نگاهی به سیستم های پدافند هوایی ایران در برابر اسرائیل؛ از «اس – ۳۰۰» تا «۹ دی»

با پررنگ تر شدن جنگ های هوایی چه پای موشک در میان باشد و چه جنگنده های پیشرفته، پدافند هوایی به یکی از دغدغه های اصلی کشور ها تبدیل شده است و جایگاه مهمی در دکترین دفاعی آنها دارد. ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و با توجه به این که کشورمان بخشی از منطقه بحران خیز خاورمیانه است، ما نیز تلاش کردیم که توانمندی پدافندی خود را به روز نگه داریم. آنچه ایران توانست را خریداری کرد و آنچه به خاطر تحریم ها تحویل ندادند را با ظرفیت های داخلی ساخت. 

به گزارش تین نیوز به نقل از روزیاتو، سامانه های پدافندی در درگیری میان ایران و اسرائیل، نقشی کلیدی ایفا می کنند. چرا که ایران و اسرائیل مرز زمینی با یکدیگر ندارند و از تسلیحات و تجهیزات هوایی استفاده می کنند. این شرایط، دلیل اصلی درخواست اسرائیل از آمریکا برای استقرار و عملیاتی کردن سامانه پدافندی تاد است. چرا که ایران در حوزه موشکی به گواه تحلیلگران حوزه نظامی بسیار توانمند است و از این جنگ افزار برای هدف قرار دادن مواضعی در اسرائیل طی ۷ ماه گذشته استفاده کرده است.

اسرائیل نیز نیروی هوایی قدرتمندی دارد و همین مساله، اهمیت پدافند برای ایران را نیز گوشزد می کند. ایران سامانه های متنوعی به صورت عملیاتی در اختیار دارد که در این گزارش به بخشی از آن ها می پردازیم. 

لایه های پدافندی

سامانه های پدافندی متنوع هستند و هر کدام ماموریت های ویژه خود را دارند. برخی سامانه ها برای انهدام اهداف پروازی در ارتفاع پایین ساخته شدند. برخی دیگر، ماموریت انهدام اهداف در ارتفاع بالا را بر عهده دارند. به همین دلیل کشور ها تلاش می کنند با به کارگیری طیفی از تسلیحات، سطح توانمندی پدافندی خود را بالا ببرند. این سامانه ها برای حفاظت از اماکن حساس و استراتژیک بسیار مهم هستند.

به همین علت است که در علوم نظامی، مناطق پدافندی را به سه بخش تقسیم می کنند. منطقه اول یا درجه ۱، اماکن حساس هستند. هیچ کریدور پروازی از فراز اماکن با سطح حساسیت بالا عبور نمی کند و هر پرنده ای که به این محیط وارد شود، منهدم خواهد شد. سایت های هسته ای از جمله این اماکن هستند. در منطقه دوم، کریدور پروازی وجود دارد و پرنده ها با هماهنگی از منطقه عبور می کنند. در منطقه سوم، شلیک سامانه ها صرفاً با دستور صادره از سوی سلسله مراتب نظامی مربوطه صورت می گیرد. 

سامانه های ایران

اس – ۳۰۰

ایران سال ها درگیر دریافت سامانه پدافند هوایی اس – ۳۰۰ از روسیه بود. ایران، در سال ۲۰۰۷ قرارداد خرید سامانه موشکی S۳۰۰-PMU۱ را با روس ها امضا کرده بود. ایران در همین سال، سامانه های پدافند برد کوتاه تور را از روسیه دریافت کرده بود. اما دولت روسیه به دنبال تحریم های شورای امنیت، تحویل این سامانه ها به ایران را ممنوع اعلام کرد. این ممنوعیت سال ۱۳۹۴ پس از توافق اولیه لوزان در جریان مذاکرات هسته ای، از سوی روسیه لغو شد. ایران در نهایت سامانه های PMU۲ را تحویل گرفت. 

سامانه اس – ۳۰۰ در حال حاضر مهم ترین و قدرتمندترین سامانه پدافندی ایران است که برای حفاظت از اماکن استراتژیک استفاده می شود. اس – ۳۰۰ سیستم دفاع موشکی است که برای درگیری با موشک های کروز، بالستیک، هواپیما و هلی کوپتر استفاده می شود و قابلیت درگیری با چند هدف را دارد. 

باور – ۳۷۳ 

عدم تحویل سامانه های اس – ۳۰۰ از سوی روسیه، پروژه باور را در ایران کلید زد. هدف اولیه از طراحی باور ۳۷۳، ترکیب موشک صیاد ۴ با برد ۲۰۰ کیلومتری با یک سامانه راداری جدید بود. نسخه نهایی باور ۳۷۳ از دو نوع موشک صیاد ۴ و صیاد ۴ بی برخوردار است که هر دو از سیستم مانورپذیری پیشرفته ای برخوردار هستند. مجموعه سامانه باور ۳۷۳ را با استفاده از خودرو های نظامی ظفر و ذوالجناح حمل می شود.

بر اساس اطلاعات موجود، این سامانه که بر اساس اس ۳۰۰ روسی طراحی شده، می تواند اهداف پرنده را از فاصله ۴۵۰ کیلومتری شناسایی، از فاصله ۴۰۰ کیلومتری رهگیری و نهایتاً با استفاده از موشک های صیاد ۴ بی در فاصله ۳۰۰ کیلومتری و تا ارتفاع ۳۲ کیلومتری از سطح زمین هدف قرار بدهد. 

سوم خرداد

سامانه پدافندی سوم خرداد در نیروی هوافضای سپاه طرای و ساخته شده است و ۱۰ سال پیش برای اولین بار رونمایی شد. کارشناسان حوزه نظامی معتقدند که طراحی سامانه سوم خرداد شباهت هایی با سامانه پدافنی بوک روسی دارد که همه اجزای آن از رادار و موشک تا سامانه کنترل فرماندهی در یک خودرو تجمیع شده اند.

بر اساس اطلاعات موجود، سوم خرداد قادر است به طور همزمان با ۴ هدف درگیر شود و ۸ موشک هشت موشک شلیک کند. موشک های این سامانه نیز از نوع موشک های صیاد ۲ هستند که قادرند اهدافی را در فاصله ۵۰ تا ۷۵ کیلومتری و ارتفاع ۲۵ تا ۳۰ کیلومتری مورد هدف قرار دهند.

۱۵ خرداد

سامانه پدافندی ۱۵ خرداد،  اولین بار در خرداد ۱۳۹۸ و توسط سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع و پشتیبانی نیرو های مسلح رونمایی شد. این سامانه موشکی در واقع نسخه ارتقایافته سامانه موشکی قدیمی تلاش محسوب می شود و در نتیجه، یک سامانه پدافندی میان برد است.

از مهمترین ویژگی های سامانه ۱۵ خرداد می توان به تحرک پذیری و تاکتیکی بودن آن اشاره کرد؛ به نحوی که کل مجموعه با استفاده از تنها یک رادار کار می کند و در مجموع یکی از سامانه های پدافندی با کمترین اجزا است. از طرفی، سامانه ۱۵ خرداد سرعت واکنش بسیار خوبی در حد سامانه های روز دنیا از جمله سامانه اس ۳۰۰ دارد و می تواند در مدت پنج دقیقه عملیاتی شود.

طبس

سامانه پدافندی طبس به عنوان یکی از مهم ترین سیستم های پدافند ایران، در واقع نسخه ارزان تری از سوم خرداد محسوب می شود و از رادار متفاوتی استفاده می کند. رادار این سامانه، بردی ۶۰ کیلومتری دارد و می تواند با اهدافی تا ارتفاع ۳۰ کیلومتر درگیر شود.

این سامانه قادر است با یک هدف درگیر شده و دو موشک به سمت آن شلیک کند. سامانه طبس از یک رادار مستقل جلو خودرو برخوردار است و موشک های آن نیز از دو نوع صیاد ۲ و طائر هستند. این سامانه قادر به درگیری با هواپیما های تاکتیکی، پهپاد ها و بالگرد ها است.

۹ دی

سامانه ۹ دی که اولین بار در اردیبهشت سال ۱۴۰۰ رونمایی شد، در واقع ترکیبی از موشکی با همین نام و خودرو حامل سامانه سوم خرداد است. لانچر های موشک در سامانه ۹ دی، دو لانچر با ۴ موشک و یا مجموعا ۸ موشک هستند که از یک رادار هدایت آتش نیز برخوردارند.

این سامانه در مجموع یک سامانه تمام متحرک برخوردار از رادار مستقل محسوب می شود که قادر به درگیری با چندین هدف است و می تواند نقش مهمی در دفاع از تجهیزات و مکان های حساس ایفا کند.