سناریوهای پیش روی خودروسازی: از سمند ملی تا تسلا ایرانی!

به گزارش تین نیوز به نقل از ایرنا، چرخه تحولات سریع در فناوری، مدل های کسب وکار و تغییرات اجتماعی در سال های اخیر موجب دگرگونی های اساسی در صنعت خودرو شده است. برای مثال تغییر در زنجیره ارزش خودرو، توسعه فناوری های جدید مانند هوش مصنوعی، خودرو الکتریکی و خودروهای خودران و همچنین مدل های کسب و کار جدید مانند خودروهای اشتراکی این صنعت را دستخوش تغییراتی پرشتاب کرده است. در ایران نیز برخی تغییرات نوظهور مانند تاکسی های اینترنتی از نتایج این تغییرات گسترده به شمار می آیند. در ایران صنعت خودروسازی پس از نفت بزرگترین صنعت نام گرفته است.

این صنعت حدود ۲۴ درصد تولید ناخالص داخلی و یک تا ۲ درصد نیروی کار کشور را تشکیل می دهد اما صنعت خودرو با پیامدهای جدی ناشی از تغییرات در این حوزه روبرو است. پنجره های فرصت فناوری و کسب وکار ضمن ایجاد چالش برای صنعت خودرو کشور، فرصت های جبران عقب ماندگی و فرارسی فناورانه را نیز ایجاد می کند.

در سناریوی تسلای ایرانی، تمرکز اصلی بر انتقال فناوری و تولید خودرو تمام الکتریکی بر اساس تجارت و همکاری های متقابل با سایر کشورها است

درک عمیق از این تحولات و اقدامات صحیح مرتبط با آن امکان بهره برداری از پنجره های فرصت پیشرو را برآورده می کند. در سال های اخیر تغییرات سریع و پر شدت فناوری و همچنین تغییرات مهم اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و فناورانه در صنعت خودرو و حمل ونقل، شرایط پیچیده ای برای بازیگران و ذینفعان این حوزه ایجاد کرده است.

به منظور رویارویی با این پیچیدگی ها، مقاله «از تداوم سمند ملی تا تسلای ایرانی: سناریوهای توسعه صنعت خودرو در ایران» [۱] نوشته «رضا نقی زاده»، «نیما شیوندی»، «امیرهوشنگ حیدری»، «منوچهر منطقی» و «سعید زرندی» بر آن است تا عدم قطعیت های کلیدی را شناسایی و سناریوهای آینده صنعت خودرو درون شهری در افق زمانی ۱۰ الی ۱۵ساله را ارائه دارد.

بررسی صنعت خودرو و تجربیات بین المللی سناریونگاری در این حوزه

فناوری جدید و نوآوری های فناورانه، بازیگران صنعت خودرو را ملزم داشته که درباره مدل های کسب وکار خود تجدیدنظر کنند. فناوری های جدید مانند رانندگی خودکار، اینترنت اشیا و حمل ونقل الکترونیکی، خدمات نوینی مانند حمل و نقل فوری، تجربیات رانندگی خصوصی و معیارهای ایمنی پیشرفته را ممکن می سازد.

تمرکز گذار از محصولات به خدمات منجر به ایجاد گزاره های ارزشی جدیدی برای مصرف کنندگان می شود که نیازمند فعالیت های جدید، شراکت های جدید و مدل های درآمدی جدیدی هستند. گزاره های ارزشی و فعالیت های کلیدی مولفه های اصلی مدل های کسب وکار به شمار می آیند.

در بحث شبکه های همکاری صنعت خودرو، راه توسعه فناوری های نوظهور در کشور از مسیر همکاری های فناورانه و نوآورانه در قالب شبکه ای نظام مند می گذرد که این مهم در ایران با چالش های متعددی همراه است. لذا تعارضات در وظایف، موازی کاری ها و عدم شفافیت ها در تقسیم کار و همچنین تفاوت وظایف قانونی با اقدامات اجرایی نهادهای مختلف در فضای سیاستگذاری فناوری و نوآوری در ایران، منجر به جلب توجه فعالان این حوزه به ساختار حکمرانی آن شده است.

کروین و پانکراتز مالکیت خودرو و نحوه کنترل خودرو را به عنوان عدم قطعیت های بحرانی شناسایی و بر این اساس ۴ سناریوی اصلی را ارائه کرده اند.

تغییرات تدریجی: در سناریو اول مالکیت خصوصی به عنوان یک هنجار باقی می ماند؛ زیرا مصرف کنندگان اشکال حریم خصوصی، انعطاف پذیری، امنیت و راحتی را که با داشتن وسیله نقلیه همراه است انتخاب می کنند. علیرغم توسعه فناوری های کمک راننده در این سناریو رانندگی کاملا خودران به این زودی ها به طور کامل جایگزین هدایت راننده نمی شود.

جهان خودروهای اشتراکی: در سناریو دوم در آینده رشد مستمر دسترسی مشترک به وسایل نقلیه از طریق اشتراک سواری و اشتراک خودرو پیش بینی می شود.

انقلاب خودروهای بدون راننده: در سناریو سوم این پژوهش، فناوری رانندگی خودران با رویکرد مالکیت خصوصی حاکم است.

در سناریوی آذرخش پارسی، تمرکز بر تحقیق و توسعه و توانمندی های داخلی اساس تولید خودرو تمام الکتریکی است

عصر جدید دسترسی های خودران: در سناریو چهارم، وضعیت آینده همگرایی روندهای خودران و اشتراک خودرو پیش بینی می شود. شرکت های مدیریت حمل ونقل و اپراتورهای ناوگان، طیف وسیعی از تجربیات مسافران را برای برآورده کردن نیازهای متنوع در قیمت های متفاوت ارائه می کنند.

یافته ها: چهار سناریو خودروسازی ایران

پس از انتخاب عدم قطعیت های بحرانی (عدم قطعیت بدین معنی که در میان جامعه و نمونه انتخابی هیچ توافقی بر سر آن که کدام سرطیف عدم قطعیت اتفاق می افتد وجود ندارد) در نهایت بر اساس نظرات خبرگان در دلفی دو عدم قطعیت «همکاری های بین المللی (توسعه یا کاهش)» و «حرکت به سمت فناوری های نوین استراتژیک بر اساس مزیت نسبی در بحث خودرو الکتریکی (هیبریدی پایه فسیلی یا تمام الکتریک)» به عنوان با اهمیت ترین و دارای بیشترین عدم قطعیت انتخاب شدند که براین اساس ماتریس سناریو تشکیل و ۴ سناریو اصلی به وجود آمد.

۱-سناریو تسلای ایرانی:

در سناریو تسلای ایرانی از منظر خبرگان سیاست ملی و عمومی کشور حرکت به سمت توسعه و افزایش همکاری های بین المللی و تولید خودرو تمام الکتریکی در افق ۱۰ ساله است. در این سناریو تمرکز اصلی بر انتقال فناوری و تولید خودرو تمام الکتریکی بر اساس تجارت و همکاری های متقابل با سایر کشورها است.

سهم صنعت خودرو در تولید ناخالص از خودروهای فسیلی از منظر خبرگان به تدریج به سمت خودروهای تمام الکتریکی رفته است، با افزایش ارتباطات بین المللی انحصار خودروسازی نیز کاهش یافته و همکاری های متقابل منجر به ایجاد فضای رقابتی شده است.

واردات خودرو و قطعات در خصوص خودرو تمام الکتریکی به نحوی سیاستگذاری و تقنین می شود که ضمن حمایت از تولید داخل، رقابت پذیری صنعت را نیز افزایش دهد و حمل ونقل عمومی به سمت استفاده از خودروهای تمام الکتریکی داخلی یا خارجی می رود و زیرساخت هایی مانند صدور مجوزهای جایگاه های شارژ توسعه می یابد. در سناریو حاضر خبرگان بر این باورند بخش دولتی و دستگاه های سیاستگذار تصمیم ها و سیاست هایی را اتخاذ داشته اند که همکاری های بین المللی در حوزه های مختلف به خصوص در بحث همکاری های فناورانه و تجاری در حوزه صنعت خودرو الکتریکی توسعه یافته است.

در سناریوی هیبرید فسیلی صادراتی، تمرکز اصلی بر انتقال فناوری و تولید خودرو هیبرید پایه فسیلی بر اساس تجارت و همکاری های متقابل با سایر کشورها است

۲-سناریو آذرخش پارسی:

در سناریو آذرخش پارسی از منظر مصاحبه شوندگان افزایش محسوسی در همکاری های بین المللی رخ نداده و تولید خودرو تمام الکتریکی محور آینده ۱۰-۱۵ ساله هست. در این سناریو تمرکز بر تحقیق و توسعه و توانمندی های داخلی اساس تولید خودرو تمام الکتریکی است.

خودروهای تمام الکتریکی سهم بیشتری از تولید ناخالص را نسبت به خودروهای فسیلی کسب می کنند و سیاست های رقابتی بازار آزاد در رقابت با بازارهای خارجی شکل می گیرد. به دلیل تداوم تحریم ها کاهش واردات خودرو و قطعات در خصوص خودرو تمام الکتریکی را داریم و این مهم به نحوی سیاستگذاری و تقنین می شود که قطعات تماما به صورت داخلی طراحی و تولید شود که با توجه به عدم امکان انتقال فناوری روند به کاهش سرعت تولید دانش می انجامد.

برای ایجاد رقابت پذیری صنعت خودرو تمام الکتریکی تسهیلاتی برای خرید خودرو تمام الکتریکی داخلی ارائه می شود، حمل ونقل عمومی به سمت استفاده از خودروهای تمام الکتریکی داخلی می رود و زیرساخت های خودرو تمام الکتریکی مانند صدور مجوزهای جایگاه های شارژ توسعه می یابد.

دیدگاه خبرگان بر این است که در این شرایط تحقیق و توسعه داخلی بهبود یافته است. در این سناریو معضل کندی شتاب توسعه ارتباطات بین المللی تغییر محسوسی در شاخص های آزادی های اقتصادی سهولت کسب وکار ایجاد نکرده است. مدل های جدید کسب کار مانند خودروهای اشتراکی، خودروهای خودران، سرویس های درون خودرو، تحلیل و فروش داده ها در این سناریو نیز توسعه یافته است چرا که با توجه به تمام الکتریکی شدن تلاش های بیشتری در حوزه فناوری اطلاعات نیز انجام می شود.

۳-سناریو هیبریدی فسیلی صادراتی:

در این سناریو عقیده شرکت کنندگان در پژوهش بر آن است که سیاست ملی و عمومی کشور حرکت به سمت توسعه و افزایش همکاری های بین المللی و تولید خودرو هیبرید پایه فسیلی در افق ۱۵-۱۰ ساله است. در این سناریو تمرکز اصلی بر انتقال فناوری و تولید خودرو هیبرید پایه فسیلی بر اساس تجارت و همکاری های متقابل با سایر کشورها است.

بدین ترتیب بخش دولتی و دستگاه های سیاستگذار تصمیم ها و سیاست هایی را اتخاذ کرده اند که همکاری های بین المللی در حوزه های مختلف به خصوص در بحث همکاری های فناورانه و تجاری در حوزه صنعت خودرو هیبرید پایه فسیلی توسعه یافته است.

کشور در خصوص تبادلات مالی و تجاری با جهان مشکلی ندارد؛ بنابراین می توان از روش های توسعه فناوری اعم از جذب آموزشی، همکاری مشترک، تحقیق و توسعه مشترک، اتحاد استراتژیک، کنسرسیوم، سرمایه گذاری مستقیم خارجی، جذب افراد ماهر، بیع متقابل استفاده کرد.

سیاست های بازرگانی به سمت سیاست های برونگرا و نوین تجاری حرکت کرده است. در این شرایط ارتباطات بین المللی نیز در حوزه انتقال فناوری بهبود یافته است. در این سناریو بسته به میزان توسعه و توان داخلی یا به سمت حرکت در جایگزینی واردات خودرو هیبرید پایه فسیلی می رود یا وارد بحث صادرات کل خودرو می شود و یا وارد چرخه صادرات برخی کالاهای میانی و استراتژیک این صنعت مانندECU های هوشمند می شود.

براساس آنچه خبرگان طرح می سازند سهم صنعت خودرو در تولید ناخالص از خودروهای تمام فسیلی به تدریج به سمت خودروهای هیبرید پایه فسیلی رفته است، با افزایش ارتباطات بین المللی انحصار خودروسازی نیز کاهش یافته و همکاری های متقابل منجر به ایجاد فضای رقابتی شده است.

۴-سناریو سمند ملی:

تمرکز اصلی سناریوی سمند ملی بر تحقیق و توسعه و تولید خودرو هیبرید پایه فسیلی براساس توانمندی های داخلی است

در این سناریو خبرگان بر این باورند که سیاست ملی و عمومی کشور همکاری های بین المللی افزایش محسوسی نداشته و تولید خودرو هیبرید پایه فسیلی در افق ۱۵-۱۰ ساله است و تمرکز اصلی بر تحقیق و توسعه و تولید خودرو هیبرید پایه فسیلی براساس توانمندی های داخلی است.

بدین ترتیب بخش دولتی و دستگاه های سیاستگذار تصمیم ها و سیاست هایی را اتخاذ داشته اند که با تکیه بر توان و افزایش تحقیق توسعه داخلی صنعت خودرو هیبرید پایه فسیلی توسعه یابد. در این زمینه، مشکلاتی در ارتباطات بانکی و اقتصادی با سایر کشورها همچنان وجود دارد.

بنابراین روش های توسعه فناوری اعم از جذب آموزشی، تأمین مالی تحقیقات داخلی، جذب افراد ماهر مورد استفاده قرار می گیرند. سیاست های بازرگانی به سمت سیاست های درونگرا حرکت کرده است. بر این اساس که سهم صنعت خودرو در تولید ناخالص از خودروهای فسیلی به تدریج به سمت خودروهای خودرو هیبرید پایه فسیلی رفته است و سیاست های رقابتی بازار آزاد در بدون رقابت با بازارهای خارجی شکل می گیرد.

در این سناریو حرکت کشور به سوی جایگزینی واردات خودرو هیبرید پایه فسیلی می رود و بحث صادرات نیز نسبت به سناریوی اول محدودتر می شود و چرخه صادرات برخی کالاهای میانی و استراتژیک این صنعت مانندECU های هوشمند نیز محدود به برخی کشورهای دوست می شود.

فعالیت و سیاست نهادهایی مانند شورای رقابت، وزارت صنعت و معدن و تجارت، گمرک و... که در خصوص رقابت پذیری در بازار فعال هستند در این سناریو نیز در راستای حرکت به سمت جایگزینی خودرو هیبرید پایه فسیلی به جای فسیلی و تمام الکتریکی می رود و نهادهای نظارتی نسبت به نظارت در خصوص عدم قاچاق کالاهای مرتبط به خودرو الکتریکی مانند قطعات باتری و... که در داخل کشور در دست تولید هستند اقدام می کنند.

نتیجه اینکه در پژوهش حاضر با استفاده از اطلاعات منتج از مصاحبه عمیق با خبرگان و فعالان حوزه خودرو، مرور مطالعات پیشین و بررسی شواهد و آمار و رویدادها، سناریوهای نهایی تدقیق شده است.

یافته های پژوهش حاضر شامل ۳۹ پیشران مهم و ۱۳ عدم قطعیت کلیدی و ۲ عدم قطعیت بحرانی شامل سطح همکاری های بین المللی و فن آوری های نوین و راهبردی در صنعت خودرو هستند. سپس بر اساس این دو عدم قطعیت بحرانی، چهار سناریو آذرخش پارسی، تسلای ایرانی، هیبرید فسیلی صادراتی و سمند ملی در صنعت خودرو شناسایی و تدقیق شدند.

پی نوشت

[۱] نقی زاده، رضا و دیگران (۱۴۰۱). «از تداوم سمند ملی تا تسلای ایرانی: سناریوهای توسعه صنعت خودرو در ایران»، نشریه علمی مدیریت نوآوری، سال یازدهم، شماره ۴