شهر فرودگاهی امام در گذر تاریخ/قسمت پنجاه و پنجم
علیرضا منظری-کارشناس صنعت هوایی
در کشور جمهوری اسلامی ایران فرودگاه‌های متعددی احداث و مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند که از جمله آنها فرودگاه امام خمینی (ره) است که به‌عنوان یک فرودگاه بین‌المللی در کنار پایتخت کشور واقع شده است. رسیدن شهر فرودگاهی امام به شکل فعلی، به دلایلی حدود ۵ دهه طول کشیده است، بنابراین بیان سابقه احداث و بهره‌برداری آن در طول حدود نیم قرن، علاوه بر ثبت در تاریخ می‌تواند چراغ راه آیندگان قرار گیرد.
اگرچه آغاز احداث و بهره‌برداری این فرودگاه به سال‌های قبل از انقلاب اسلامی باز می‌گردد، ولی عمده عمر طولانی خود را در دوران پس از انقلاب اسلامی گذرانده است و در‌این‌راستا با توجه به تغییرات متعدد در سطح وزات راه و ترابری و ریاست سازمان هواپیمایی کشوری، شاهد تحولات و فراز و نشیب‌های زیادی بوده است زیرا با هر تغییر و جابه‌جایی مدیران و به تبع آن سیاست‌ها و خط مشی‌ها، در کند یا تند شدن فرایند احداث و بهره‌برداری این پروژه تأثیر قابل توجهی ایجاد شده است.
از‌همین‌رو علیرضا منظری با توجه به اینکه در دوران خدمت خود در سازمان هواپیمایی کشوری از نزدیک در جریان این فراز و نشیب‌ها بوده، تصمیم گرفته تا گوشه‌هایی از روند این فعالیت‌ها را به رشته تحریر درآورد و برای قسمت‌هایی از آن نیز از اطلاعات دیگران بهره ببرد. به گفته این کارشناس ارشد حوزه هوایی، در این مجموعه به هیچ‌وجه تجزیه‌وتحلیل در نظر نبوده و نگارنده صرفاً در پی گردآوری مطالب بر حسب تاریخ انجام بوده است و فقط در برخی موارد به‌ناچار گلایه‌مندی‌های رایج را ذکر کرده است.
حال تین نیوز در صدد است تا بخش‌هایی از این کتاب منتشرنشده (در دست انتشار) را برای معرفی این ابرپروژه به تدریج در قالب تاریخ شفاهی سازمان هواپیمایی کشوری در اختیار مخاطبان قرار دهد. در همین راستا دپارتمان تاریخ شفاهی موسسه مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی تین آمادگی خود را جهت مصاحبه با پیشکسوتان حوزه حمل و نقل هوایی کشور و ثبت تاریخ شفاهی این صنعت، اعلام می‌دارد.
قسمت چهل و پنجم:
با توجه به مندرجات طرح جامع فرودگاه پس از بازنگری در سال ۱۳۸۶ برای دستیابی به اهداف موردنظر سه مرحله اجرایی پیش‌بینی شده که فرودگاه باید به ترتیب برای ظرفیت ۲۶ میلیون و ۵۰۰ هزار مسافر در سال ۲۰۱۵ و ۵۰ میلیون مسافر در سال ۲۰۱۷ و ۹۰ میلیون مسافر در سال ۲۰۲۵ آماده شود. در نتیجه مساحت پایانه مسافری برای مرحله اول و دوم۳۱۳ هزار مترمربع در نظر گرفته شده بود که در مرحله اول پایانه مسافری شماره یک به وسعت ۷۸ هزار متر مربع برای ظرفیت ۶ میلیون و ۵۰۰ هزار مسافر آماده شده بود و باید پایانه مسافری شماره ۲ به مساحت ۲۳۵ هزار متر مربع برای ظرفیت ۲۰ میلیون مسافر احداث شود.
شرکت سرمایه‌گذاری مهرگان در خرداد ماه ۱۳۸۸ در چارچوب مفاد آخرین بازنگری طرح جامع فرودگاه امام خمینی(ره) گزارش مطالعات امکان‌سنجی و توجیه فنی و اقتصادی پروژه پایانه مسافری شماره ۲ فرودگاه امام خمینی (ره) را تهیه کرد که دربرگیرنده چهار فصل، سابقه و وضع موجود فرودگاه، مطالعات بازار، کلیات طرح جامع و اجزای پروژه پایانه مسافری شماره ۲ و ارزیابی مالی اجرای پروژه است. بنابراین از نظر سرمایه‌گذار مفروضات برای ساخت پایانه مسافری شماره ۲ عبارت بودند از: آغاز پروژه سال ۱۳۸۸، زیربنا در دو مرحله ۲۳۵ هزار متر مربع، ظرفیت برای هر مرحله ۱۰ میلیون مسافر در سال، دوره طراحی دو سال و دوره ساخت چهار سال(مرحله اول) و چهار سال (مرحله دوم)، دوره بهره‌برداری حدود ۲۵ سال. در نتیجه شرکت سرمایه‌گذاری مهرگان با توجه به این فرضیات، مطالعه را آغاز و سرانجام پیش‌نویس نهایی قرارداد را در شهریور ماه ۱۳۸۸ تهیه و ارائه کرد.
موضوع این قرارداد سرمایه‌گذاری برای فعالیت‌های تأمین منابع مالی، طراحی، ساخت، مدیریت، بهره‌برداری و نگهداری و ارائه خدمات مالی و مهندسی و فنی و مدیریتی جهت اجرای پروژه مجموعه پایانه مسافری شماره ۲ براساس ضمائم و در چارچوب قرارداد ساخت و بهره‌برداری و انتقال از سوی سرمایه‌گذار و واگذاری آن به سرمایه‌پذیر در خاتمه دوره بهره‌برداری است. آن شرکت گزارش و مدل مالی و پیش‌نویس قرارداد را برمبنای مطالعات طرح جامع تدوین و ارائه کرد تا به‌وسیله مجری طرح توسعه فرودگاه امام خمینی (ره) و شرکت فرودگاه‌های کشور مورد بررسی قرار گیرد. اگر چه شرکت برای تحویل پروژه بسیار امیدوار بود و هزینه‌هایی را برای شروع آن متحمل شد اما درنهایت با عدم اتخاذ تصمیم به‌وسیله مراجع مذکور مواجه شد و قرارداد به امضا نرسید.
۷-۱-۳ ـ واگذاری به کنسرسیوم آمونا ـ چین
در اواسط نیمه دوم سال ۱۳۹۰ ( ۱۱ دسامبر سال ۲۰۱۱) کنسرسیومی متشکل از شرکت بین‌المللی منابع آمونا مالزی و شرکت گروه راه‌آهن چین به نام کنسرسیوم آمونا ـ چین پیشنهاد مقدماتی برای تکمیل پروژه‌های مرحله دوم طرح توسعه فرودگاه امام خمینی (ره) را ارائه داد. پس از انجام تبادل اطلاعات در نهایت وزارت راه‌وشهرسازی در مورخ بیست و چهارم آذر ماه ۱۳۹۰ ( ۱۵ دسامبر ۲۰۱۱) اعلام آمادگی کرد تا امتیاز اجرای پروژه توسعه فرودگاه امام خمینی (ره) شامل پایانه مسافری شماره ۲، توقفگاه‌های هواپیما، خزش راه‌ها و تمامی فعالیت‌های ساختمانی و تجهیزاتی مرتبط را به روش ساخت و بهره‌برداری و انتقال با شرایط و الزامات زیر به آن کنسرسیوم واگذار کند:
۱) پروژه به روش ساخت و بهره‌برداری و انتقال به مشارکت ایرانی و کنسرسیوم مذکور با سهم به ترتیب ۷۰ درصد و ۳۰ درصد واگذار می شود،
۲) در طول مدت ساخت مسئولیت راهبری پروژه به عهده کنسرسیوم باشد،
۳) دوره بهره‌برداری براساس مدل مالی مورد توافق طرفین قبل از امضای قرارداد نهایی میان وزارت راه‌وشهرسازی/ شرکت فرودگاه‌های کشور و مشارکت جدید تعیین خواهد شد،
۴) مشارکت جدید باید کنسرسیوم را به‌عنوان پیمانکار طراحی و ساخت و بهره‌برداری تعیین کند که در زمینه امور فنی مسئولیت مطالعه دقیق طرح جامع، تعیین مفهوم معماری ساختمان پایانه، طراحی تسهیلات بخش هوایی، طراحی تسهیلات بخش زمینی و تعیین اجزای نهایی هزینه‌های سرمایه‌ای را به‌عهده دارد و در موارد مالی و بازرگانی و بهره‌برداری و نگهداری نیز باید طرح کسب و کار پروژه، راهبرد و برنامه بهره‌برداری و نگهداری، مدل مالی مورد توافق نهایی، مفاد قرارداد ساخت و بهره‌برداری و انتقال، نمونه قراردادهای مرتبط با انجام فعالیت‌ها و توافقنامه بهره‌برداری و نگهداری میان مشارکت جدید و پیمانکار طراحی و ساخت و بهره‌برداری و میان پیمانکار طراحی و ساخت و بهره‌برداری و شرکت خدمات مشاوره‌ای فرودگاهی مالزی وابسته به شرکت فرودگاه‌های مالزی را ارائه دهد،
۵) پیش‌بینی اولیه مبلغ هزینه‌های احداث پروژه جهت تأمین ظرفیت ۴۰ میلیون مسافر در سال مطابق قرارداد نهایی تا دو و نیم میلیارد دلار تعیین می‌شود،
۶) با پیشنهاد تأمین مالی مبتنی بر ۱۵درصد پیش‌بینی کل هزینه‌های پروژه به‌وسیله مشارکت جدید و ۸۵ درصد باقیمانده از طریق خط اعتباری چین به شرکت پیمانکار طراحی و ساخت و بهره‌برداری موافقت حاصل است.
اگر چه این کنسرسیوم در مدت کوتاهی اقدامات مقدماتی را برای انعقاد قرارداد انجام داده بود ولی تا تغییرات در وزارت راه‌وشهرسازی پیشرفت چندانی وجود نداشت و در نتیجه مجددا کنسرسیوم آمونا ـ چین در اوایل شهریور ماه ۱۳۹۲ ( ۲۷ آگوست سال ۲۰۱۳) آمادگی خود را برای ادامه مذاکرات و انعقاد قرارداد اعلام کرد که مذاکرات آنها به سرانجام نرسید.
