تنها وزیر زن پیشنهادی از مجلس رای اعتماد می‌ گیرد؟

مالواجرد، در یک سال اخیر به عنوان مشاور شهرسازی و معماری وزیر راه و شهرسازی و دبیر شورای عالی شهرسازی و معماری ایران فعالیت کرده است. این شورا مسئول برنامه ریزی و نظارت بر توسعه شهری است و نقش مهمی در تعیین سیاست های معماری و شهرسازی در کشور ایفا می کند. او پیش از این، مسئولیت معاونت معماری و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی را هم برعهده داشته است.

این بانوی ۴۸ ساله، با ۲۸ سال سابقه کار که بخش عمده ای از آن در وزارت راه و شهرسازی سپری شده، دارای مدرک کارشناسی ارشد پیوسته معماری از دانشگاه تهران و دکترای شهرسازی از دانشگاه آزاد اسلامی است. سوابقی مانند کارشناسی دفتر معماری، معاونت دفتر نظارت بر طرح های توسعه و عمران شهری، معاونت شهرسازی اداره کل مسکن استان همدان، مدیرکلی دفتر معماری و طراحی شهری و بافت های واجد ارزش و مدیرکلی شهرسازی شهرداری تهران، کارنامه مالواجرد را تشکیل داده و آن را پیش روی نمایندگانی قرار داده است که این روزها مشغول ارزیابی گزینه ها برای تصدی وزارت خانه ها هستند.

معاون وزیری که در دولت روحانی و شهید رئیسی کار کرد

فرزانه صادق که در دی ماه ۹۷ با حکم «محمد اسلامی» وزیر وقت راه و شهرسازی به سمت معاونت معماری و شهرسازی وزیر رسیده بود، با تغییر دولت و روی کار آمدن دولت سیزدهم، تا مردادماه سال گذشته نیز به کار خود در این سمت ادامه داد اما چه اتفاقی سبب کنار گذاشته شدنش شد؟

به گفته وی، نهم مرداد ۱۴۰۲ به دنبال اعتراض به اقدام شهرداری تهران در صدور بی رویه پروانه های جدید ساخت وساز، از سوی «مهرداد بذرپاش» وزیر راه و شهرسازی از سمت خود برکنار و به عنوان مشاور وزیر در امور شهرسازی و معماری منصوب شد.

قرار گرفتن نام «فرزانه صادق مالواجرد» به عنوان یک بانوی متخصص در میان فهرست ۱۹ نفره وزیران پیشنهادی «مسعود پزشکیان» اتفاقی است که تا اندازه ای نگاه دولت به بهره گیری از توان زنان در رده های بالای مدیریتی را بازتاب داد

چند ماه پیش از برکناری، نامه هایی از مالواجرد به رسانه ها درز کرد که در آنها به تخلفات شهرداری تهران در کمیسیون ماده ۵ و صدور مجوز غیرقانونی ساخت وساز در بافت قدیم تهران اشاره شده بود. دراین نامه ها اعلام شده بود که برابر مقررات طرح تفصیلی تهران _ مصوب شورای عالی شهرسازی و معماری _ صدور هرگونه مجوز ساخت در بافت فرسوده باید در این شورا تصویب شود و در غیر این صورت مسئولیت پیامدهای آن برعهده شهرداری خواهد بود.

«علیرضا زاکانی» شهردار تهران پس از منتشر شدن نامه های یادشده در رسانه ها، در جلسه ای صدور مجوز ساخت در بافت فرسوده را مسبوق به سابقه و روالی دانست که پیش از حضورش در شهرداری برقرار بوده است. او افزایش «صدور پروانه ها در شهر» را نه به معنی «شهرفروشی»، بلکه به معنی «راه افتادن چرخه اقتصاد و ایجاد رفاه در جامعه» دانست و بر این مبنا طرف مقابل را به مخالفت با رفاه کشور متهم کرد. به این ترتیب از مردادماه پارسال، وی به عنوان مشاور وزیر در وزارتخانه ای به کار پرداخت که اکنون برای صدارتش از سوی پزشکیان به مجلس معرفی شده است.

مخالفت با توسعه افقی شهرها

مدتی پیش از برکناری از معاونت شهرسازی و معماری، ویدئویی از یک مصاحبه خبرگزاری دانشجو با مالواجرد درباره جمعیت شهر تهران و سند آمایش سرزمین خبرساز شد که نشان دهنده رویکرد او به مساله توسعه شهری است.

برخی منتقدان، مالواجرد را مخالف توسعه شهری می دانند و می گویند او به شهرک سازی ها یا پروژه هایی مانند مسکن مهر نگاه مثبتی ندارد. به عنوان نمونه، از صادق به عنوان یکی از مخالفان سرسخت «طرح توسعه تعاونی مسکن امیرالمومنین» در پاکدشت یاد می شود؛ طرحی که در سال ۱۳۸۴ در بیابانی خارج از پاکدشت کلید خورد و در سال های بعد زمینه اعتراض هایی را از سوی اعضای این تعاونی رقم زد.

در این سال ها وعده های مسئولان برای حل این مشکل بی نتیجه مانده است. برخی رسانه ها، صادق را از موانع اصلی اجرای این پروژه معرفی کردند. «فرهاد بشیری» نماینده پاکدشت در مجلس شورای اسلامی نیز سال گذشته صادق را عامل اصلی جلوگیری از پیشرفت پروژه اتحادیه تعاونی های مسکن امیرالمومنین خوانده و از او خواسته بود در این خصوص مقداری انعطاف نشان دهد.

اظهارنظرهایش بیانگر آن است که وی با توسعه نامتوازن شهر و ساخت مسکن در بسترهایی فاقد زیرساخت های زندگی شهری مخالف است.

وی می گوید: باید به الزاماتِ سرزمینی توسعه و نقشه راه وشهرسازی در آن پایبند بود. این امر نیازمند آن است که به جای پافشاری بر توسعه افقیِ کلانشهرها، مطابق با سیاست های کلی نظام در حوزه شهرسازی به «میان یابی توسعهٔ شهرها در چارچوب طرح آمایش سرزمینی و براساس استعدادهای اقتصادی و با رعایت معیارهای محیط زیستی و مراقبت از منابع آب و خاک کشاورزی و ایمنی در مقابل سوانح طبیعی و امکان استفاده از زیرساخت ها و شبکه شهری» توجه شود.

صادق بر التزام به توسعه متوازن شهرهای کشور متناسب با توان و ظرفیت آن شهر و پیگیری سیاست کنترل بارگذاری بیش از حد توان در مناطق حساس کشور، به خصوص پایتخت تاکید دارد.

نقد مسکن مهر یا بی توجهی به خانه دار شدن مردم؟

مخالفان، نگاه انتقادی مالواجرد به مسکن مهر را به «بی توجهی او به مساله خانه دار شدن مردم» تعبیر می کنند. مالواجرد بارها از کارشناسی نشده بودن زمین های مسکن مهر و رعایت نشدن اصول شهرسازی در آن انتقاد کرده است. اما او از طرح نهضت ملی مسکن حمایت کرده است.

صادق، بر التزام به توسعه متوازن شهرهای کشور متناسب با توان و ظرفیت آن شهر و پیگیری سیاست کنترل بارگذاری بیش از حد توان در مناطق حساس کشور، به خصوص پایتخت تاکید دارد

وی در خردادماه ۱۴۰۲ در یک نشست خبری گفت: حتی یک متر از اراضی مسکن مهر که به شهرها الحاق شد، فرآیند بررسی در کمیته های کارشناسی را طی نکرده بود، در حالی که در ارتباط با زمین های الحاق شده به نهضت ملی مسکن، وجب به وجب آن در کمیته های فنی مورد بررسی دقیق قرار گرفتند.

منتقدان صادق او را مخالف توسعه افقی و افزایش حریم شهرها معرفی می کنند. طبق گزارش های منتشره از مهمترین فعالیت های او، تاکید بر ساخت خانه های ویلایی در شهرهای کوچک در قالب نهضت ملی مسکن و تامین قانونمند اراضی موردنیاز نهضت ملی مسکن بوده و در این مسیر تلاش شده زمین های ارزشمند زراعی و باغی اطراف شهرها، بدون آسیب باقی بماند و از تجربه های مسکن مهر نیز در این روند استفاده شده است.

بازنگری طراحی راه های شهری ایران

از نگاه ناظران، این بانو به سیاست افزایش تاب آوری شهرها از طریق تدوین پیوست پدافند غیرعامل برای طرح های جامع مصوب توجه ویژه ای دارد. در دوره مسئولیش، با همکاری معاونت حمل ونقل، آیین نامه ۱۲ جلدی طراحی راه های شهری ایران بازنگری و سیاست توسعه حمل و نقل کشور در پیش گرفته شد.

او در این مسیر، رویکرد توسعه حمل ونقل همگانی و تاکید بر توسعه مدل های مختلف حمل ونقل عمومی را در پیش گرفت و طرح های عمرانی مختلفی با تاکید بر ایستگاه های راه آهن بین شهری به عنوان نقطه کانونی اتصال حمل ونقل برون شهری و درون شهری، آغاز شد. مخالفان مالواجرد، در توانمندی های او برای مدیریت حوزه راه و حمل ونقل تردید وارد می کنند.

«مسعود ذهبیون» عضو کارگروه انتخاب وزیر راه معتقد است: صادق شاید در حوزه حمل ونقل سابقه اجرایی نداشته باشد اما در جلسه های شورای معاونان با این مسأله آشناشده و تماس لازم را با بخش حمل ونقل داشته است. ضمن اینکه مسائل حمل ونقل به طور کامل به بحث شهرسازی مرتبط است. توسعه شهرسازی بر اساس حمل ونقل یکی از موضوع های مهم جهانی است که در دوره آقای آخوندی نیز خیلی روی آن کار شد و خانم مالواجرد در معرض چنین بحثی بوده است.

تشکل های ریلی نیز به تازگی در نامه ای به رئیس مجلس از رای اعتماد به مالواجرد حمایت کرده و نوشتند: سوابق درخشان صادق مالواجرد در حوزه برنامه ریزی و مدیریت شهری، به ویژه در سمت معاونت معماری و شهرسازی وزارت راه وشهرسازی، نشان از توانمندی وی در تدوین و اجرای برنامه های جامع و بلندمدت برای توسعه زیرساخت های حمل ونقل دارد. تسلط او بر اسناد بالادستی، از جمله برنامه هفتم توسعه و سیاست های کلی نظام در حوزه راه وشهرسازی، تضمینی بر حرکت در مسیر تحقق اهداف کلان کشور در این حوزه است.

صادق در زمان مسئولیتش به عنوان معاون وزیر با تاکید بر وجود «احتکار ۱۰ درصدی زمین های مسکونی محدوده شهرها» و «مقاومت برای ساخت مسکن در زمین های بزرگ مقیاس» گام هایی جدی در مسیر حذف حبس و احتکار زمین در محدوده های شهری برداشت

مقابله با فساد و زمین خواری؟

حامیان مالواجرد، سابقه مبارزه او با فساد و زمین خواری را دلیلی برای انتقاد مخالفان از او می دانند. حامیان وزیر پیشنهادی می گویند در دوره او کنترل خوبی روی سوداگران عرصه زمین و تراکم صورت گرفت. مالواجرد به شکل شجاعانه ای با رانت و فساد عرضه زمین مبارزه کرد و از سرمایه های طبیعی و تاریخی صیانت کرد. او حقوق عامه را بر نفع شخصی ارجح دانسته و از صدور مجوزهای موردی پرهیز کرد.

مالواجرد در زمان مسئولیتش به عنوان معاون وزیر با تاکید بر وجود «احتکار ۱۰ درصدی زمین های مسکونی محدوده شهرها» و «مقاومت برای ساخت مسکن در زمین های بزرگ مقیاس» گام هایی جدی در مسیر حذف حبس و احتکار زمین در محدوده های شهری برداشت. به این منظور، در جلسه های متعدد شورای عالی شهرسازی و معماری اقداماتی جدی برای آزادسازی اراضی احتکارشده که وارد چرخه ساخت وساز نشده بود، صورت گرفت.

خردادماه ۱۴۰۲، معاون وقت شهرسازی و معماری و دبیر شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در راستای کاهش مقاومت ها برای ساخت مسکن در زمین های حبس شده در محدوده شهری، دو مصوبه مربوط «سیاست های محرک عرضه زمین و جلوگیری از احتکار اراضی مسکونی در محدوده شهرها» و «سیاست های باز تنظیم نظام پهنه بندی تراکم ساختمانی شهرها» را به صورت مجزا برای استانداران سراسر کشور ابلاغ کرد.

مالواجرد پس از آن تاکید کرد: همه تلاش این است که در کنار الحاق اراضی به محدوده شهرها، مکان یابی شهرها و شهرک های جدید، بسته های تشویقی کالبدی در بافت فرسوده، سیاست محرک عرضه زمین و جلوگیری از احتکار اراضی مسکونی در محدوده شهرها نیز برای عرضه زمین برای ساخت مسکن در داخل شهرها به قانون جهش تولید مسکن کمک کند.

موافقان او می گویند: اظهارات مخالفان مالواجرد در مورد سنگ اندازی او در مسیر ساخت شهرک ها برای ایجاد تعادل میان عرضه و تقاضای مسکن مبنا ندارد. صادق همواره در دوره مسئولیتش به دنبال توسعه ساخت مسکن در چارچوب قانون و مقررات بوده که همین مساله به تلاش او برای مقابله با فساد در این حوزه و نوسازی در بافت فرسوده منجر شده است.

نوسازی بافت فرسوده به جای ساخت و سازهای غیراصولی

نوسازی بافت فرسوده به جای شهرک سازی های غیراصولی مورد تاکید مالواجرد است. سیاست های نوسازی بافت فرسوده و اعمال مشوق های کالبدی در این بافت که شامل ۱۹ بند بود، در دوره مسئولیت مالواجرد تقویت شد. به این ترتیب از خالی شدن بافت های فرسوده شهری جلوگیری به عمل آمد و علاوه بر این، با مشوق های تصویب شده، توجه توسعه گران خصوصی را به بافت های فرسوده و سکونت گاه های غیررسمی جلب شد.

حامیان او همچنین با اشاره به اقدامات صادق در راستای حفاظت و احیای بافت های تاریخی می گویند: در دوره مسئولیتش، با طرح های تصویب شده برای بافت تاریخی شهرها، سکونت و فعالیت در آنها استمرار پیدا کرد و اجازه داده نشد که عملکرد آن ها به موزه تقلیل پیدا کند.

برنامه ها برای اداره وزارت راه وشهرسازی

از جمله مهمترین برنامه های مالواجرد برای اداره وزارت راه و شهرسازی و ساماندهی به حوزه تحت مدیریت این وزارتخانه را می توان به «تامین مسکن به ویژه برای خانواده های کم درآمد و اقشار آسیب پذیر، تکمیل پروژه های نیمه تمام و نوسازی ناوگان حمل ونقل» اشاره کرد. همچنین تسریع در اجرای ماده یک قانون جهش تولید مسکن که بر اساس آن، دولت موظف است سالانه به طور متوسط حداقل یک میلیون واحد مسکونی در کشور برای متقاضیان واجد شرایط تولید و عرضه کند، از اولویت های اعلامی مالواجرد در بخش مسکن است.

برنامه مالواجرد در بخش شهرسازی، توسعه درون زای شهری در کلان شهرها با استفاده از ظرفیت های ماده ۱۲ قانون جهش تولید مسکن و نوسازی بافت های فرسوده است. از مهمترین برنامه های اعلامی در بخش حمل و نقل جاده ای نیز می توان به نوسازی ناوگان حمل ونقل ریلی و جاده ای، تکمیل پروژه های پیشران ریلی و رفع گلوگاه های ظرفیتی با هدف افزایش ترانزیت شمال _ جنوب و غرب _ شرق و اتصال مراکز استان ها به شبکه ریلی کشور اشاره کرد.

تامین مسکن به ویژه برای خانواده های کم درآمد و اقشار آسیب پذیر، تکمیل پروژه های نیمه تمام و نوسازی ناوگان حمل ونقل را می توان از مهمترین سرفصل های برنامه های وزیر پیشنهادی راه و شهرسازی دانست

استفاده بهینه از ظرفیت زیرساخت های موجود با مشارکت دادن بخش خصوصی، کاهش تصادف ها و تلفات جاده ای و سوانح، به کارگیری شیوه های نوین تأمین مالی برای تکمیل پروژه های ساخت، نگهداری و بهره برداری راه ها با تأکید بر مشارکت عمومی خصوصی از دیگر برنامه های پیشنهادی صادق مالواجرد است.

وزیر پیشنهادی راه وشهرسازی در بخش حمل ونقل هوایی نیز اعلام کرده، ارتقای بهره وری حوزه هوانوردی با تأکید بر اقتصادی کردن فرودگاه ها را در دستور کار قرار خواهد داد. اما از رویکردهای کلان برنامه مالواجرد در اداره وزارت راه وشهرسازی، پایبندی به قوانین و مقررات و التزام به برنامه محوری، تعامل مثبت، همکاری و تقدم منافع ملی بر منافع دستگاهی و بخشی و عدالت محوری بیان شده است.

او اعلام کرده، شفافیت و دسترسی عموم به اطلاعات را ارتقا خواهد داد. اتخاذ رویکرد علمی و کارشناسی و انتخاب مدیران بر مبنای شایسته سالاری، تقویت هماهنگی و هم افزایی بین بخشی، ارتقای کارآیی و اثربخشی برای پیشبرد اهداف و حل مسائل، تمرکز بر تنظیم گری و تسهیل گری به جای تصدی گری و توسعه مشارکت عمومی و خصوصی، توسعه همکاری های بین المللی و سرمایه گذاری خارجی و دیپلماسی اقتصادی حمل ونقل، توجه جدی به اصول توسعه پایدار و هدفگذاری برای دستیابی به استانداردهای جهانی از دیگر برنامه های صادق است.

آیا مجلس به مالواجرد اعتماد می کند؟

از نگاه ناظران، تخصص و سابقه کاری تخصص مالواجرد در حوزه شهرسازی، ضمانتی است برای اجرای برنامه های مطرح شده از سوی وزیر پیشنهادی. ناظران خوش بین هستند که برنامه های مالواجرد در راستای سیاست های کلی برنامه هفتم توسعه محقق شود.

علاوه بر تخصص و سابقه کاری شفاف، فرزند شهید و زن بودن خانم صادق، به عنوان نقاط قوت او مطرح می شود. گذشته از این، مالواجرد سال ها در وزارت راه وشهرسازی فعالیت داشته و انتصاب بهینه از درون یک سازمان مرتبط، عین شایسته سالاری است.

در صورت کسب رأی اعتماد از مجلس، مالواجرد بانویی است که در جمهوری اسلامی ایران سمت وزارت را در اختیار گرفته و این فرصت را خواهد داشت تا به عنوان یک بانوی متخصص، به ایفای مسئولیت بپردازد.