وضعیت صنعت هوایی ایران در سال های قبل از انقلاب چگونه بود؟

صنعت هوایی در اواخر دوره رضاشاه وارد ایران شد. در سال ۱۳۱۸ باشگاه ملی هوانوردی تاسیس شد و این باشگاه که تا سال ۱۳۲۰ حدود ۲۶ خلبان تربیت کرد؛ اما با ورود متفقین به ایران و عزل رضاشاه فعالیت آن متوقف شد.

به گزارش تین نیوز به نقل از روزیاتو، باشگاه هوایی در سال ۱۳۲۱ کار خود را دوباره آغاز کرد و با پشتیبانی وزارت پست و تلگراف مراکزی آموزشی در فرودگاه تازه تاسیس شده مهرآباد ایجاد کرد. در آن زمان ۱۲ خلبان ایرانی و ۱۸ تکنسین در ایران وجود داشت و مابقی پرواز ها توسط هواپیما ها و خلبانان خارجی انجام می شد.

مدتی بعد در سال ۱۳۲۴ رضا افشار، وزیر راه و غلامحسین ابتهاج، رئیس بانک ملی، پنج فروند هواپیما از ارتش ایالات متحده خریداری و نخستین ایرلاین ایرانی تحت عنوان «ایران ایرویز» را تاسیس کردند که در سال نخست فقط بین مشهد و تهران پرواز می کرد، اما به تدریج کارش را گسترش داد و در طی چهار سال حتی پرواز های خارجی نیز وارد برنامه کاری آن شد.

در سال نخست فعالیت خطوط هوایی ایرانیان، اغلب کارکنان، تکنسین ها و خلبانان آن آمریکایی بودند، اما در سال ۱۳۲۵ تکنسین ها و کارکنان بومی جایگزین آنان شدند و استخدام و پرورش خلبان در ایران گسترش پیدا کرد.

احمد شفیق، همسر اشرف پهلوی، در سال ۱۳۳۲ یک ایرلاین جدید به نام «شرکت هواپیمایی پارس» تاسیس کرد که ابتدا به باربری محدود می شد، اما به مرور مسافر هم پذیرفت و خطوط هوایی ایران با دو شرکت در خاورمیانه پیشتاز صنعت هوایی شد. اما آنچه صنعت هوایی ایران را به اوج رساند و در منطقه پیشتاز کرد، ادغام این دو شرکت با یکدیگر و تاسیس «ایران ایر» بود. ایران ایر به قدری موفق بود که دولت آن را خریداری کرد و این شرکت ملی اعلام شد. در واقع این آغاز کار شرکت هواپیمایی ملی ایران با نام «هما» بود.

ایران ایر به زودی به یکی از بهترین خطوط هوایی منطقه بدل شد و لوگوی آن که توسط ادوارد زهرابیان طراحی شده بود و نمادی از هما، پرنده اساطیری ایران بود، در بسیاری از دفاتر هواپیمایی اروپا و آمریکا دیده می شد. اولین پرواز ایران ایر با هواپیمای جت در سال ۱۳۴۴ با استفاده از یک فروند بویینگ ۷۲۷ در مسیر تهران-بیروت انجام شد. پس از آن شرکت ایران ایر تصمیم گرفت تمام ناوگان خود را به هواپیما های جت تبدیل کند. در میانه دهه هفتاد میلادی، این شرکت هواپیمایی از موفق ترین مجموعه های حمل و نقل هوایی در جهان بود و روزانه پرواز های بدون توقف زیادی به قاره اروپا داشت. به طوری که در این دوره تنها در مسیر تهران-لندن بیش از ۳۰ پرواز هفتگی انجام می داد.

ایران ایر از اواخر دهه چهل تا نیمه دهه پنجاه، عملاً یکی از بهترین ایرلاین های قاره آسیا بود و در سال ۱۳۵۵ به عنوان دومین ایرلاین امن دنیا انتخاب شد. سهام آن نیز از همان دهه چهل رو به افزایش بود و در واقع یکی از رو به رشد ترین شرکت های هوایی جهان به حساب می آمد. ورود هواپیما های جدید و پیشرفته به ناوگان هوایی ایران باعث شده بود که پرواز مستقیم از تهران به نیویورک راه اندازی شود که در منطقه نظیر نداشت. همچنین از فرودگاه های شهر های دیگر نیز پرواز های بین المللی انجام می گرفت و پرواز هایی ماهانه و گاه هفتگی از شیراز و آبادان به پاریس، لندن و آمستردام در برنامه ایران ایر جا گرفتند.

با وقوع انقلاب، نام هواپیمایی ملی ایران (هما) به هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران تغییر یافت، پرواز های بین المللی به فرودگاه مهرآباد محدود شد و پس از بحران گروگان گیری و آغاز تحریم های ایالات متحده علیه ایران، هواپیما هایی که توسط ایران ایر از کشور های غربی پیش خرید شده بودند به ایران تحویل داده نشدند و قطع همکاری با تکنسین های آمریکایی و کاهش پرواز ها به ایران عملاً باعث سقوط آزاد صنعت هوایی ایران شد. در دهه هفتاد نیز با وجود افزایش بی سابقه تقاضا، ایران ایر به علت تحریم های آمریکا نتوانست هواپیما های مورد نیازش را تهیه کند و اکنون ناوگان هوایی ایران عملاً فرسوده است.

بنابر گزارش سازمان هوانوردی، متوسط عمر ناوگان هواپیمایی در ایران بالای ۲۰ سال است، در حالی که استاندارد جهانی کمتر از ۱۰ و حتی ۵ سال می باشد. سازمان مشاوره هوانوردی بریتانیا نیز در گزارشی اعلام کرده که ایران در حال حاضر ۱۸۹ هواپیما در ناوگان فعلی خود دارد که به طور متوسط عمر آن ها ۲۲ سال است. همچنین ایران ۷۶ هواپیمای ذخیره با عمر متوسط ۲۴ سال دارد، در حالی که سن استاندارد یک ناوگان هوایی تنها ۶ سال است.