◄ تاریخچه متروی تهران و حومه

تهران به‌عنوان پایتخت کشور همچون بسیاری دیگر از شهرهای دنیا از این وسیله حمل‌ونقل عمومی یعنی قطار شهری به صورت گسترده استفاده می‌کند و روزانه میلیون‌ها مسافر را با حداقل هزینه از مبدایی به مقصد مورد نظرشان می‌رساند.  در سال‌های اخیر توجه بیشتر به توسعه این ابزار حمل‌ونقل در دستورکارسیاستگذاران و مدیران مسئول در این حوزه بوده و روند صعودی رشد و توسعه مترو همواره حفظ شده است.

از هنگامی که اولین قطار شهری در سال 1863 میلادی در لندن به کار افتاد تا زمان حاضر که اکثر شهرهای مهم دنیا دارای شبکه‌های مترو و قطارهای سریع السیر بین شهری هستند حدود 142 سال می‌گذرد . اولین قطار مترو به یک موتور بخار مجهز بود که سوخت آن از ذغال سنگ تامین می‌شد و دود ناشی از این سوخت ، تونل‌های مترو را آلوده می‌ساخت و از طریق لوله‌هایی مثل لوله بخاری به خارج هدایت می‌شد.

◄ نقشه کامل خطوط 11 گانه مترو تهران پس از ساخت کامل

سابقه بحث و گفتگو درباره احداث قطار شهری در تهران به 110 سال قبل باز می‌گردد. تاسیس تراموای شهری از جمله نکات پیش بینی شده در امتیاز نامه‌ای بود که بارون ژولیوس دو رویتر در عهد ناصرالدین شاه روی کاغذ آورد. اولین طرح شبیه به متروی امروزی که برای تهران طراحی و اجرا شد ، طرح واگن اسبی بود که از حرم حضرت عبدالعظیم تا میدان حُر امروزی کشیده شده و تا سال 1310 نیز دایر بود .

حدود پنجاه سال بعد، ناصرالدین شاه در جریان آخرین سفر خود به فرنگ درسال 1306 ه.ق با دیدن ترافیک شهری فرنگیان و استفاده آنان از واگن‌هایی در داخل شهر که به جای ماشین بخار از اسب برای کشیدن آن استفاده می‌شد به فکر وارد کردن این وسیله نقلیه عمومی در تهران افتاد.

او با یک شرکت بلژیکی قراردادی برای ساخت واگن اسبی در تهران بست و آن شرکت نیز در اندک زمانی با انتقال ریل‌ها و واگن‌های آن به ایران اولین وسائل نقلیه ریلی شهری را به تهران آوردند. این واگن‌ها روی ریل‌هایی به عرض کمتر از یک متر که بر سطح زمین نصب شده بودند با دو تا چهار اسب (بسته به شیب خیابان‌ها) کشیده می‌شدند و مردم می توانستند از دروازه شهری ری تا باغشاه (میدان حُر امروزی) با آن سفر کنند.

اما نخستین برنامه‌ریزی‌ها برای بنیان‌گذاری متروی کنونی تهران به سال ۱۳۵۰ بازمی‌گردد. در مهر سال ۱۳۵۳ مطالعات مربوط به حل مشکلات ترافیک، مترو تهران توسط شرکت‌های مشاور خارجی از جمله سوفرتو منتج به پیشنهاد سیستم اتوبان مترو (با ۷ خط) شد. بر اساس این پژوهش‌ها، ساخت مترو به عنوان اساسی‌ترین راه حل بهبود ترافیک تعیین شد.

شرکت‌های فرانسوی از سال ۱۳۵۶ عملیات اجرایی احداث خط ۱ مترو را در اراضی شمال تهران (بزرگراه شهید حقانی کنونی) آغاز کردند. بخشی از وظایف شرکت‌ها به عنوان مهندسین مشاور راه‌آهن شهری تهران و حومه به شرح زیر بوده است : کلیه مطالعات فنی شامل عملیات نقشه برداری و شناسایی زمین ، تهیه پرونده‌های توصیفی و کاربرد و مشخصات فنی و نقشه‌های اجرایی و تدارک انعقاد قرارداد با پیمانکاران و نظارت بر عملیات ساختمانی ، نظارت بر ساخت و نصب تجهیزات ثابت و وسایل محرکه ، تهیه آیین نامه‌ها و برنامه‌های بهره‌برداری و آموزش کادر ایرانی ... 

عملیات اجرایی مترو تا آذر سال ۵۹ اجرای ۲۳۰۰ متر تونل و بخشی از سازه ۳ ایستگاه حدفاصل بزرگراه شهید حقانی و خیابان شهید بهشتی ادامه یافت ولی در این زمان و در پی جریان‌های جنگ ایران و عراق، نمایندگان شرکت‌های خارجی ایران را ترک کردند و در اواخر سال ۶۰ هیئت وزیران توقف کامل طرح توسط مشاوران خارجی را اعلام کرد.

پس از آنکه ضرورت ساخت مترو در نماز جمعه تهران توسط آیت الله هاشمی رفسنجانی، ریاست وقت مجلس مطرح شد هیئت وزیران در فروردین ۱۳۶۴ اجرای طرح متروی تهران را تصویب و فعالیت‌ ساخت مترو مجدداً در تهران آغاز شد.

برنامه اول مترو شامل ساخت خط ۱ (میرداماد - حرم مطهر)، خط ۲ (دردشت - صادقیه) و مسیر برون‌شهری خط ۵ (تهران - گلشهر) جمعاً به طول ۹۰ کیلومتر با ۵۲ ایستگاه بود. فعالیت‌های اجرایی این برنامه از سال ۱۳۶۶ آغاز شد.

اصغر ابراهیمی اصل، مدیرعامل وقت مترو که از سال ٦٥ تا ٧٦ سکاندار ساخت مترو در تهران بود، در خصوص آن روزها می گوید :"سال ۶۵ همه مخالف ساخت مترو بودند. حتی ساختمان شرکت مترو به وزارت کشور تحویل داده و تبدیل به استانداری شده بود. هیچ‌کس حتی یک اتاق نمی‌داد. کار از نمازخانه شروع شد. هیچ نقشه‌ای در کار نبود تا اینکه در نمازخانه تعدادی نقشه پیدا شد. وقتی پیگیری کردیم که باقی نقشه‌ها کجاست، مشخص شد که یک سبزی‌فروش نقشه‌ها را خریده‌است. سپس با وجود یک ماه تحقیق بر روی کاغذها، سبزی‌فروش پیدا شد و بدین ترتیب ۱۹۰ کیلو نقشه در انبارش پیدا شد."

در سال ۱۳۷۴ با توجه به اتمام بخش‌هایی از کارهای ساختمانی قراردادی برای تامین تجهیزات قطار شهری به امضا رسید و در پایان روز شانزدهم اسفند ۱۳۷۷ نخستین خط متروی تهران یعنی خط ۵ که تهران را به کرج می‌رساند به بهره‌برداری رسید. از آن زمان تا امروز هر سال بخشی از متروی تهران کامل شده است به طوریکه اکنون متروی تهران و حومه 143 ایستگاه فعال دارد و از ابتدای بهره برداری تا پایان سال 1400، 10 میلیارد و 187 میلیون و 632 هزارو 830 سفر با آن انجام شده است.