جشن چهلم نوروز چه روزی است؟

جشن چهلم نوروز از جشن های ایران باستان است که در روز دهم اردیبهشت ماه به عنوان یکی از آیین های نوروزی در مناطق مرکزی ایران برگزار می شود.

این جشن ها فرهنگ غنی ایرانیان را به نمایش می گذارد و نام بعضی از آن ها در فهرست میراث فرهنگی و معنوی ایران در یونسکو به ثبت رسیده است. برگزاری و زنده نگه داشتن این مراسم از اهمیت بالایی برخوردار است و انواع مختلفی دارند که متاسفانه بعضی از آن ها سال ها فراموش شده اند. جشن چهلم نوروز یکی از جشن های زیبای ایران باستان است که روز دهم اردیبهشت در برخی از مناطق مرکزی برای نکوداشت عید نوروز برگزار می شود. برای آشنایی بیشتر با این جشن در این مقاله همراه ما باشید.

روز دهم اردیبهشت در تقویم ایران باستان به عنوان «آبان روز» یا همان «جشن چهلم نوروز» نامگذاری شده است و همان طور که از نام آن می توان حدس زد، این جشن چهل روز پس از عید نوروز برگزار می شود. این جشن به جشن «چلمو» نیز شناخته می شود. این روز هم زمان است با روز آغاز جشن «میان بهار» یا «میدیوزوم» که به عنوان نخستین گاهنبار شناخته می شود؛ ایرانیان این روز را روز آفرینش آسمان می دانستند و از این روز به مدت پنج روز جشن می گرفتند.

تاریخچه جشن چهلم نوروز

هریک از جشن های ایران باستان برای منظوری برگزار می شدند و هدف از برگزاری جشن چهلم نوروز مانند تمام جشن های باستانی ایران، جمع شدن دور هم، دید و بازدید، نزدیک شدن دل ها، گردش و شادی است. این جشن در تقویم باستانی ایران در گذشته بسیار متداول بوده است.

هدف از برگزاری جشن چهلم نوروز، جمع شدن کنار هم، دید و بازدید، نزدیک شدن دل ها، گردش و پایکوبی است

با توجه به تقدس عدد چهل نزد ایرانیان باستان و همچنین جشن چهلم نوروز، زرتشتیان اعتقاد داشتند که اورمزد آسمان را در چهل روز یعنی از اول فروردین تا دهم اردیبهشت آفریده و به همین دلیل، چهلم نوروز را جشن می گیرند و گرامی می دارند. عدد چهل از زمان دین زرتشت نزد ایرانیان عددی مقدس بوده و امروزه تاثیر و تقدس این عدد را در ادیان دیگر و حتی در آیین اسلام نیز به چشم می خورد. به طور مثال، بعد از مرگ مراسم چهلم برای شادی روح فرد متوفی برگزار می کنند.

آداب جشن چهلم نوروز

هریک از جشن های باستانی ایران آداب و رسوم مخصوص خود را دارد و این آداب و رسوم آن را از جشن های دیگر متمایز می کند. در جشن چهلم نوروز نیز زنان و مردان شیرازی در ساعاتی جداگانه در چشمه سعدی آبتنی می کردند. یک عقیده در بین مردم شیراز وجود داشت که در این روز یک ماهی سر از آب بیرون می آورد که انگشتری زرین همراه خود دارد که نشانه بخت و اقبال است. کرمانی ها نیز در این روز به زیارت شاه خیرالله می رفتند.

مردم شیراز در جشن چهلم نوروز در چشمه سعدی آبتنی می کردند و اعتقاد داشتند که در این روز یک ماهی سر از آب بیرون می آورد که انگشتری زرین همراه خود دارد که نشانه بخت و اقبال است

در گذشته، این جشن به روش های متفاوتی برگزار می شد. به عنوان مثال در غروب روز چهلم نوروز که به اصطلاح به آن «تنگ شوم» گفته می شد، اسفند و کندر دود می کردند. از رسوم دیگر این جشن رسم «چک و دوره» بوده است. به این صورت که صبح چهلم زیر درختی سبز، کوزه ای کوچک به نام «دوره» قرار می دادند و هر کس با نیتی وسیله ای مانند دکمه، انگشتر یا دستمال داخل آن می انداخت سپس روی آن دستمال سبز می گذاشتند.

هنگام غروب، زنان و مردان دور هم می نشستند و باهم شعری می خواندند؛ سپس دختر نوجوانی از داخل دوره یک شیء بیرون می آورد. هر شخص با توجه به شعری که هنگام بیرون آوردن شیء خود خوانده می شد، نیت خود را بازگو می کرد و به این روش فال می گرفتند. باور عامیانه ای دیگر این بود که در این روز با نیت برای دختر شاه پریان سفره پهن می کردند، داخل سفره خوراک مرغ، نمک، انواع میوه، تنقلات و سبزی می گذاشتند و در کنار سفره شعر و سرود می خواندند و موسیقی می نواختند.

از آداب به جای مانده از این جشن می توان به رفتن به دامن طبیعت و پختن آش اشاره کرد. آش شیر از خوراکی های متداول در این جشن است. در گذشته مردم معتقد بودند شیری را که در شروع فصل شیردوشی گرفته می شود، باید بین یکدیگر تقسیم کنند تا موجب خیر و برکت باشد. هرساله از عید نوروز تا ۴۰ روز بعد از عید دامداران و عشایر فرآورده های دامی و به ویژه شیر دام های خود را رایگان بین مردم و فقرا توزیع می کردند و روز چهلم به شکرانه این توفیق مراسم جشنی را با نام جشن آش شیر در دامنه کوه شاه برگزار می کردند. عشایر و دامداران پس از دوشیدن شیر گوسفندان، حبوبات آش شیر را بر پشت الاغ ها می کردند و به محل می بردند و رشته آش را در همان مکان درست می کردند.

آش رشته و انواع میوه ها و تنقلات دیگر را نیز در این جشن مصرف می کردند. مردم از روز نهم اردیبهشت برای جشن آماده می شدند. در غروب روز نهم اردیبهشت دور هم جمع می شدند و روز دهم را به جشن، پایکوبی و بازی های بومی و محلی می گذراندند. خانواده هایی که با یکدیگر کدورت و ناراحتی داشتند، با پادرمیانی بزرگان آشتی می کردند و کدورت ها را از یاد می بردند.

این جشن در گذشته در مناطق مرکزی ایران مانند بسیاری از نواحی استان های کرمان و فارس برگزار می شد. هم اکنون نیز این جشن کم و بیش در مرکز ایران و مناطقی که زرتشتیان حضور دارند، از جمله یزد، کرمان، شیراز و بخش پاریز از توابع شهرستان سیرجان، توسط مردم و رمه داران با ویژگی های مختلفی برگزار می شود. مردم کرمان از گذشته تاکنون جشن نوروز را زنده نگه داشته اند. کرمانی ها در این روز که به آن «تندرستون» نیز می گویند، به دشت ها و دامنه کوه های اطراف شهر می روند و با خوردن آجیل و شیرینی و میوه و آش، جشن می گیرند و با روشن کردن شمع برای خود و عزیزان شان، در سال جدید آرزوی تندرستی می کنند. عده ای از بانوان با «زاغ سوختن» فال می گیرند و آینده زیبایی برای خود ترسیم می کنند. کودکان بازی می کنند و پدران نیز به آن ها کمک می کنند و این گونه تندرستون از بعدازظهر دهم اردیبهشت تا پاسی از غروب خورشید سپری می شد.

اگر مایل به دیدن این جشن باستانی و زیبا هستید، می توانید امروز (دهم اردیبهشت) به ۱۵ کیلومتری جاده آسفالته شهر «سرچشمه» به «پاریز» سیرجان بروید. در این منطقه صخره ای عظیم و نسبتا بلند خودنمایی می کند که به «شاه خیرالله»، «کوه عروس» یا «خال کوه» معروف است. محدوده این کوه هم اکنون در اختیار عشایر و گله داران پاریز است و مردمان آن رسومات جشن چهلم نوروز را برگزار می کنند.