آرامگاه ابوعلی سینا در همدان، مشهورترین پزشک ایرانی در جهان

آرامگاه ابوعلی سینا یکی از جاذبه های بی نظیر همدان محسوب می شود. به عبارتی می توان آن را نمادی برای این شهر دانست که مانند ستاره ای درخشان بر پیکر همدان می درخشد.

به گزارش تین نیوز به نقل از الی گشت، ابوعلی سینا یکی از بزرگترین دانشمندان ایرانی است که محل اصلی زندگی و تولد ایشان روستای افشه در بخارا بوده که آن را به عنوان پایتخت ساسانیان در کشور ازبکستان کنونی می شناسند. ابن سینا زندگی بسیار فراز و نشیبی را تجربه کرد و در علوم و فنون مختلفی مانند طب مهارت هایی عجیب داشت. ما در این مطلب قرار است در مقبره این دانشمند شهیر با شما گردشی کوتاه داشته باشیم.

آرامگاه ابوعلی سینا برای عاشقان تاریخ و فلسفه

آدرس: استان همدان، شهر همدان، میدان ابوعلی سینا.

آرامگاه ابوعلی سینا بنایی باشکوه و درخور است که به احترام این دانشمند بزرگ بنا شد. ضمن اینکه شیخ الرئیس را به عنوان یک فیلسوف بزرگ هم می شناسند که در اخلاق بسیار صاحب نظر بوده و یک فیزیک دان، ریاضی دان، جغرافی دان، اخترشناس، زمین شناس، شیمی دان و شاعر خوشنام و خوش آوازه هم به حساب می آمده است.

ایشان در زندگی طولانی و دستخوش تغییرات فراوان خود، پادشاهان زیادی را درمان کرده و پزشک مخصوص آن ها بوده اند. به همین واسطه در طول دوران طبابت به ایشان عناوین مختلفی هم اهدا شده است. برای مثال شرف الملک، شاهزاده اتباع، شیخ الرئیس و حجت حق از جمله القابی بود که به واسطه پادشاهان به ایشان اعطا شده است. شیخ الرئیس به واسطه یک بیماری در شهر همدان فوت کرده و پیکر پاک خود را برای ما ایرانیان بر جای گذاشته است. در حال حاضر هم آرامگاهشان یکی از دیدنی ترین جاذبه های شهر همدان محسوب می شود.

دسترسی به آرامگاه ابوعلی سینا

برای رفتن به این آرامگاه و مشاهده آن از نزدیک، باید به شهر همدان سفرکرده و خود را به میدان ابوعلی سینا برسانید. ضمن اینکه ساعات و اوقات کاری این آرامگاه در فصل های بهار و تابستان از ساعت ۹ صبح تا ساعت ۸ شب و در شش ماهه دوم سال یعنی در فصل های پاییز و زمستان از ساعت ۹ صبح تا ساعت ۵ عصر خواهد بود. ناگفته نماند که در روزهایی که تعطیل رسمی هستند؛ مانند شهادت حضرت علی (ع)، تاسوعا و عاشورای حسینی، رحلت پیامبر، شهادت امام جعفر صادق علیه السلام و رحلت امام خمینی، این مجموعه هم تعطیل است. 

گذری بر تاریخچه آرامگاه شیخ الرئیس   

بر اساس کتب برجای مانده تاریخی از دوران زیست ابوعلی سینا، ایشان پزشک مخصوص حکومت ساسانیان بوده و بعد از سقوط ایشان و ضمن به سلطنت رسیدن پادشاه سلطان محمود غزنوی، مهاجرت خود از شهر بخارا را آغاز می کنند. در مسیر مهاجرت خود هم در شهرهای گوناگونی اقامت داشتند که یکی از این شهرها شهر اصفهان بوده است. در این سفرهای طولانی و در سفری که شیخ الرئیس در آن از اصفهان به همدان عزیمت می کنند، به شدت بیمار شده و در شهر همدان در خانه یکی از بستگان و دوستان خود با نام “ابوسعید دخدوک” سکنی می گزینند.

ولی بعد از گذشته مدتی بیماری ایشان شدت می گیرد و دار فانی را وداع می گویند. این آرامگاه در اصل محل زندگی دوست ایشان بوده که شیخ الرئیس در روزهای آخر عمر در منزل ایشان سکنی گزیده بودند. بعد از فوت ابوعلی سینا، ایشان را حیاط خانه دوستشان به خاک می سپارند و بعد از گذشت مدتی دوست ایشان هم از این جهان رخت برمی بندد. سپس قبر ایشان را هم در کنار قبر شیخ الرئیس قرار می دهند. تا دوران پایانی قرن سیزدهم هجری بر روی این مزارها یک چهارطاقی کوچک بنا شده بود. باگذشت زمان این چهارطاقی تخریب شده و حتی بخشی از مزارها هم مورد کم لطفی قرار گرفته و نابود شدند.

 آرامگاه ابوعلی سینا در دوران قاجار 

زمانی که چهارطاقی بنا شده بر روی قبر بوعلی سینا خراب شد، نگار خانم که یکی از شاهزاده های قاجار و دختر شاهزاده عباس میرزا ولیعهد فتحعلی شاه قاجار محسوب می شد، این بنا را مرمت کرد. به دستور ایشان چهارطاقی قدیمی کاملاً تخریب شد و سپس به جای آن یک گنبد آجری بر روی قبر، بنا کردند. مزار این دو شخص هم با استفاده از سنگ های جدید به طور کامل جایگزین شد. بعد از به اتمام رسیدن بنا، سنگ قبر اصلی و قدیمی ابوعلی سینا و ابوسعید را تحت عنوان یکی از آثار ارزشمند تاریخی در سرسرای این آرامگاه قرار دادند.

به عبارتی باهمت و تلاش یک شاهزاده خانم قاجار، مقبره ابوعلی سینا بنا شده و یاد و خاطره ایشان برای همیشه زنده نگه داشته شد. در ادامه ماجرای مرمت این اثر تاریخی، درست در سال ۱۲۹۹ محمدحسین فرید الدوله گلگون همدانی، در اطراف محوطه و مقبره ابوعلی سینا دیوارکشی انجام داد و در نهایت تالاری کوچک هم در کنار آرامگاه تحت عنوان کتابخانه بنا کرد. در آن تاریخ این کتابخانه ۶۴۹ جلد کتاب داشت و به یک قرائت خانه در آرامگاه ابن سینا مبدل شد.

آرامگاه ابوعلی سینا در دوران پهلوی

در دوران حکومت محمدرضا شاه پهلوی بود که انجمن آثار ملی ایران تصویب کرد یک آرامگاه و بنای جدید برای مقبره شیخ الرئیس ساخته شود. بر اساس این تصمیم درست در خرداد ۱۳۲۴ بود که برای انتخاب بهترین طراحی و نقشه این مقبره و آرامگاه یک مناقصه بر گذار شد. از میان طرح هایی که در این مناقصه ارائه شده بودند طرح یکی از مهندسان ایرانی با نام “هوشنگ سیحون” پذیرفته شد. ایشان با ارائه طرح خود نظر هیئت ژوری را جلب کردند. طرح ارائه شده به شدت مورد تأیید آندره گدار که در آن زمان رئیس اداره باستان شناسی وقت ایران و مدیرکل فنی موزه باستان شناسی بود و همین طور مهندس محسن فروغی، قرار گرفت. این ایده به عنوان طرح اصلی انتخاب شد و در نهایت هم اجرای آن را هم به خود مهندس هوشنگ سیحون واگذار کردند.

مراحل اجرای طرح مقبره ابوعلی سینا در دوران پهلوی    

بعد از پذیرفته شدن طرح نهایی مهندس سیحون که در پی تصمیم نهایی انجمن آثار ملی وقت انجام شد،  تصمیم به ارائه یک مقبره جدید بر روی آرامگاه ابوعلی سینا گرفته شد. تحقیقات جدیدی توسط مهندس سیحون آغاز شد و ایشان که برای تکمیل کردن مطالعات خود به پاریس رفته بودند، در خرداد ۱۳۲۸ طرح اجرایی و نهایی این آرامگاه را به عنوان طرح پایان نامه به دانشکده هنرهای زیبا در پاریس عرضه کردند. در تیرماه همان سال هم یک نسخه از این طرح پایانی را برای انجمن آثار ملی ایران فرستادند.

بعد از اینکه طرح نهایی شد، قرارداد همکاری مابین شرکت ساختمان سازی مهندس ابتهاج و شرکا با نام “شرکت نسبی” منعقد گردید و کار شروع شد.

در گام اول باید مقبره قدیمی تخریب می شد و به همین دلیل مسئولین بعد از اینکه نبش قبر را انجام داده و استخوان ها و جمجمه باقیمانده را در حضور عده ای از معتمدان در جعبه های مخصوص قرار داده و مهروموم کردند، مقبره به طور کامل تخریب شد. در سال ۱۳۳۰ هم بنا به طور کامل آماده شد و سازندگان در بهمن ماه سال ۱۳۳۰ مقبره به اتمام رسیده را به انجمن آثار ملی تحویل دادند. در یازدهم اردیبهشت ماه ۱۳۳۱ شمسی هم جعبه ای که حاوی استخوان های ابوعلی سینا و جمجمه وی به همراه استخوان های ابوسعید دخدوک بود، به آرامگاه ایشان منتقل شده و در مقبره جدید قرار داده شد.

معماری بنای آرامگاه 

شاید ندانید که معماری آرامگاه ابوعلی سینا یکی از مهم ترین آثار تاریخی تمام دوران به حساب می آید که با الهام از گنبد قابوس که از آثار تاریخی و مهم در دوران شیخ الرئیس بود، طراحی و اجرا شد. ناگفته نماند که سبک معماری این بنا و گنبد قابوس تفاوت های زیادی با یکدیگر دارند. البته این گونه می توان گفت که ایده طراحی بنای یادبود شیخ الرئیس برداشتی کاملاً آزاد و مدرن از گنبد قابوس است. این آرامگاه ۱۲ ستون دارد که نشان دهنده ۱۲ دانش و علم شیخ الرئیس هستند که بر آن ها تسلط کامل داشت. تمامی ستون ها از جنس سنگ گرانیت هستند و در قسمت بالای مقبره مستقر شده اند. بد نیست بدانید که این بنای یادبود و زیبا را در بیست و یکم اردیبهشت ماه سال ۱۳۷۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رساندند. این بنا با درنظرگرفتن ملاحظاتی مانند محدود بودن فضا و صرفه جویی کردن در بودجه ساخت به طور تقریبی با ابعادی که نسبت به ابعاد گنبد قابوس بسیار کمتر و کوچک تر بود، ساخته شد.

ضمن اینکه هر ۱۲ ستون از یکدیگر بافاصله ساخته شده اند و امکان عبور شما از آن ها به راحتی وجود دارد. ولی در بنای گنبد قابوس ۱۰ ستون کاملاً به یکدیگر متصل هستند و غیر از در ورودی، شکاف دیگری برای عبور از میان ستون ها لحاظ نشده. البته از دلایل عمده ای که برای ایجاد فاصله میان ستون ها در نظر گرفته شده بود، بادهای سهمگینی هستند که در فصل های پاییز و زمستان در همدان می وزند. فاصله میان ستون ها کمک می کند که بادها به راحتی از درون مقبره عبور کنند و از تخریب بنا جلوگیری شود. آرامگاه این دانشمند پرآوازه در زمینی به وسعت ۳۰۹۰ مترمربع بنا شد و زیربنای اصلی آن ۱۷۹۲ مترمربع لحاظ شده است.  همچنین طراحی باغ های اطراف این مقبره همگی با الهام از باغ ایرانی انجام شده و آب نمایی که در محوطه وجود دارد، نشانی از حوض های آبی موجود در خانه های سنتی ایران است.

بخش های گوناگون آرامگاه ابوعلی سینا  

همان طور که در قسمت های قبل هم اشاره شد آرامگاه ابوعلی سینا قسمت های گوناگونی دارد که هر گفته های مربوط به خود را دارند محوطه آرامگاه مقبره تندیس کتابخانه و موزه بخش های گوناگون این آرامگاه هستند مقبره را به گونه ای بنا کردند تا در حین حفظ کردن اصالت معماری ایرانی نمادی از کشور ما و گذر تاریخ و دوران گوناگون هم باشد این قسمت را به بررسی کردن قسمت های مختلف این آرامگاه اختصاص داده ایم.

محوطه سبز آرامگاه ابوعلی سینا

اولین بخش که در بدو ورود با آن روبرو هستید، محوطه آرامگاه است. محوطه که به شکل یک نیم دایره طراحی شده از باغچه، آب نما و فضای سبز تشکیل شده است. برای ساختن باغچه و باغ این محوطه از باغ سازی ایرانی الهام گرفته شده و با طراحی یک حوض که نمادی از خانه های قدیمی ایرانی است، محوطه سازی را پایان داده اند. تندیس ابوعلی سینا هم در ضلع شرق میدان قرار گرفته و شما در حیاط سمت شرقی آرامگاه می توانید مقبره زیبای عارف قزوینی را هم مشاهده کنید.

تندیس سنگی ابوعلی سینا

تندیسی که از شیخ الرئیس ساخته شده چهره واقعی ایشان را نشان می دهد. جالب است بدانید که تمام تصویرهایی که از ایشان در نسخه های قدیم کتابخانه ها دیده می شود، همگی از نسخ کتاب های اروپایی بوده که البته فاقد اصالت هستند و نگارندگان این چهره ها را بر اساس حدس و گمان طراحی کرده اند. بر همین اساس انجمن آثار ملی وقت، تصمیم گرفت تا تندیسی از چهره اصلی شیخ الرئیس را طراحی و اجرا کند. تندیسی که از چهره ایشان ساخته شده بر اساس اطلاعاتی است که از کتاب “صوان الحکمه” به قلم بیهقی بوده و همین طور برخی دیگر از آثار ابوعلی سینا که توسط یکی از شاگردان ایشان به نام “او عبید” گردآوری شده اند.

در نهایت یک تصویر از ایشان توسط ابوالحسن صدیقی طراحی و ارائه شد که به عنوان تندیس طراحی و اجرا کردند. در سال ۱۳۲۸ شمسی انجمن آثار ملی از آقای صدیقی درخواست کرد تا تندیس ایستاده ابوعلی سینا را اجرا کند. این تندیس وزنی برابر با ۴.۵ دارد و با عرض ۹۰ سانتی متر و ارتفاع ۳ متر و ۱۰ سانتی متر، از جنس سنگ مرمر سفید ساخته شده. در حال حاضر هم این تندیس را برای یک پایه مستطیلی شکل در ضلع شرقی میدان ابوعلی سینای همدان مشاهده می کنید.

مقبره های آرامگاه

بد نیست بدانید که مقبره شیخ الرئیس دقیقاً در قسمت راست ورودی آرامگاه واقع شده. مقبره ابوسعید دخدوک هم در سمت چپ دیده می شود. در بخش حیاط شرقی آرامگاه و درست در مقابل خیابان بوعلی شهر همدان هم می توانید مقبره ابوالقاسم عارف قزوینی را هم که از شاعران ایران زمین بودند، مشاهده کنید.

موزه ابوعلی سینا

در سال ۱۳۳۰ شمسی در بخش تالار جنوبی آرامگاه، موزه ای را احداث کردند که محلی برای نگهداری کردن از اشیا بسیار قدیمی مانند برنز، سکه، سفال و دیگر اشیاء کشف شده در هزاره های قبل از میلاد در همدان بود. از مهمترین آثاری که می توانید در این موزه مشاهده کنید یک عکس از جمجمه ابوعلی سینا است که درست در زمان تخریب کردن مقبره قدیمی ایشان، آن را گرفته اند.

 کتابخانه جامع آرامگاه ابوعلی سینا

آخرین بخش، تالار شمالی آرامگاه است که در آن کتابخانه ای ساخته شد. در ابتدا این کتابخانه تنها ۶۴۹ کتاب را در خود جای داده بود که از آن تحت عنوان قرائت خانه آرامگاه هم یاد می شد. در سال ۱۳۲۹ یک اطلاعیه به زبان های فرانسوی، عربی، فارسی و انگلیسی منتشر شد و در آن از تمامی مجموعه های به نام داخلی و خارجی، موسسات فرهنگی و مولفان داخلی و خارجی خواسته شد تا تمام آثار خود را به انجمن آثار ملی ارسال کنند.

در نتیجه این تصمیم عاقلانه شماره کتاب هایی که در این کتابخانه قرار داده شد به ۸۰۰۰ جلد رسیده و در حال حاضر در کنار نسخه های خطی و قدیمی، می توانید کتاب هایی را در حوزه های مختلف مانند ادبیات، علوم و تاریخ در این کتابخانه مشاهده کنید.

ابن سینا و دانستنی های ناگفته

چند نکته جالب که در مورد ابن سینا باید به آن اشاره کنیم این است که ایشان پزشکی حاذق و شناخته شده در سراسر جهان هستند که “کتاب قانون” متعلق به وی بوده و در بعضی از دانشگاه های پزشکی آن را تدریس می کنند. به همین دلیل جایزه ها و آثار متعددی به نام ایشان ثبت شده است. بد نیست بدانید که در بخش و نیمه پنهان شده ماه یک دهانه وجود دارد که به افتخار این دانشمند بزرگ نام آن را “دهانه ابن سینا” نهاده اند. همین طور جایزه ابن سینا که متعلق به یونسکو است از مهم ترین جوایزی محسوب می شود که هر دو سال یک بار به افرادی که در حوزه اخلاق، فلسفه و علم پیشرو هستند، اهدا خواهد شد.

نکته جالب پایانی اینکه ایران در سال ۲۰۰۹ هدیه ای عنوان یک نماد از پیشرفت علم صلح آمیز از خود به سازمان ملل متحد اهدا کرد که آن را در سمت راست ورودی اصلی این سازمان در وین قرار داده اند. این نماد یک چهارطاقی بوده که در آن مجسمه هایی ۴ فیلسوفان بزرگ ایرانی ابوریحان بیرونی، ابوعلی سینا، زکریا رازی و خیام قرار گرفته است.

جاذبه های دیدنی در اطراف آرامگاه ابوعلی سینا

بعد از اینکه از آرامگاه شیخ الرئیس دیدن کردید، می توانید به راحتی از جاذبه های اطراف آن هم دیدن کنید. این جاذبه های دیدنی شامل:

• آرامگاه باباطاهر که تنها ۳ کیلومتر با آرامگاه شیخ الرئیس فاصله دارد
• کلیسای رفائیل که در فاصله ۱۵۱ متری از آرامگاه شیخ الرئیس است
• موزه مفاخر و مشاهیر همدان که در فاصله ۳ کیلومتری از آرامگاه بوعلی بوده
• موزه هگمتانه با فاصله ای ۳ کیلومتری از آرامگاه شیخ الرئیس
• و مجموعه گنج نامه بافاصله ای ۹ کیلومتری از آرامگاه ابوعلی سینا

بوده که همگی از دیگر جاذبه های تاریخی و دیدنی همدان بافاصله کوتاه و اندک از این آرامگاه هستند.

ابوعلی سینا و آرامگاه باشکوه ایشان    

آرامگاه ابوعلی سینا یکی از جاذبه های شهر همدان است که تابه حال گردشگران داخلی و خارجی زیادی آن را با چشمان خود مشاهده کرده اند. این آرامگاه را به پاس زحمات بی دریغ و ماندگار حکیم ابوعلی سینا در حوزه های گوناگونی مانند اخلاق، فلسفه و طب برای ایشان بنا کردند. بنای یادبودی که یکی از نشانه های پرافتخار شهر همدان است و در همان محلی برپا شده که ایشان برای سکنی گزیدن انتخاب کرده بودند.