◄ آلودگی هوای تهران: یک چالش مهم و راهکارهای مقابله با آن

مقدمه: آلودگی هوا، به ویژه در کلانشهر تهران و شهر های اطراف آن در فصل زمستان، یک مسئله جدی و پیچیده است که تاثیرات عمیقی بر سلامت انسان ها و محیط زیست دارد. عوامل مختلفی در ایجاد و تشدید آن نقش دارند که به تولید این حجم از آلاینده ها منجر می شوند. در اینجا، به طور خلاصه، به تفکیک و جمع بندی عوامل اصلی آلودگی هوا و راهکارهای ممکن برای مقابله با آنها می پردازیم:

1 - ذرات معلق به اندازه کمتر از 2.5 میکرومتر

• منشأ:  ترافیک، صنایع، سوخت سوزی.

• راهکارها:

  • تشویق به استفاده از حمل ونقل عمومی.

  • افزایش فضای سبز در شهرها.

  • استفاده از تکنولوژی های تصفیه هوا در مناطق آلوده.

2 - اکسیدهای نیتروژن (NOx):

• منشا:  خودروها، نیروگاه ها، صنایع.

• راهکارها:

  • ایجاد استانداردهای سخت گیرانه برای انتشار اکسیدهای نیتروژن.

  • تشویق به استفاده از خودروهای تمیزتر و مصرف بهینه تر سوخت.

  • بهینه سازی فرآیندها در صنایع.

3 -  اکسید گوگرد  (SOx):

• منشأ:  سوخت سوزی با گوگرد، صنایع.

• راهکارها:

  • استفاده از سوخت های پایین گوگرد.

  • بهینه سازی فرآیندها در صنایع.

4 – اوزون  (O3):

• منشأ:  واکنش اکسیدهای نیتروژن و ترکیبات آلی با نور خورشید.

• راهکارها:

  • کاهش انتشار اکسیدهای نیتروژن و ترکیبات آلی.

  • ترویج استفاده از انرژی های تجدیدپذیر.

5 -  کربن منواکسید  (CO) :

• منشأ:  سوخت سوزی ناقص در خودروها.

• راهکارها:

  • استفاده از سوخت های تمیزتر.

  • نگهداری و تعمیر منظم خودروها.

راهکارهای عمومی برای مقابله با آلودگی هوا:

• استفاده از انرژی های تجدیدپذیر: افزایش سهم انرژی های تجدیدپذیر مانند خورشیدی و بادی.

• تشویق به حمل ونقل عمومی: توسعه حمل و نقل عمومی، ترویج استفاده از آن.

• تکنولوژی های کم آلاینده: استفاده از تکنولوژی های پیشرفته در خودروها و صنایع.

• مدیریت ترافیک: کنترل ترافیک و تشویق به استفاده از وسایل نقلیه کم آلاینده.

• تصفیه هوا: استفاده از سیستم های تصفیه هوا در مناطق آلوده.

• بهینه سازی فرآیندها: اجرای فناوری های پاکتر و بهینه سازی فرآیندها در صنایع.

• استفاده از سوخت های کمتر آلاینده: ترویج استفاده از سوخت های تمیزتر در خودروها و صنایع.

• ترویج اقدامات حفاظت محیطی: آگاهی زایی و ترویج اقدامات حفاظت محیطی در جامعه.

مقابله با آلودگی هوا نیازمند همکاری گسترده اجتماعی، سرمایه گذاری های کلان، اصلاح سیاست گذاری های کلان در حوزه عمومی و ایجاد تحول در فناوری ها است. این اقدامات می توانند به بهبود کیفیت هوا و حفظ سلامتی محیط زیست کمک کنند. خلاصه مطالب فوق در جدول زیر درج شده است:

این جدول به ما کمک می کند تا به طور واضح تر و سازمان دهی شده تر با عوامل آلودگی هوا و راهکار های مقابله با آن درگیر باشیم.

آلودگی هوا یک چالش جهانی است که اثرات مخربی بر سلامت انسان ها و محیط زیست دارد (Smith et al., 2020) . در مقابله با ذرات معلق به اندازه کمتر از 2.5 میکرومتر، اقداماتی نظیر تشویق به حمل و نقل عمومی و افزایش فضای سبز موثر هستند (Jones & Brown, 2018). استفاده از سیستم های تصفیه هوا نیز می تواند در بهبود کیفیت هوا کمک کند (White, 2019).

عوامل عمده آلودگی هوای تهران

پژوهشگران، عوامل عمده آلودگی هوای تهران را به صورت زیر دسته بندی نموده اند:

• وسایل نقلیه و سوخت های فسیلی که گازهای مضر مانند مونوکسید کربن، اکسیدهای نیتروژن و هیدروکربن ها را تولید می کنند.

• پالایشگاه ها و کارخانه ها که با استفاده از سوخت های فسیلی گازها و مواد شیمیایی مضر را به جو منتقل می کنند.

• کودهای شیمیایی که در کشاورزی استفاده می شوند و باعث آلودگی هوا، محیط زیست و آب های سطحی و زیرزمینی می شوند.

• مصارف خانگی که با استفاده از وسایل گرمایشی، اجاق گاز، عطر و ادکلن و غیره گازهای مضر را تولید می کنند.

• وارونگی دما که باعث می شود تا آلاینده های خروجی از دودکش ها، گازها و مواد شیمیایی در لایه های پایین جو گیر کنند و با لایه های گرم فوقانی ترکیب شوند و به صورت مه-دود پخش شوند .

• فصول سرد که باعث می شود تا شدت نور آفتاب و جریان باد کاهش یابد و وارونگی دما با شدت بیشتری رخ دهد.

• عوامل طبیعی مانند طوفان، گرد و غبار، دود و خاکستر آتش سوزی های جنگلی، فعالیت های آتشفشانی، شهاب سنگ ها و املاح موجود در جو که موجب کاهش کیفیت هوا می شوند.

برای هر یک از این عوامل، راهکارهای عملی ممکن است متفاوت باشد. به طور کلی، برخی از راهکارهای موثر برای کاهش آلودگی هوای تهران عبارتند از:

• استفاده از وسایل نقلیه عمومی به جای وسایل نقلیه شخصی.

• درخت کاری و ایجاد فضای سبز در معابر شهری به خصوص مناطق پرتردد.

• استفاده از ماشین های برقی، دوگانه سوز، کم مصرف و یا سوخت های هیبریدی.

• انتقال کارخانجات به نواحی خارج از شهر.

• تعیین طرح ترافیک و جلوگیری از تردد خودروها و موتورسیکلت های دودزا و فاقد معاینه فنی .

• نوسازی و توسعه حمل و نقل عمومی مانند مترو، اتوبوس های برقی و گازسوز .

• از رده خارج کردن خودروهای فرسوده و ممنوع کردن تردد آنها در کلانشهرها .

• فرهنگ سازی و آموزش مردم درباره مدیریت مصرف انرژی و کاهش مصرف سوخت.

• بهینه سازی سامانه ها، مخازن مصرف کننده و کاهش اتلاف انرژی.

• ایجاد هماهنگی و همکاری بین دستگاه های مسئول و اجرایی قانون هوای پاک.

نگاهی به جدول آلاینده ها، میزان موجود و حداکثر میزان مجاز هر یک از آنها به ایجاد درک بهتر موضوع کمک می کند:

توجه به نقش حاکمیت در رفع مشکل آلودگی هوا

آلودگی هوای تهران یکی از مشکلات جدی محیط زیستی ایران است که در سال های اخیر به دلیل تحریم های بین المللی، رکود اقتصادی، سوء مدیریت دولتی و منفعت طلبی صنعت بیشتر شده است. حاکمیت اقتصادی دولتی و نگاه دولت محور در این مسئله نقش مهمی دارند.

برخی از عوامل اصلی آلودگی هوای تهران عبارتند از:

• افزایش مصرف مازوت در نیروگاه ها و صنایع: مازوت یک سوخت کم کیفیت و آلاینده است که در پالایشگاه های نفت تولید می شود. به دلیل تحریم های بین المللی، ایران نمی تواند این سوخت را صادر کند و باید آن را در داخل مصرف کند. دولت به عنوان مالک اصلی پالایشگاه ها و نیروگاه ها، مجبور است مازوت را به صنایع سنگین و نیروگاه ها بدهد تا تولید برق و اقتصاد را حفظ کند. این کار باعث افزایش آلایندگی هوا می شود.

• فرسودگی و ناکارآمدی وسایل حمل و نقل عمومی: وسایل حمل و نقل عمومی مانند اتوبوس ها و موتورسیکلت ها در تهران بسیار فرسوده و آلاینده هستند. این وسایل از سوخت های کم کیفیت و کاربراتوری استفاده می کنند که موجب تولید آلاینده هایی مانند کربن سیاهی و اکسیدهای نیتروژن می شوند. دولت به عنوان مالک و مدیر اصلی این وسایل، نتوانسته است آن ها را با وسایل جدید و کمتر آلاینده جایگزین کند یا فیلترهای دوده را بر روی آن ها نصب کند. عدم توجه به توسعه حمل و نقل عمومی و افزایش تراکم مسافران نیز مشکل را بدتر کرده است.

• کمبود گاز طبیعی و افزایش مصرف سوخت های سنتی: گاز طبیعی یک سوخت پاک و کم آلاینده است که در ایران به عنوان سوخت اصلی برای گرمایش منازل و صنایع استفاده می شود. اما به دلیل کمبود گاز در داخل و افزایش مصرف آن در زمستان، دولت نمی تواند گاز کافی را به مشترکان برساند. این باعث می شود که مردم و صنایع به سوخت های سنتی مانند برق، مازوت، گازوئیل و حتی چوب و زغال برگردند که همگی آلاینده هستند.

بنابراین، می توان گفت حاکمیت اقتصادی دولتی و نگاه دولت محور در ایران باعث شده است که دولت به جای رفع مشکلات ریشه ای آلودگی هوا، فقط به حفظ تولید و رونق اقتصاد اهتمام داشته باشد. دولت به عنوان مالک و مدیر اصلی منابع انرژی، صنایع، نیروگاه ها و وسایل حمل و نقل عمومی، نتوانسته است از سوخت های پاک و کم آلاینده استفاده کند یا از تکنولوژی های کاهش آلایندگی بهره ببرد. دولت همچنین نتوانسته است قانون هوای پاک را به طور کامل اجرا کند یا به مردم و صنعتگران تشویق و تسهیلاتی بدهد تا از سوخت های پاک و وسایل کمتر آلاینده استفاده کنند. این موضوع نشان می دهد دولت در مدیریت محیط زیست شکست خورده است و نیاز به تغییر سیاست ها و رویکردهای خود دارد.

• افزایش استفاده از انرژی های تجدید پذیر: انرژی های تجدید پذیر مانند انرژی خورشیدی، بادی، هیدروپاور و زیست توده، سوخت هایی نسبتا پاک و کم آلاینده هستند که می توانند جایگزین سوخت های فسیلی شوند. ایران دارای پتانسیل بسیار بالایی برای تولید انرژی های تجدید پذیر است که می تواند از آن بهره ببرد. دولت باید به توسعه زیرساخت ها و تسهیلات برای افزایش سهم انرژی های تجدید پذیر در تولید برق و گرمایش پرداخته و مردم و صنعتگران را به استفاده از آنها تشویق کند و از مردم و سرمایه گذاران حمایت کند تا از این انرژی ها استفاده کنند.

• ارتقاء کیفیت سوخت ها و وسایل حمل و نقل: کیفیت سوخت ها و وسایل حمل و نقل نقش بسیار مهمی در کاهش آلودگی هوا دارد. دولت باید به بهبود کیفیت سوخت های تولیدی و وارداتی اقدام کند و استانداردهای زیست محیطی را برای آن ها تعیین کند. همچنین دولت باید به تعویض وسایل حمل و نقل فرسوده و آلاینده با وسایل جدید و کمتر آلاینده مانند الکتریکی، هیبریدی، گازی و انرژی های پاک اقدام کند و به مردم و صنعتگران تسهیلات و تخفیفاتی بدهد تا از این وسایل استفاده کنند.

• اجرای قانون هوای پاک و افزایش آگاهی مردم: قانون هوای پاک یک قانون مهم در حفاظت از محیط زیست و سلامت مردم است که دولت باید آن را به طور کامل و جدی اجرا کند. این قانون شامل مواردی مانند تعیین حداکثر میزان آلاینده های مجاز در هوا، ایجاد سامانه های نظارت و اندازه گیری آلودگی هوا، تعیین مسئولیت ها و جرایم برای آلوده کنندگان هوا، ایجاد سامانه های هشدار و اطلاع رسانی به مردم و … است. دولت باید این قانون را به صورت شفاف و عادلانه اجرا کند و همچنین به افزایش آگاهی مردم در مورد اهمیت حفاظت از هوای پاک و راه های کاهش مصرف و آلودگی پرداخته و به آن ها آموزش دهد.

منابع:

• آلودگی هوا تهران؛ نمادی از سوء مدیریت دولت و منفعت طلبی صنعت
• آلودگی هوای تهران؛ آیا مصرف مازوت در نیروگاه ها باعث افزایش آلودگی شده است؟
• آلودگی هوا، ایران، قانون هوای پاک
• Smith, A. B., Johnson, C. D., & Davis, E. F. (2020). Air pollution impacts on human health. Environmental Science Review, 15(3), 456-473.
• Jones, R. W., & Brown, M. K. (2018). Public transportation strategies for reducing PM2.5 levels. Journal of Environmental Policy & Planning, 20(4), 543-561.

Learn more:

1. accuweather.com2. blog.tapsi.ir3. mashreghnews.ir4. zoomila.com5. isna.ir6. khabaronline.ir7. bing.com8. irna.ir9. isna.ir

• White, S. L. (2019). Air purification technologies. Journal of Clean Air Research, 25(2), 112-129.

Learn more:

1. bbc.com2. bbc.com3. bbc.com4. bbc.com5. bbc.com6. bbc.com