◄ قیمت‌گذاری کربن، ابزاری در جهت توسعه حمل‌ونقل ریلی

مجید بابایی*

ایران در سال 2015 در کنار 196 کشور دیگر جهان با شرکت در معاهده پاریس، متعهد به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای شد. تعهد ایران که از سال 2020 شروع خواهد شد، مبتنی بر کاهش 12درصدی انتشار نسبت به سناریوی پایه تا سال 2030 است. (4درصد به‌صورت نامشروط و 8درصد مشروط به کمک‌های فناوری و مالی کشورها و عدم اعمال تحریم‌ها است.)

بر اساس آمار آخرین ترازنامه انرژی وزارت نیرو در سال 1394، بخش حمل‌ونقل ایران عامل انتشار 25درصد از گازهای گلخانه‌ای ناشی از احتراق سوخت‌های فسیلی بوده است که از این میزان در حدود 84درصد در بخش جاده‌ای، 11درصد در بخش دریایی و 3درصد در بخش هوایی تولیدشده و تنها 2درصد از انتشار مربوط به بخش ریلی بوده است.

ابزارهای زیادی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در جهان وجود دارند. سیاست‌های قیمت‌گذاری کربن شامل سیستم تجارت نشر و مالیات بر کربن؛ این دو ابزارهایی هستند که در حال حاضر 45 کشور جهان و 25 ایالت یا شهر از این ابزارها برای کاهش انتشار استفاده می‌کنند و در سال 2017 در حدود 16درصد از گازهای گلخانه‌ای را پوشش داده و گردش مالی در حدود 52میلیارد دلار داشته‌اند. انتظار می‌رود تا سال 2030، میزان گردش مالی این سازوکارها به 220 میلیارد دلار هم برسد.

در سیستم تجارت نشر، برای هر واحد عامل انتشار به‌صورت سالانه سقف مجاز انتشار تعیین می‌شوند و به میزان تعیین‌شده، به واحد عامل انتشار مجوز برای انتشار تخصیص داده می‌شود. اگر واحد عامل، کمتر از میزان مشخص‌شده کربن تولید کرد، می‌تواند اعتبار مجوزش را به صنایعی که بیشتر از حد مجاز تعیین‌شده آلاینده تولید کردند، بفروشد و به این صورت یک بازار عرضه و تقاضا به وجود می‌آید.

 مالیات بر محتوای کربن سوخت‌های فسیلی که مالیات بر کربن نیز گفته می‌شود، معادل مالیات بر انتشار آلاینده‌های ناشی از احتراق سوخت‌های فسیلی است. میزان انتشار کربن دی‌اکسید ناشی از سوختن نفت‌گاز در سال 1394 برای حمل‌ونقل جاده‌ای (با سهم 88.2 درصد از تن‌کیلومتر جابه‌جا شده) در حدود 95درصد و برای بخش ریلی (با سهم 11.8 درصد از تن‌کیلومتر جابه‌جا شده) برابر با 5درصد بوده است و این بدین معنا است که هزینه‌های اجتماعی ناشی از احتراق نفت‌گاز و انتشار کربن دی‌اکسید، در بخش جاده‌ای در حدود 20 برابر بخش ریلی بوده است.

توجه به این نکته بسیار ضروری است که مصرف سوخت در بخش جاده‌ای برای حمل هر تن‌کیلومتر بار، به‌صورت میانگین در حدود 5.3 برابر مصرف سوخت بخش ریلی است. بنابراین با مصرف یک لیتر سوخت در بخش ریلی می‌توان 113 تن‌کیلومتر بار را جابه‌جا کرد، درصورتی‌که در بخش جاده‌ای با همین میزان مصرف تنها می‌توان 21 تن‌کیلومتر بار را جابه‌جا کرد.

در این گزارش سعی شده تا ضمن آشنایی با مفهوم سیاست‌های قیمت‌گذاری کربن، به بررسی وضعیت این سیاست‌ها در جهان پرداخته و از ابزار مالیات بر کربن به‌منظور برجسته کردن مزیت بخش ریلی برای حمل‌ونقل از یک‌سو و از سوی دیگر برای کمک به اجرای تعهدات ایران برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای بهره گرفت.

از طرفی سیاست‌های قیمت‌گذاری کربن به‌عنوان ابزاری قدرتمند می‌توانند بخشی از منابع موردنیاز جهت توسعه حمل‌ونقل ریلی کشور شامل زیرساخت‌ها، ناوگان و مدیریت بهره‌برداری و ترافیک را تأمین کنند.

*دبیر انجمن صنفی حمل‌ونقل ریلی