۷ مدل مدیریت مقاصد اکوتوریسم

کتاب اکوتوریسم، راهی برای گردشگری پایدار : در دنیا مدل‌های گوناگونی برای مدیریت مناطق طبیعی و توسعه گردشگری در آنها در نظر گرفته می‌شود. در این مطلب به طرح ۷ مدل می‌پردازیم که می‌تواند الگوی خوبی برای مقاصد اکوتوریستی ایران باشد.

به گزارش روزنامه دنیا اقتصاد، مدل اداره و مالکیت با جامعه محلی: در این الگو در واقع بنگاه‌های اقتصادی مالک و گرداننده پروژه اکوتوریستی از خود جامعه میزبان- جامعه بومی مرتبط با مقصد اکوتوریسم – شکل می‌گیرند و با ارائه خدمات و تامین تسهیلات لازم اعم از اقامت، حمل‌ونقل، غذا، راهنما، محصولات بومی و صنایع‌دستی و... جامعه بومی را در منافع حاصل از اکوتوریسم سهیم می‌کنند. به‌واسطه این الگو افراد بومی به‌صورت مستقیم در اداره پروژه اکوتوریسم منطقه سهیم خواهند بود و نقش کلیدی ایفا می‌کنند. لازمه موفقیت این الگو یکپارچگی و سازمان‌دهی جامعه بومی است. نقطه ضعف این الگو اغلب در سه جنبه زیر ظاهر می‌شود:

* مالکان کسب‌وکارهای محلی، در شناخت و تامین سطح کیفی مقبول گردشگران متنوعی که به منطقه می‌آیند، مشکل دارند.

* منابع مالی اقتصادهای خرد بومی برای ایجاد و توسعه زیرساخت‌های لازم محدود است.

* دانش و مهارت‌های آنها جوابگوی ایجاد و اداره موفق یک مقصد اکوتوریسم نیست.

مدل بخش خصوصی و مالکیت سودمحور: در این الگو امتیاز انحصاری ایجاد، بهره‌برداری و مدیریت یک مقصد اکوتوریسم یا بخشی از تسهیلات آن به بخش خصوصی‌ای واگذار می‌شود که دارای ویژگی زیر باشد:

* برخوردار از دانش کافی و بالایی برای تامین و ارتقای استانداردهای کیفی؛

* دارای تجربه مدیریتی و بهره‌برداری؛

* دارای شبکه بازاریابی شکل‌گرفته و تثبیت‌شده‌.

نقطه ضعف اصلی این الگو این است که احتمال اینکه بخش خصوصی بیشتر از منابع خارج از منطقه اعم از نیروی کار، ارزاق، مصالح ساختمانی و... استفاده کند، بسیار زیاد است و این، مشارکت و بهره‌مندی جامعه میزبان و به دنبال آن مقبولیت پروژه اکوتوریسم را کاهش می‌دهد.

مدل نیمه‌دولتی: با وجود اینکه تجربه این مدل در بسیاری از کشورها، با اقبال سیاسی و اقتصادی همراه بوده، تاکنون میزان بهره‌گیری از آن به نسبت بازخوردهای موفقیت‌آمیزش، کم بوده است. اما در سال‌های اخیر به نظر می‌رسد کاربرد این مدل در مقیاس جهانی رشد قابل‌توجهی داشته است. در این مدل، مالکیت منابع متعلق به دولت و مدیریت آن تمام و کمال برعهده یک هیات نمایندگی یا یک شرکت دولتی است که موظف است قسمت عمده‌ای از سرمایه بهره‌برداری را از منبع هزینه‌های پرداخت‌شده از سوی کاربران یا بازدیدکنندگان مقصد اکوتوریسم و بخشی از آن را نیز از کمک‌های مالی اهدایی- حمایتی تامین کند. این منبع حمایتی اغلب برای هزینه‌های بزرگ صرف می‌شود. خدمات گردشگری عموما با همکاری مشترک بنگاه‌های اقتصادی یعنی بخش خصوصی و شرکت‌های نیمه‌خصوصی تامین می‌شود.

مدل سازمان غیرانتفاعی: از این مدل زمانی بهره گرفته می‌شود که مالکیت منابع در اختیار یک نهاد غیرانتفاعی است. قسمت عمده سرمایه لازم در این مدل از طریق کمک‌های اهدایی تامین می‌شود. سازمان غیرانتفاعی، خود اداره مقصد اکوتوریسم را برعهده دارد و در این راه به مقدار زیاد از مشارکت و همکاری اعضای داوطلب بهره می‌گیرد. منابع اصلی مالی مورد نیاز برای اداره پروژه از فروش کالا و برنامه‌های خدماتی (مرتبط با اکوتوریسم) و برگزاری برنامه‌های جذب سرمایه تامین می‌شود. این مدل اغلب در مقاصدی به کار گرفته می‌شود که به لحاظ جغرافیایی کوچک و در ارتباط با یک جامعه بومی هستند که مردم آن فعالانه به‌عنوان داوطلب در حمایت از پروژه مشارکت می‌کنند.

مدل اکولوژ  یا اقامتگاه بوم‌گردی: این مدل زمانی جوابگو است که مجموعه در جوار یک منطقه تحت حفاظت با مالکیت دولتی

- به طور مثال در بافرزون اکولوژیکی یک پارک ملی- قرار داشته باشد. در اینجا تامین‌کننده و اداره‌کننده خدمات و تسهیلات موردنیاز اکوتوریست‌ها یک بدنه خصوصی (شخص حقیقی یا حقوقی) است که بر مبنای هزینه‌های دریافتی از بازدیدکنندگان، مدیریت و بهره‌برداری از سایت مقصد گردشگری را منطبق با اهداف اکوتوریسم برعهده دارد.

مدل ترکیبی بخش عمومی و بخش خصوصی انتفاعی : این مدل یکی از انواع بسیار متداول در مدیریت مقاصد اکوتوریسم است. در این مدل، مالکیت منابع، عمومی است و اداره آن بین بخش عمومی و سازمان‌های سودمحور خصوصی تقسیم می‌شود. بخش عمومی از محل مالیات، هزینه‌های مدیریت منابع را تامین می‌کند و بخش خصوصی از محل دریافت هزینه از اکوتوریست‌ها، هزینه‌های خدمات گردشگری را متقبل می‌شود. واگذاری مدیریتی پروژه‌های اکوتوریستی به بخش خصوصی، از طریق کسب انواع مختلفی از مجوزها یا امتیاز بهره‌برداری صورت می‌گیرد.

مدل ترکیبی بخش عمومی و بخش خصوصی غیرانتفاعی: این مدل تاکنون کمتر مورد استفاده قرار می‌گرفته است. اما استفاده از آن در حال افزایش است. این رویکرد مدیریتی، بسیاری از ویژگی‌های مدل قبلی را دارد؛ با این تفاوت که به جای بخش خصوصی انتفاعی، سازمان‌های خصوصی غیرانتفاعی دخیل هستند. نقش اصلی بخش خصوصی در این ساختار برگزاری برنامه‌های جذب سرمایه است. سرمایه تامین‌شده برای آموزش و افزایش سطح آگاهی‌های بازدیدکنندگان مقصد اکوتوریسم و به طور کلی خدماتی از این دست یا با این هدف صرف می‌شود. بر این اساس ممکن است سازمان غیردولتی خدماتی نظیر برگزاری گشت‌ها و تورهای با راهنما انجام داده و از تجهیزات سایت برای فعالیت‌های اکوتوریستی بهره ببرد.