◄ انفجار بی قانونی در معدن طبس!/ آیین نامه ایمنی در معادن ارزشی ندارد!
چرا تجهیزات معدنی ضدجرقه نبودند؟! معجون گرده زغال و گاز متان بلای جان معدنچیان؛ معادن زیرزمینی زغالسنگ در سایه بی نظارتی ها
حادثه تلخ انفجار در معدن طبس در ساعت 21 روز شنبه رخ داد و موجب جان باختن حداقل 52 نفر از کارگران شد. در معدنی که 76 درصد از زغال سنگ کشور تولید می شود، وضعیت ایمنی فاجعه بار است و رعایت استانداردهای گازی در آن معنایی ندارد.
به گزارش تین نیوز به نقل از تجارت نیوز، در پی انفجار گاز متان در دو بلوک B و C معدن طبس، تمامی افراد محبوس در بلوک C و 47 کارگری که در بلوک B مشغول به کار بودند، جان باختند. این یعنی در پی نشت گاز و انفجار گاز متان، تاکنون 52 نفر از کارگران جان خود را از دست دادند.
پس از وقوع حادثه نشت گاز در یکی از بلوک های شرکت خصوصی زغال سنگ معدن جو در طبس و محبوس شدن تعدادی از کارگران این مجموعه، گمانه زنی ها نسبت به علل وقوع حادثه بالا گرفته است.
محمدعلی آخوندی، مدیرکل مدیریت بحران خراسان جنوبی، با حضور در محل حادثه در جمع خبرنگاران عنوان کرد: انفجار در معدنزغال سنگ طبس ناشی از گاز متان بوده و تصاعد گاز متان در تونل ها موجب خفگی برخی نیروها در معدن زغال سنگ شده است.
در معادن زغال سنگ نشت گاز بسیار حائز اهمیت و خطرناک است و این موضوع برخی را دچار خفگی کرده است. اما نکته اصلی آن است که حادثه جان باختن کارگران معدن صرفا ناشی از خفگی نبوده بلکه انفجاری عظیم ناشی از نشت گاز رخ داده است.
لزوم رعایت ایمنی در معادن گازدار
گازی که در کانسارهای زغال سنگ همراه با سایر هیدروکربورها وجود دارد، عمدتا از متان تشکیل شده است. این گاز چنان چه به نسبت معینی با هوا مخلوط شود قابلیت انفجار پیدا می کند.
معادنی که در آن ها آزاد شدن گاز زغال از لایه ها به داخل حفاری های معدنی انجام می شود، معادن گازدار نامیده می شوند. در این معادن، ذرات ریز زغال سنگ قابلیت انفجار دارند و بر اثر استخراج به صورت گرد و غبار در فضای معدن پراکنده می شوند.
یکی از نکات مهمی که در این معادن باید رعایت شود، انجام فرآیند گاززدایی است. این فرآیند همان بیرون کشیدن گاز زغال موجود در لایه های زغال سنگ و لایه های اطراف با حفر گمانه های ویژه و انتقال گاز به بیرون از معدن برای کمک به تهویه مؤثر معدن است. همچنین کلیه معادن و کارگاه های آن، اعم از معادن سطحی و زیرزمینی باید قبل از شروع هر نوبت کاری توسط مسئول ایمنی یا نمایندگان وی براساس فرم های چک لیست ایمنی، بازرسی شوند.
حال نکته اساسی اینجاست که آیا فرآیند گاززدایی یا آیا اصلا گازسنجی به منظور جلوگیری از فاجعه انجام شده است؟
انجام نشدن به موقع فرآیند گازسنجی
مطابق ماده ۳۵۸ آیین نامه ایمنی در معادن، دستگاه های گازسنج و اندازه گیری مشخصات هوا باید به طور متناوب طبق دستورالعمل کارخانه سازنده یا دستورالعملی که به تائید مسئول ایمنی یا مسئول فنی معدن رسیده است، توسط افراد آموزش دیده مورد بازدید و کنترل قرار گیرد.
همچنین ماده 386 این آیین نامه تأکید دارد که مسئولان پیشروی و استخراج در همه معادن زغال سنگ باید مجهز به دستگاه گازسنج باشند و میزان گاز زغال را در شروع و پایان نوبت کاری اندازه گیری و به سرپرست معدن گزارش کنند.
ماده ۳۸۷ نیز تصریح می کند که دستگاه های استخراج مکانیزه زغال سنگ باید مجهز به حس گرهای تشخیص گاز زغال به طور پیوسته باشند و در صورت افزایش گاز زغال، بیش از ۲۵/۱ درصد آن را به طور خودکار خاموش کنند.
بر اساس ماده ۳۹۲، مسئولان اندازه گیری گاز موظف هستند قبل از شروع هر نوبت کاری در محل کار حاضر شده و کارگاه ها و محل های مشکوک را بازدید کرده و درصد گاز زغال را به وسیله دستگاه گازسنج اندازه گیری کنند.
این ها صرفا بخشی از موارد ذکرشده در آیین نامه ایمنی معادن بوده که مربوط به عملیات گازسنجی است. حال اگر تنها برخی از این موارد انجام می شد و عملیات گازسنجی به موقع انجام می شد، مسئولان می توانستند جلوی انفجار و نشت گاز را بگیرند یا حداقل کارگران را از آن دو بلوک خارج می کردند. تعویق فرآیند گازسنجی و چرایی انجام نشدن به موقع آن می تواند یکی از عوامل مهم رخ دادن این حادثه باشد.
آیین نامه ایمنی در معادن ارزشی ندارد!
چرایی احتراق و انفجار همچنان مشخص نیست. گاز متان اگر به نسبت معینی با هوا مخلوط شود قابلیت انفجار پیدا می کند و انجام ندادن به موقع فرآیند گازسنجی و گاززدایی و نبود تهویه، می تواند یکی از علل بروز انفجار باشد. اما ممکن است دلایل دیگری برای احتراق وجود داشته باشد. در آیین نامه ایمنی معادن، چندین ماده در رابطه با ایمنی معدن و مواد منفجره نوشته شده، اما اگر نگاهی به وضعیت معادن ایران انداخته شود، تقریبا بخش بزرگی از این آیین نامه رعایت نشده و کسی به ایمنی آن ها رسیدگی نمی کند.
بر اساس ماده ۸۴ آیین نامه ایمنی در معادن، کلیه قسمت های دستگاه های حفاری مکانیزه در معدن زغال سنگ که احتمال تولید جرقه در آن ها وجود دارد باید قبـل و بعد از هـر نوبت کاری، بازرسی و کنترل شوند و درصورتی که صدمه دیده باشند باید قبل از راه اندازی مجدد اقدام به تعمیر و تعویض آن ها شود.
همچنین مطابق ماده ۳۹۷، انجام هر نوع عملی که ایجاد جرقه یا شعله نماید در معادن دارای گاز زغال یا گرد زغال ممنوع است و کلیه تجهیزات و دستگاه ها باید ضد جرقه باشند. همچنین در مناطقی که خطر مواجه با حفره های گاز یا انفجار سنگ وجود دارد باید با حفر چال های بلند در جهت پیشروی از وجود حفره های احتمالی آگاه شد و اقدامات ایمنی برای بر طرف کردن خطر تصاعد آنی و انفجار سنگ انجام گیرد.
لزوم رعایت نکات فنی و ایمنی، در جای جای آیین نامه ایمنی معادن ذکر شده است. حال سوال اساسی اینجاست که چرا گازسنجی به موقع انجام نشده و اگر نشت گاز صورت گرفته، چه عاملی باعث احتراق شده است؟ اصلا چرا مطابق ماده 397، تجهیزات داخل معدن ضدانفجار نبوده است؟
از همه این ها مهم تر، موضوع رسیدگی نکردن بازرسان و سلب مسئولیت دولت نسبت به بررسی ایمنی معادن خصوصی است. گویا مسئولان پس از خصوصی سازی این معادن، دیگر مسئولیتی را متوجه خود نمی بینند و بررسی ایمنی معادن و نظارت بر رعایت آیین نامه، دیگر برای آن ها اهمیتی ندارد. افزایش حوادث در معادن کشور در چندین سال گذشته، گواه این موضوع است.
پیش تر در این معدن، یعنی روز چهارشنبه هفتم شهریور ماه، خروج گاز متان از معدن زغال سنگ پروده طبس منجر به ریزش قسمتی از کارگاه شد. تصاعد گاز متان می توانست زنگ خطری نسبت به وقوع بحران باشد و مسئولان با بازرسی و نظارت بر این معدن از وقوع انفجار جلوگیری کنند. اما سلب مسئولیتی که مسئولان پس از خصوصی سازی معادن از خود نشان دادند، بسیار عمیق تر از تصور است.
آیین نامه ایمنی معادن در حد یک سری خطوط روی کاغذ باقی مانده است. خطوطی که شاید می توانست جان چندین تن از کارگران معدن طبس را نجات دهد، اما نبود ایمنی لازم، جان آن ها را گرفت. مسئولان به جای تسلیت گفتن به خانواده های جان باختگان، باید نسبت به چرایی رعایت نشدن نکات ایمنی پاسخ گو باشند و فکری به حال وضعیت ایمنی معادن کشور کنند.
معجون گرده زغال و گاز متان بلای جان معدنچیان/ معادن زیرزمینی زغالسنگ در سایه بی نظارتی ها
به اعتقاد محققان حوزه مهندسی معدن، معادن زغالسنگ زیر زمینی کشور همچنان بر استفاده از تکنولوژی ۵۰ سال قبل تاکید دارند و از تجهیزات به روز ایمنی معدنکاری استقبال نمی کنند و عدم نظارت بر ایمنی معادن زغالسنگ و عدم اختصاص بودجه کافی برای تجهیزات ایمنی موجب شده تا همچنان شاهد بروز حوادث جان باختن معدنکاران باشیم و بهایی که به دلیل عدم بهره گیری از ابزارهای نوین ایمنی تحمیل می شود، به مراتب بیش از هزینه های تامین تجهیزات مانیتورینگ است.
۱۰ خرداد ۱۴۰۳ خبر ریزش معدن زغالسنگ «آبنیل» در روستای «بی بی حیات» در شهرستان کرمان و مرگ یک نفر در خروجی خبرگزاری ها قرار گرفت. این حادثه در ساعت ۱۳ رخ داد و طی آن ۶ نفر حادثه دیدند و یک نفر جان خود را باخت.
معدن طزره دامغان تراژدی دیگری از جان باختن معدنکاران است. آبان ۹۷ کشته شدن یک کارگر، اردیبهشت ۱۴۰۰ کشته شدن دو کارگر، شهریور ۱۴۰۲ جان باختن ۶ کارگر همگی حوادثی هستند که تلخی شان هیچ گاه از یاد نمی رود.
معدن زغال سنگ زمستان یورت استان گلستان با انفجار ۱۳ اردیبهشت سال ۹۶، جان باختن ۴۳ کارگر و مصدومیت ۷۰ نفر دیگر شهرت جهانی یافت و دیروز اول مهر در حالی آغاز شد که خبر انفجار معدن طبس و جان باختن ۶۰ نفر سرخط خبرهای بازگشایی مدارس قرار گرفت.
اینها حوادث معدنکاری در معادن زغالسنگ است که به گفته فعالان عرصه معدن به دلیل عدم تخصیص اعتبارات برای ایمن سازی معادن و عدم نظارت بر فعالیت معدنکاران رخ داده است و اگر از هم اکنون چاره ای اندیشیده نشود و با فناوری های ۵۰ سال قبل ادامه مسیر دهیم، قطعا در آینده شاهد حوادث تلخ تری خواهیم بود.
جان باختن نیروی انسانی معدن و اصرار بر استفاده از فناوری های ۵۰ سال قبل
شاهد شیرین، مدیر عامل یکی از شرکت های دانش بنیان فعال در حوزه معدنکاری با اشاره به انفجار معدن معدنجوی طبس و جان باختن هموطنانمان، به مردم طبس و جامعه معدنی کشور تسلیت گفت.
وی افزود: مجموعه دانش بنیان ما به عنوان اولین و تنها مجموعه ای است که در حوزه تجهیزات مانیتورینگ و پایش ایمنی در معادن به ویژه معادن زیر زمینی زغالسنگ و حساسیت هایی که دارد، وارد شده است و با سرمایه گذاری های خصوصی توانستیم انواع تجهیزات و ادوات مربوط به پایش معادن زیر زمینی را در کشور بومی سازی کنیم.
شیرین با بیان اینکه گواهی های استاندارد جهانی برای این تجهیزات و ادوات را به طور مستقیم از خارج دریافت می کنیم، اظهار کرد: به عنوان متخصص مکانیزاسیون و معدنکاری زیر زمینی به صورت ایمن اعلام می کنم که اسناد بالادستی زیادی در این زمینه داریم که از آن جمله می توانیم به دستورالعمل های ایمنی در معادن زیر زمینی زغالسنگ اشاره کرد که در سال ۱۳۹۸ از سوی سازمان برنامه ابلاغ شده است.
شیرین با تاکید بر اینکه در این اسناد مرجع به طور کامل کلیه الزامات ایمنی در معدنکاری معادن زیر زمینی زغالسنگ آورده شده است، اضافه کرد: به عنوان نمونه در صفحه ۱۰ این دستورالعمل در زمینه جلوگیری از انفجار و دلایل انفجار مطالبی آورده شده است. همچنین در خصوص انتشار گاز متان تاکیداتی دارد و انفجار در معدن معدنجو دقیقا به دلیل انتشار گاز متان بوده است.
این فعال حوزه معدن با تاکید بر اینکه گاز متان نه رنگ و نه بو دارد و نه قابل حس از سوی معدنکاران است، ادامه داد: حد مجاز گاز متان در محیط ۷۵ صدم درصد است و برای پایش این گاز نیاز به یکسری ابزار پایش است تا به طور مرتب این گاز رصد و پایش شود. پایش علمی و دائم این گاز در معادن زغالسنگ کشور وجود ندارد و حتی برای پایش موقت آن نیز دستگاه کالیبره در معادن کشور موجود نیست.
شیرین خاطر نشان کرد: بحث مانیتورینگ گاز خیزی، دانشی است که ۲۰ سال از عمر آن در جهان گذشته است و ما همچنان بر کارهایی که ۴۰ تا ۵۰ سال قبل روس ها و یا انگلیس ها در کشور اجرایی کردند، متمرکز هستیم و خیلی از معادن حتی از دانش و تکنولوژی قدیمی آن روز هم استفاده نمی کنند، چه برسد به اینکه فناوری های جدیدتر را در معادن اجرایی کنند.
مدیر عامل این شرکت دانش بنیان یادآور شد: امروز در کشور مجموعه های دانش بنیان مانند ما دانش و تجهیزات معدنکاری را در کشور بومی سازی کرده اند و ما تقریبا نزدیک به ۵ سال است که با بخش های مختلف از جمله معاونت معدنی و ایمنی وزارت صمت، نظام مهندسی معدن، معادن مختلف کشور چه در طبس و چه در کرمان و گلستان وارد مذاکره شدیم.
وی با اشاره به انفجار معدن زمستان یورت و در شاهرود، ادامه داد: با همه این معادن ارتباط برقرار کردیم و آنها نیز بازدیدی از این تجهیزات داشتند و به عنوان مهندس معدن متاسف هستم که آنها نه تنها به سمت ما برای استقبال از این تجهیزات نیامدند، بلکه به دلیل آنکه نظارت واقعی نه از سمت وزارت کار و نه از سمت نمایندگان ایمنی مستقر در استان ها صورت نمی گیرد، استقبالی نسبت به استفاده از ابزارهای ایمنی هم در معادن صورت نگرفت.
شیرین خاطر نشان کرد: حتی معدنکاران اعتقادی به افزایش سطح ایمنی در معادن ندارند و با ما مبارزه هم کردند.
وی افزود: اگر عدم تمایل آنها بعد تجارتی باشد، امروز محصولات ایمنی ما در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی استفاده می شود و ما را پذیرفته اند و من به عنوان یک فرد فعال در حوزه معدن علاقه مند بودم که در جامعه مهندسی معدن خدمتی را ارائه دهم و از این دانش استفاده شود که متاسفانه این مهم صورت نگرفته است.
مدیرعامل این شرکت دانش بنیان تاکید کرد: در گذشته ما شاهد انفجار معادن گلستان، شاهرود، کرمان و سمنان بودین و امروز در طبس بوده و فردا را نمی دانیم چه اتفاقاتی رخ خواهد داد.
گرده زغالسنگ و گاز متان و انفجار معادن
این مهندس حوزه معدن گفت: انفجار در بخش معدنکاری در بخش معادن زیر زمینی زغالسنگ روی می دهد؛ چرا که گاز متان مختص معادن زغالسنگ است. در این معادن به غیر از انفجار گاز متان، مخاطرات گرده زغال وجود دارد.
وی حد مجاز گرده زغالسنگ را ۵ میلی گرم در متر مکعب دانست و افزود: این گرده قابلیت اشتعال و انفجار را دارد.
شیرین خاطر نشان کرد: برای عدم بهره گیری از ابزارها و ادوات ایمنی در معادن زغالسنگ بهانه هایی وجود دارد که از جمله آن پایین بودن قیمت زغالسنگ است و به همین دلیل معدنکاران به سمت ارتقای ایمنی در معادن نمی روند، در حالی که امروز ارزش زغالسنگ در حدی است که بتوان بخشی از درآمد معادن دولتی و خصوصی را به ارتقای ایمنی معدنکاران و نیروی انسانی خود اختصاص داد تا حوادث این چنینی رخ ندهد. عددی که برای ارتقای ایمنی معادن مورد نیاز است، خیلی کمتر از هزینه هایی است که برای حوادث این چنینی پرداخت می شود.
دستورالعمل هایی که نادیده گرفته می شوند
وی با اشاره به ابلاغ دستورالعمل های ایمنی معادن از سال ۹۸، گفت: ما در این زمینه قوانین و مقررات را داریم و در برخی از آنها حتی درباره جزئیات ایمنی در معادن گفته شده است، ولی مشکل اصلی ما، عدم نظارت است. اگر معدنی به سمت ایمنی نرفته و از آشکارسازها و مانیتورینگ استفاده نمی کند، بعد از مهلت دادن در صورت امتناع، از ادامه کار آن معدن جلوگیری شود.
شیرین با تاکید بر اینکه ۶۰ نفری که در حادثه معدن طبس جان خود را از دست دادند، تبعات و اثرات آن تا جامعه کشیده می شود، اظهار کرد: من به عنوان یکی از اعضای جامعه و اساتید برای افزایش نظارت بر سطح ایمنی معادن تلاش های زیادی کردم، متاسفانه وقتی چنین حوادثی رخ می دهد، چند نفر مقصر می شوند و بعد به فراموشی سپرده می شود.
این فعال حوزه مهندسی معدن یادآور شد: وقتی در معدن طزره کرمان حادثه ای در معدن رخ داد، از آن روز تا به امروز چه کسی گفته که هنوز در معادن به صورت ناایمن و غیر حرفه ای فعالیت می شود و کدام بودجه برای تجهیزات ایمنی اختصاص داده شد؟
وی بخشی از دلایل حوادث معادن زغالسنگ را مربوط به مسائل اقتصادی و بودجه ای دانست و گفت: بودجه ها برای ایمنی معادن مصوب شده، ولی به معادن پرداخت نشده است. هزینه های ایمنی معادن یک پنجم هزینه های سایر فعالیت های معدنکاری است، ولی بر اثر رعایت نشدن ایمنی در معادن، اثرات سویی که بر جای می گذارد، هزینه های بسیار بالاتری را به مجموعه های معدنی کشور تحمیل می کند.
شیرین افزود: ما خیلی تلاش کردیم که در زمینه ارتقای ایمنی معادن کمکی به کشور ارائه دهیم، ولی متاسفانه نه تنها حمایتی دریافت نکردیم، بلکه با ما مبارزه نیز کرده اند و من به عنوان عضوی از جامعه بزرگ معدنی کشور اعلام می کنم که لازم است با رویکرد دیگری به این حوزه وارد شود؛ به این معنا که نظارت افزایش یابد و به کارگیری تجهیزات ایمنی در معادن جدی گرفته شود.
مدیرعامل این شرکت دانش بنیان با تاکید بر ضرورت تخصیص بودجه ها برای ارتقای ایمنی در معادن، یادآور شد: باید به توانمندی جوانان کشور اعتماد شود تا در سال های آینده شاهد وقوع چنین حوادثی نباشیم.
