متهمان اصلی و فرعی خاموشی ها/ریشه یابی ناترازی انرژی پرداخت؛ استخراج رمز ارز بر بی برقی

کارشناسان ناکارآمدی در روند سیاست های حاکم بر حوزه انرژی از جمله نبود امکان ذخیره سازی انرژی برق و گاز در دوره های کم باری مصرف و همچنین عملکرد دولت سیزدهم در نیمه نخست امسال در ذخیره سازی گازوئیل را در این فقره موثر می دانند. ضمن اینکه عدم تخصیص گاز را متهم اصلی بروز این کاستی ها عنوان می کنند. در این میان مدیران وزارت نیرو، افت 7درصدی گاز تخصیص یافته به نیروگاه های کشور در 9ماهه امسال را عامل بروز این ناترازی عنوان کرده و تاکید دارند که سوخت مایع اختصاص یافته به نیروگاه ها در چهارماه ابتدایی امسال افزایشی بوده، اما امکان جبران کسری گاز تحویلی به نیروگاه ها، مهیا نشده است.در واقع عامل اصلی بحران کنونی برق و گاز در کشور، به افت 5میلیارد مترمکعبی گاز تحویلی به نیروگاه ها و کاهش 2میلیارد لیتری در تحویل سوخت گازوئیل به این بخش نسبت داده می شود و استخراج رمزارز نقش کمتری نسبت به این عوامل در بروز خاموشی های گسترده در سطح خانه ها و صنایع دارد.

ناترازی در باند جدید

مساله ناترازی انرژی در طول دودهه گذشته مطرح بوده و در سال های اخیر شدت گرفته است. با وجود این، طی ماه های اخیر شاهد شدت گرفتن بحران انرژی در کشور هستیم؛ به گونه ای که ظرف بیش از دوهفته اخیر فعالیت مدارس، دانشگاه ها، ادارات و سازمان های وابسته در بسیاری از شهرها متوقف شده و هم زمان به بسیاری از فعالان بخش خصوصی، کسب وکارها و صنایع برای توقف فعالیت فشار وارد شده است. در همین حال روند خاموشی برای واحدهای مسکونی نیز شدت گرفته است. در این میان، دلایل مختلفی در سطح کلان برای این خاموشی ها مطرح می شود. بی توجهی به ذخیره سازی گازوئیل به عنوان سوخت جایگزین اغلب نیروگاه های برق کشور یک موضوع جدی و اثرگذار بر ناترازی است، ضمن اینکه نبود سرمایه گذاری برای توسعه زیرساخت های انرژی هم دلیل دیگر بروز وضعیت فعلی است. بی توجهی به ظرفیت های قرارداد 25ساله ایران و چین که به فعال شدن به موقع بخش تولید انرژی خورشیدی کشور منجر نشد، نیز مزید بر علت شده تا در کنار روند روزافزون استخراج رمزارز و بی عملی نهادهای مربوطه در شناسایی ماینرهای غیرقانونی، خاموشی ها گسترش یابد. از آنجا که تکیه بخش خانگی به گاز در تامین نیازهای انرژی اثر بالایی بر بروز کاستی های کنونی دارد، یک بسته و نه یک عامل، موجب بروز بحران خاموشی و کمبود برق و گاز در کشور شده است.

رمزارز؛ متهم اصلی یا تخلف فرعی؟

خاموشی گسترده و قطعی های مکرر برق در کشور در هفته های اخیر با رشد روزافزون بهای رمزارزها همراه شده است. در چنین فضایی عملا رغبت به استخراج رمزارزها حتی در ازای پرداخت جریمه، افزایش خواهد یافت. در نیمه شهریورماه امسال سخنگوی صنعت برق، از شناسایی 4هزار دستگاه ماینر و مصرف غیرمجاز 2هزار مگاوات برق برای استخراج رمزارز خبر داد و گفت: «تقاضای رسمی برای استخراج رمزارز به صورت شبانه و مجاز صورت می گیرد، اما تخمین ها نشان می دهد که بین ۱۷۰۰ تا 2هزار مگاوات برق به صورت غیرمجاز در این زمینه مصرف می شود.» البته آمار یادشده توسط سخنگوی صنعت برق در شرایطی بود که بهای رمزارز به سطوح کنونی نرسیده بود.در روزهای گذشته عباس علی آبادی، وزیر نیرو، نیز وعده داده که مردم استخراج کنندگان بیت کوین را معرفی کنند و پاداش بگیرند. این وعده درحالی مطرح شده است که به اعتقاد کارشناسان حوزه انرژی، وزارت نیرو با توجه به روند مصرف برق، توان رصد و شناسایی مزارع استخراج بیت کوین را دارد. بنابراین تداوم روند فعالیت غیرمجاز ماینرها با وجود بحران های انرژی در کشور و همچنین رشد قابل توجه بهای این ارزهای دیجیتال در هفته های اخیر جای شک و شبهه بسیاری به جا می گذارد. به علاوه آنکه این سوال مطرح می شود که آیا کسب درآمد برای دولت یا نهادها و دستگاه های وابسته به قدرت، با اتکا به رمزارز نسبت به تولید، صرفه اقتصادی بیشتری ندارد؟

گاز؛ دلیل مهم قطعی برق

براساس جدیدترین آمار مطرح شده توسط وزارت نیرو، با وجود رشد سالانه مصرف برق کشور، میزان گاز تحویلی به نیروگاه های کشور در 9ماه امسال، 7 درصد کمتر شده است. در همین حال براساس ادعای مطرح شده توسط وزارت نیرو هرسال در نیمه نخست سال با حداکثر گازرسانی به نیروگاه ها، ذخایر سوخت مایع آنها برای فصل سرد سال پر می شد؛ اما در تابستان امسال، علاوه بر تحویل ناکافی سوخت مایع به نیروگاه ها، با کسری تامین گاز، بخشی از ذخایر سوخت مایع نیروگاه ها در همان فصل گرم سال مصرف شد و همین موضوع به بروز بحران کنونی منتهی شده است.

متهمان اصلی کمبود برق در زمستان

مجید رئوفی، پژوهشگر ارشد انرژی، تنظیم گری نامناسب در حوزه سیاست های حاکم بر حوزه انرژی را از متهمان کلان حاکم بر ناترازی های انرژی دانست و افزود: حدود 130نیروگاه تولید برق کشور با اتکا به مصرف گاز یا گازوئیل، فعالیت می کنند. 14نیروگاه کشور توان استفاده از مازوت به عنوان سوخت جایگزین را دارند. حال از آنجا که سوخت مصرفی اصلی در بخش خانگی ایران نیز گاز است، با ورود موج سرما به کشور و اولویت دهی به تامین انرژی مصرفی خانوار، تامین گاز برای نیروگاه ها با محدودیت مواجه می شود. در چنین موقعیتی گازوئیل جایگزین تامین سوخت نیروگاه ها به جای برق می شود. اما در سال جاری ذخیره سازی گازوئیل نیز آن طور که باید و انتظار می رفت اجرایی نشده است. بنا به گزارش منتشرشده از سوی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، میزان ذخیره سازی گازوئیل و نفت کوره نیروگاه ها در شش ماه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته، کاهشی بوده است. به این ترتیب با بروز ناترازی در میزان عرضه و تقاضای گاز و در همین حال در نبود سوخت مایع جایگزین، شاهد بروز خاموشی در کشور در حوزه خانگی و صنعت هستیم. رئوفی با اشاره به آمار منتشرشده توسط وزارت نیرو گفت: موجودی مخازن سوخت در سال جاری و در مقایسه با سال گذشته، 2میلیارد لیتر کاهش یافته است. همین آمار نیز مبین دلایل افت تولید برق در روزهای گذشته است.وی با اشاره به آمار فروش گازوئیل و اجرای راهکار مدیریتی اشتباه که نقشی در تشدید این بحران داشته، گفت: سال گذشته پالایشگاه آبادان با همکاری شرکت ساینوپک چین بهسازی شد. مقرر شد هزینه فاز نخست توسعه این مجموعه با فروش محصولات این پالایشگاه ، یعنی فرآورده های نفتی پرداخت شود. چندی پیش مدیرعامل سابق شرکت پالایش و پخش فرآورده های نفتی اعلام کرد که مجوز فروش گازوئیل برای پالایشگاه آبادان صادر شد و این محصول از طریق بورس کالا به فروش رفت. این اقدام قانونی بود، اما با توجه به محدودیت کشور در تامین انرژی و برآوردهای موجود از احتمال بروز بحران، باید آن را سیاست ناکارآمد مدیریتی عنوان کرد.

تخلفات زدایی چگونه ممکن است؟

رئوفی در پاسخ به سوالی مبنی بر تاثیر استخراج رمزارز بر بروز بحران انرژی و به ویژه خاموشی های گسترده در کشور گفت: با توجه به روند روزافزون قیمت رمزارزها در هفته های اخیر، استخراج گسترده این ارزهای دیجیتال حتی به بهای پرداخت جریمه احتمالی، صرفه یافته است.وی با اشاره به اظهارات اخیر وزیر نیرو مبنی بر شناسایی استخراج کنندگان بیت کوین از سوی مردم و وعده پرداخت پاداش به آنان گفت: وزارت نیرو براساس شاخص های مصرف برق، توان رصد و شناسایی محل های استخراج رمزارز را دارد. بنابراین، این سوال مطرح می شود که چرا عزم کافی برای شناسایی این مزارع و توقف فعالیت آنها به کار بسته نمی شود.

توسعه انرژی پاک در اولویت نیست

این پژوهشگر ارشد انرژی خاطرنشان کرد: بی توجهی به توسعه زیرساخت های انرژی های پاک با تکیه بر ظرفیت های ایران در تعامل و قرارداد 25ساله با چین و تولید انرژی خورشیدی را باید از دیگر کاستی های حاکم بر این بخش نام برد. البته برنامه هایی برای حرکت در مسیر رفع عقب ماندگی های این بخش وجود دارد.

چین بزرگ ترین تامین کننده زنجیره تجهیزات تولید برق خورشیدی دنیاست. بیش از 80 درصد زنجیره تولید تجهیزات برق خورشیدی در اختیار این کشور است. چین بزرگ ترین تولیدکننده انرژی خورشیدی دنیاست. بنابراین تعامل با این کشور در قالب قرارداد 25ساله، می تواند به رفع این کمبودها کمک کند.

البته افزایش ظرفیت شبکه تولید برق نیز باید همگام با توسعه تولید برق خورشیدی در دستور کار قرار گیرد. این اقدام نیز نیازمند تخصیص سرمایه از سوی دولت است. چنانچه این مسیر تسهیل و مهیا شود، بخشی از بحران های کنونی در سال آتی رفع خواهد شد. توجه به این نکته ضروری به نظر می رسد که تولید انرژی با اتکا به نیروگاه های خورشیدی به مراتب سریع تر از احداث نیروگاه های سیکل ترکیبی است. اما نباید فراموش کرد که میزان بهره مندی از این ظرفیت طبیعی بنا به موقعیت زمانی سال، تفاوت هایی دارد و باید برنامه ریزی دقیقی برای بهره مندی به ویژه در فصول گرم سال از آن انجام شود. بهره مندی از انرژی خورشیدی در ماه های سرد سال نیازمند ذخیره سازی آن با اتکا به باتری هایی لیتیومی است که چینی ها در تولید آن، تخصص کافی دارند.مجید رئوفی افزود: مجموع موارد یادشده به بروز بحران در حوزه انرژی منتهی شده است. در همین حال باید خاطرنشان کرد که صنایع در سال های گذشته نیز با بروز بحران جدی در تامین انرژی در ماه های سرد سال مواجه بوده اند. امسال با شدت گرفتن این مشکلات تحت تاثیر شرایط موردبحث و به ویژه کمبود گازوئیل و بی توجهی به ذخیره سازی آن، این کمبودها برای بخش خانگی نیز به وجود آمده است. وی در این باره در پایان تاکید کرد: خبرهای مثبتی از تخصیص سوخت مایع به نیروگاه ها، رسیده و انتظار می رود بخشی از مشکلات و کاستی های این بخش، رفع شود.

مخازن خالی گازوئیل

آرش نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران، در گفت وگو با «دنیای اقتصاد» اظهار کرد: ناترازی انرژی و خاموشی های گسترده ای که در کشور شاهد آن هستیم، از دلایل کلان متعددی نشات می گیرد.نجفی در پاسخ به سوالی مبنی بر احتمال شدت گرفتن استخراج رمزارز در هفته های اخیر و تاثیر آن بر خاموشی های گسترده کشور گفت: استخراج رمزارز سابقه طولانی در کشور ما دارد. در دوره هایی بنا به موقعیت، استخراج رمزارز شدت می گیرد یا کاهش می یابد، اما قطعی های مکرر کنونی را نمی توان با اتکا به این فرآیند، توجیه کرد. ساختار اقتصادی وزارت نیرو و وزارت نفت در دولت سیزدهم از متهمان اصلی بروز ناترازی های کنونی است. وزارتخانه های مسوول در دولت سیزدهم ذخایر گازوئیل نیروگاه ها را به میزان کافی پر نکرده اند. همین موضوع نیز به بروز بحران در تامین سوخت نیروگاه ها و تولید ناکافی برق منتهی شده است.در همین حال از وزارت نیرو انتظار می رفت در ماه های گرم سال بخشی از نیازهای نیروگاهی به انرژی را از مازوت تامین کند، چراکه روند جریان هوا در ماه های گرم سال بهتر است و استفاده از مازوت، چالش های محیط زیستی کمتری را به دنبال خواهد داشت. برآورد می شود که ذخایر سوخت امسال نسبت به سال گذشته به نصف کاهش یافته است، به این ترتیب با کمبود جدی گازوئیل مواجه هستیم که به بروز بحران برق در کشور منجر شده است.درهمین حال بازار منطقه ای نیز با کمبود گازوئیل مواجه است و واردات این سوخت مایع نیز به دشواری انجام می شود و درنتیجه شاهد بروز چنین مشکلاتی هستیم. بنابراین کمبود سوخت را باید عامل اصلی تولید ناکافی برق و بروز مشکل و کاستی در این بخش دانست.

آخرین وضعیت نیروگاه ها

مطابق آمار رسمی وزارت نیرو، نیروگاه های کشور در سال 1402 حدود 90میلیارد مترمکعب سوخت معادل مصرف کردند که از این میزان، 74میلیارد مترمکعب گاز طبیعی، 10میلیارد لیتر گازوئیل و 6میلیارد لیتر مازوت بوده است؛ آمار و ارقام قابل توجهی که بیانگر وابستگی شدید نیروگاه ها به گاز طبیعی برای استمرار تولید برق است.براساس گزارش منتشرشده، با توجه به رشد سالانه تولید و مصرف برق در کشور و افزایش 2.2درصدی تولید برق نیروگاه ها در سال جاری، انتظار منطقی این بود که مصرف گاز نیروگاه ها نیز به همین میزان افزایش پیدا کند، اما برخلاف این انتظار، میزان گاز تحویلی به نیروگاه ها با کاهش 7درصدی (در مجموع 9ماه سال) مواجه شد که مشکلات فراوانی را برای نیروگاه های کشور ایجاد کرد.ناصر اسکندری، سرپرست معاونت راهبری تولید شرکت برق حرارتی، در این خصوص تاکید کرد: امسال نیروگاه های حرارتی کشور به صورت تجمعی بیش از 5میلیارد مترمکعب گاز کمتری دریافت کرده اند، با وجود اینکه مجموعه پخش و پالایش کشور تلاش کرد بخشی از این کمبود را با تحویل سوخت مایع جبران کند، ولی مخازن نیروگاهی کامل پر نشده است.عمده کسری تحویل گاز به نیروگاه ها مربوط به نیمه نخست سال جاری است، در حالی که هر ساله در نیمه نخست سال با حداکثر گازرسانی به نیروگاه ها، ذخایر سوخت مایع آنها برای فصل سرد سال پر می شد؛ اما در تابستان امسال، علاوه بر تحویل ناکافی سوخت مایع به نیروگاه ها، با کسری تامین گاز، بخشی از ذخایر سوخت مایع نیروگاه ها در همان فصل گرم سال مصرف شد.بنابراین به اعتقاد مدیران دولتی، ریشه اصلی چالش پیش آمده برای نیروگاه های کشور، افت 7درصدی تحویل گاز به واحدهای نیروگاهی از ابتدای سال جاری تاکنون است. از آنجا که بیش از 80 درصد مصرف نیروگاه های کشور متکی به گاز طبیعی است، عملا افزایش 50درصدی تحویل سوخت مایع هم نتوانسته است نیاز نیروگاه ها به سوخت را پوشش دهد.