سازمان هواپیمایی کشوری پیشنهاد می‌کند به‌منظور جبران بخشی از هزینه‌های شرکت‌های هواپیمایی ایرانی در رابطه با خدمات پشتیبانی زمینی در فرودگاه امام خمینی(ره) از محل درآمدی که بهره‌بردار به مبلغ ۳میلیون و۹۰۰هزار دلار به شرکت فرودگاه‌های کشور پرداخت خواهد کرد، مبلغی به میزان معین تحت‌عنوان کمک بلاعوض (یارانه) به شرکت‌های هواپیمایی ایرانی پرداخت شود.
متعاقب آن سازمان هواپیمایی کشوری با توجه به نزدیکی زمان بهره‌برداری فرودگاه جدید برای آشنایی مدیران دفاتر شرکت‌های هواپیمایی خارجی مستقر در ایران با گروه تاو پارس و مدیریت فرودگاه امام خمینی(ره) و نحوه انتقال پروازهای بین‌المللی به آن فرودگاه در فروردین‌ماه ۱۳۸۳ گردهمایی را تشکیل می‌دهد. در آن اجلاس حاضران ازجمله ابهامات موجود درزمینه نحوه اطلاع‌رسانی به مسافران در مورد انتقال پروازها به فرودگاه امام خمینی(ره)، کمیت و کیفیت سامانه‌های ارتباطی به‌ویژه تلکس و شبکه ارتباطات ثابت هوانوردی و غیره، نحوه اسکان موقت خدمه پروازی در فرودگاه، کمبود تسهیلات پایانه بار هوایی، تعیین هزینه واگذاری دفاتر به شرکت‌های هواپیمایی حدود ۱۰ برابر نرخ کنونی در فرودگاه مهرآباد، تعیین نرخ ارائه خدمات پشتیبانی زمینی به‌وسیله تاو پارس به‌میزان بیشتر از قبل را مطرح کردند.
علاوه بر آن به این نکته اشاره شد که شرکت تاو پارس در این فرودگاه خدمات ارائه می‌دهد و در سایر فرودگاه‌ها نمایندگی و یا شعبه نداشته و فعالیت نمی‌کند و خدمات پشتیبانی زمینی در آن فرودگاه‌ها از طریق سایر شرکت‌ها مانند شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران ارائه می‌شود. درصورت انعقاد قرارداد میان شرکت‌های هواپیمایی خارجی و شرکت تاو پارس برای ارائه خدمات پشتیبانی زمینی در فرودگاه امام خمینی(ره) چنانچه به‌هر دلیل پرواز شرکت هواپیمایی خارجی مجبور به فرود اضطراری در یک فرودگاه دیگر باشد چگونه این خدمات برای آن پرواز ارائه می‌شود. در پایان نماینده شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران واگذاری فعالیت ارائه خدمات پشتیبانی زمینی به شرکت تاو پارس را مغایر مفاد ماده ۷ قانون تأسیس شرکت هواپیمایی ملی ایران و مقررات بهره‌برداری هوایی کشور و اصلاحات بعدی آن و ایجاد انحصار جدید برای آن شرکت را نیز مغایر مفاد قانون برنامه سوم توسعه عنوان کرد.
