◄ واگن لبه بلند چند منظوره

با توجه به این که حدود 70 درصد از بار حمل شده ریلی کشور به بارهای معدنی اختصاص دارد، تعجبی ندارد که نیمی از ناوگان باری تجاری کشور برای حمل مواد اولیه و میانی صنعت فولاد واگن لبه بلند باشد. .بدنه واگن لبه بلند معمولی یک مکعب مستطیل فلزی رو باز است که از بالا بارگیری و توسط واگن برگردان (کاردامپر – تیپلر ) در کارخانجات معدنی و فولادی و بندر تخلیه می شود.

با توجه به هزینه تامین این واگن ها، حمل یک طرف پر و یک طرف خالی این واگن ها به سرمایه گذاری انجام شده خسارت می زند. به همین دلیل مالکان این واگن ها همواره در تلاش بوده اند در مسیر های خالی، بارهای دیگری برای این واگن ها دست و پا کنند تا سرمایه گذاری انجام شده سریع تر برگردد. به همین منظور، از این واگن ها برای حمل بارهای غیر معمول از جمله لوله و محصولات فولادی مانند رول (با نصب سَدل[1] در داخل واگن ) استفاده شده است.

از دیگر اسباب کندی برگشت سرمایه، معطل شدن واگن در صف بارگیری و به خصوص تخلیه است. تعداد و ظرفیت واگن برگردان های موجود در مجتمع های فولاد و بنادر محدود هستند و این واگن ها به دلیل هندسه شان راهی جز تخلیه در واگن برگردان ندارند. معطل شدن واگن در صف واگن برگردان یعنی خواب سرمایه.

امکانات تخلیه واگن در بنادر چنان ضیق است که این واگن ها به ناچار توسط لودر و بیل مکانیکی بارگیری و تخلیه می شوند و از این رهگذر آسیب زیادی به بدنه واگن ها وارد می شود( 2 تصویر زیر).

  اینها بخش کوچکی از مصادیق بهره وری کم (میزان بار حمل شده واگن در سال) ناوگان باری کشور هستند.

طراحی چند منظوره: به منظور افزایش انعطاف پذیری کاربری واگن لبه بلند، برخی شرکت های حمل و نقل، واگن لبه بلند را چند منظوره سفارش می دهند. واگن سازان هم به این خواسته تمکین می کنند و واگن را چند منظوره طراحی می کنند. 

چند منظوره بودن می تواند به اَشکال زیر باشد:  

1) واگن می تواند دارای دریچه در دیواره جانبی باشد( تصویر زیر).

2) واگن می تواند دارای (یک یا 2)  درب در دیواره جانبی باشد( تصویر زیر).

وجود درب و دریچه در دیوار جانبی، تخلیه بار را آسان می کند. وجود درب این امکان را می دهد که لیفتراک و نیروی انسانی به واگن وارد و خارج شود.    

3) واگن می تواند دارای دریچه تخلیه در کف باشد(تصویر زیر).

دریچه در کف این امکان را می دهد که مواد معدنی از زیر واگن تخلیه شوند. با این تمهید، استفاده از واگن برگردان برای تخلیه الزامی نیست.

4) طراحی واگن می تواند ترکیبی از 2 یا هر سه اینها باشد.

یاد آوری: استفاده از واگن لبه بلند چند منظوره (مجهز به درب در دیوار جانبی و دریچه در کف) قبلاً در راه آهن ایران رایج بوده اما در حال حاضر منسوخ شده و درب و دریچه واگن ها کور شده و به واگن های معمولی (تک منظوره) تبدیل شده اند (تصویر زیر).  

 ملاحظاتی درباره واگن لبه بلند چند منظوره:

الف) درب / دریچه از استحکام سازه واگن کم می کند. لذا سازه واگن چند منظوره باید در مقایسه با سازه واگن لبه بلند معمولی دارای استحکام بیشتری باشد.

ب) افزایش استحکام عموماً به افزایش وزن مُرده[2] (و کاهش ظرفیت بارگیری) واگن منجر می شود.

ج) واگن لبه بلند چند منظوره از نوع معمولی گرانتر است.

د) علت منسوخ شدن واگن های لبه بلند چند منظوره در راه آهن ایران مشکلات تعمیر و نگهداری آن بوده است. عدم آب بندی درب و دریچه باعث ریزش بار می شود. استفاده از این واگن ها برای شرکت هایی که مهارت و امکانات بازدیدهای مقرره و تعمیرات و نگه داری مناسب را ندارد توصیه نمی شود.

ه) چند منظوره بودن واگن مستلزم نظافت واگن در هنگام شیفت از یک بار به بار دیگر است.

و) واگن سازان داخلی توان مهندسی و اجرایی لازم برای تولید لبه بلند چند منظوره را دارند.   

جمع بندی و نتیجه گیری:

الف) چند منظوره بودن، در نوع بار واگن لبه بلند تنوع ایجاد می کند چنانچه بتوان در مسیر های برگشت، واگن را باردار اعزام کرد. چند منظوره بودن واگن، بهره وری آن را افزایش می دهد.

ب) تخلیه واگن لبه بلند چند منظوره منوط به وجود واگن برگردان نیست.

ج) شرکت های حمل و نقل ریلی با برآورد درآمد اضافی حاصل از بارگیری واگن چند منظوره در مسیرهای خالی می توانند در کاربری واگن انعطاف پذیری بیشتری ایجاد کنند و اگر درآمد حمل بار در مسیر برگشت برهزینه بیشتر سرمایه گذاری اولیه و بر هزینه بیشتر نت واگن و بر عدم النفع ناشی از کاهش ظرفیت بارگیری واگن بچربد، این نوع واگن را بر نوع معمولی ترجیح دهند و از این رهگذر سرمایه گذاری اولیه را سریع تر برگردانند. همه اینها مشروط به وجود بار برای مسیر برگشت است.

د) استفاده از واگن لبه بلند چند منظوره برای شرکت هایی که مهارت و امکانات تعمیرات و نگه داری مناسب را در اختیار ندارد توصیه نمی شود.