معافیت تحریمی بندر چابهار فرصتی برای توسعه اقتصادی

به گزارش تین نیوز، در شرایطی که روسیه به دلیل جنگ با اوکراین، به فعال سازی و احیای کریدورهای مختلف ترانزیتی برای دور زدن تحریم ها روی آورده، ایران نیز با توجه به سابقه طولانی تحریم، با توسعه ترانزیت دریایی و گسترش زیرساخت های بنادر استراتژیک، به دنبال ارزآوری، گسترش مبادلات تجاری و استفاده از فرصت های تجاری بین المللی است. در این میان، معافیت بندر چابهار از تحریم های آمریکا، به دلیل موقعیت استراتژیک، اتصال به آب های آزاد و منافع سرشار آن برای آسیای میانه، خصوصاً کشورهای محصور در خشکی، موقعیت ویژه ای برای کاهش تأثیرات تحریم ها فراهم کرده است.

ظرفیت های چندگانه بندر چابهار در توسعه اقتصاد دریا

بندر چابهار به دلیل قابلیت های بی شمار از جمله واقع شدن در دو کریدور ترانزیتی بین المللی شمال - جنوب و شرق - غرب، هاب پیونددهنده منطقه و تنها بندر اقیانوسی ایران، مسیر باصرفه، مطمئن، سریع، ایمن و درآمدزا برای توسعه تبادلات بازرگانی است؛ بندر استراتژیکی که بهترین مسیر اتصال به آب های آزاد برای کشورهای افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان و قزاقستان و نیز دروازه هند به آسیای میانه و افغانستان است.

علاوه بر پتانسیل های ارزشمند بندر چابهار در حوزه ترانزیت و ترانشیپ کالا، ظرفیت های این بندر در سایر حوزه های اقتصاد دریا به ویژه گردشگری دریایی، صنایع فراساحل، آبزی پروری، شیلات و صنایع وابسته، یکی از برگ های برنده برای تحقق اقتصاد ۲۰ میلیارد دلاری و فرصت شغلی یک میلیون نفری در طول سال است؛ همان چشم اندازی که محمد مخبر، معاون اول رئیس جمهوری، تیرماه امسال در جلسه کارگروه ترانزیت ترسیم کرد.

با توجه به معافیت بندر چابهار از تحریم ها، اکنون پرسش این است که چگونه می توان از پتانسیل های قلب تپنده سواحل مکران با ظرفیت های متنوع و متکثر تجاری، ترانزیتی، گردشگری و شیلات برای کاهش تأثیرات اقتصادی تحریم ها استفاده کرد؟

از ترانزیت تا ترانشیپ

پتانسیل قابل توجه بندر چابهار، در  ترانشیپ  کالا علاوه بر ترانزیت، از مسیرهای مهم برای دور زدن تحریم هاست. ترانشیپ، یکی از روش های حمل ونقل ترکیبی برای انتقال کالا از یک وسیله نقلیه به وسیله نقلیه دیگر است. مرسوم ترین شیوه آن، حمل ونقل دریایی است که بار بدون تخلیه و بارگیری مجدد، وارد کشتی دیگری شده و به مقصد نهایی ارسال می شود. ترانشیپ به دو دلیل توسط تاجران، صادرات و واردات به کار گرفته می شود. یکی برای دور زدن تحریم هایی که برای کشور مقصد، لحاظ شده و دیگری صرفه جویی در هزینه هایی که قرار است بابت مبادله کالا پرداخت شود. در این زمینه، بندر چابهار، بهترین بندر ترانشیپ به کشورهای خلیج فارس و کم هزینه ترین مسیر ترانزیت به کشورهای آسیای میانه و افغانستان است.

دروازه هند به آسیای میانه

بندر چابهار به عنوان دروازه محور شرق ایران و بخش کلیدی کریدور بین المللی شمال - جنوب ، از طریق مرزهای شرقی و شمال شرقی ایران، مسیر دریایی و زمینی را به آسیای مرکزی و افغانستان برای هند فراهم می کند. مزیت ویژه کریدور شمال - جنوب، کوتاه کردن دسترسی به اروپا برای هند و کشورهای دیگر است؛ این مسیر، حدود ۷۲۰۰ کیلومتر و تقریباً ۶۰ درصد کمتر از مسیر دریایی کانال سوئز است و زمان ارسال کالا را از بیش از ۴۰ روز، به ۲۰ روز کاهش می دهد. همکاری بنادر فعال موندرا و کاندلا در هندر با پورت اپراتور بندر شهید بهشتی در چابهار و افزایش ارتباط بندر چابهار با شبکه حمل ونقل ریلی و زمینی بین المللی با همکاری شرکت های هندی در همین راستاست.

در این زمینه، چابهار، مقصد عمده سرمایه گذاری های هند در ایران است. هند از پنج سال گذشته، بر اساس موافقتنامه چابهار و تأسیس کریدور حمل ونقل بین المللی بین ایران، افغانستان و هند، در بندر چابهار سرمایه گذاری کرد تا به بازار افغانستان و آسیای مرکزی دست پیدا کند. حذف کشورهای واسط مانند پاکستان در مبادلات کالا از دیگر مزیت های بندر چابهار برای هند است. با این همه، در زمینه توسعه بندر چابهار، طی سال های گذشته تا کنون، مشکلات زیر بین ایران و هند وجود داشته است به طوریکه از مجموع ۸۵ میلیون دلار که قرار بود توسط هند در چابهار سرمایه گذاری شود، حدود یک سوم آن انجام شده است؛ توسعه خط آهن ۶۳۰ کیلومتری جابهار - زاهدان، برای گسترش ترانزیت کالا، توسط هندی ها به نتیجه نرسید.

نشانه هایی برای دور زدن بندر چابهار توسط هند به چشم می خورد مانند ارسال ده ها کانتینر برنج، چای، قهوه و غذای دریایی هند از طریق بنادر گرجستان به روسیه و جایگزینی بنادر گرجستان با چابهار در اوایل امسال یا انتقال حدود ۲۰۰۰ تن گندم از هند با ۴۱ کامیون افغان از طریق پاکستان به افغانستان در سال ۲۰۲۲.

مقصد حمل کالا از چهار گوشه جهان

بندر چابهار فقط محدود به دروازه هند به آسیای میانه و ارتباط با بنادر شرقی در آسیا نیست بلکه حمل کالاهای مختلف به تنها بندر اقیانوسی ایران، از چهار گوشه جهان، نشان دهنده موقعیت ترانزیتی این بندر برای مقابله با تحریم هاست. حمل رول آهن از بندر کوانگ یانگ کره جنوبی، حمل برنج و گندم از بنادر کاندلا و موندرا در هند، حمل کود شیمیایی از بندر هامبورگ آلمان و حمل شکر از بندر سانتوس برزیل به بندر چابهار، تنها بخشی از ظرفیت های غنی این بندر در حوزه ترانزیت کالا محسوب می شود.

کوتاه ترین مسیر به بزرگ ترین بندر تجاری

بندر چابهار به دلیل ویژگی منحصربه فرد خود یعنی کوتاه ترین مسیر به بندر شانگهای در چین به عنوان بزرگ ترین بندر تجاری جهان، نقطه عطف مهمی در ترانزیت دریایی در بین بنادر کشور محسوب می شود. این امر خصوصاً با توجه به تعاملات سازنده چین و ایران و امضای سند همکاری ۲۵ ساله، اهمیت ویژه ای دارد. فاصله شش بندر باهنر، رجایی، لنگه، امام خمینی، خرمشهر و آبادان، بین ۶۵۰۰ تا بیش از ۷۱۰۰ مایل دریایی است در حالی که فاصله بندر چابهار تا شانگهای، حدود ۶۲۰۰ مایل است. فاصله کمتر بندر چابهار با بندر شانگهای، که پرترافیک ترین و بزرگ ترین بندر تجاری دنیاست، بیانگر موقعیت و جایگاه استراتژیک بزرگ ترین بندر اقیانوسی ایران در بین سایر بنادر برای کاهش اثرات اقتصادی تحریم هاست.

بهترین مسیر ترانزیت با افغانستان

بندر چابهار مسیر ترانزیتی ویژه در محور شرق برای تبادلات تجاری با افغانستان است و عملیاتی شدن این بندر منجر به کاهش هزینه های لجستیکی برای افغانستان شده است. بندر چابهار که به ولایت زابل افغانستان متصل است، از طریق مسیر دلارام - زرنج قابل دسترسی است و ضمن فراهم کردن امکان دسترسی جایگزین به دریای عمان و خلیج فارس برای افغانستان، آنها را از وابستگی به مسیرهای نامطمئن پاکستان بی نیاز می کند. بی جهت نیست ۳۳ درصد شرکت های ثبت شده در سازمان منطقه آزاد چابهار متعلق به افغان هاست!

از آنجا که ۹۵ درصد نیازمندی های افغانستان از طریق واردات انجام می شود، بندر چابهار می تواند بهترین مسیر برای ترانزیت کالاهای افغانستان باشد. همچنین دو میلیارد تن مواد معدنی و سنگ های قیمتی در افغانستان می تواند از طریق چابهار به دنیا حمل شود. البته به دلیل تحولات و شرایط سیاسی ناشی از حاکمیت طالبان، امکان بهره برداری مناسب از این مسیر ترانزیتی، اکنون کاملاً مهیا نیست.

گردشگری دریایی منطقه ای

اهمیت بندر چابهار فقط به ترانزیت و ترانشیپ کالا محدود نمی شود. جابه جایی مسافر و توسعه گردشگری دریایی نیز از پتانسیل های ارزشمند آن است. ترمینال مسافری بندر چابهار، یکی از بزرگ ترین ترمینال های مسافربری بین المللی در منطقه با زیربنای بیش از ۴۰۰۰ مترمربع است که امکان پذیرش ۶۰۰ مسافر را به طور همزمان دارد. ساخت و تجهیز این ترمینال بین المللی مسافرت دریایی در سال ۱۳۹۵، موقعیت مناسبی برای توسعه گردشگری و افزایش مراودات تجاری است.

همچنین فاصله نزدیک بندر چابهار با بنادر کشورهای همسایه و اطراف ایران در جنوب کشور، از ظرفیت های استراتژیک این بندر در حوزه مسافری است. فاصله بندر چابهار با مسقط ۱۵۱ مایل، کراچی ۳۶۰ مایل، دبی ۳۶۴ مایل و بمبئی ۷۶۸ مایل است. کوتاهی مسافت ها، علاوه بر امکان گسترش ترانزیت کالا و مبادلات تجاری با عمان، پاکستان، امارات و هند، فرصت های ارزشمندی در حوزه حمل ونقل دریایی مسافر و کاهش اثرات تحریم ها از طریق گسترش مبادلات بازرگانی ایجاد کرده است.

عدم انتظار نوبت کشتی ها

ایجاد ازدحام کشتی ها در بنادر و پسکرانه ها از مسائل مبتلابه بنادر در ترانزیت دریایی است. از این رو، کاهش نوبت زمان دهی و صفر شدن زمان انتظار اتفاق مهمی در این حوزه محسوب می شود. البته ازدحام بنادر فقط به خاطر تراکم کشتی های در انتظار نوبت برای تخلیه و بارگیری کالا نیست، بلکه سایر حلقه های زنجیره تأمین، مانند حمل ونقل جاده ای و ریلی به عنوان پلِ ارتباطی پسکرانه ها با بنادر نیز حائز اهمیت هستند.

در این زمینه، بندر چابهار به خاطر برخورداری از ویژگی عدم انتظار نوبت کشتی نسبت به سایر بنادر کشور، مزیت قابل توجهی دارد. همچنین بازاریابی برای ایجاد ترافیک بار و کالا با وجود تحریم و جذب ۲,۰۰۰ میلیارد تومان سرمایه گذاری بخش خصوصی در نیمه دوم دهه ۱۳۹۰، از اقدامات مؤثر در این زمینه محسوب می شود.

آب های عمیق

آب های عمیق در خلیج چابهار، شرایط پهلوگیری کشتی های اقیانوس پیما و ایجاد تأسیسات بندری را فراهم کرده و این بندر، نسبت به سایر نقاط ساحلی ایران، مزیت های خاص خود را دارد. بندر چابهار، قابلیت پهلودهی به کشتی هایی با بالاترین آبخور در بین بنادر کشور را داراست. در فاز اول توسعه این بندر، زیرساخت های بندری مانند ساخت اسکله با عمق ۱۷ متر، امکان حضور انواع کشتی ها و نیز فرصت تخلیه و بارگیری انواع محصولات و کانتینرها فراهم شده است.

با توسعه زیرساخت ها و تبدیل بندر چابهار به بندری بدون محدودیت عمق در سطح جهانی و عمیق ترین بندر ایران، کشتی های اقیانوس پیما و غول پیکر، مشکلی برای پهلوگیری در این بندر ندارند. با توجه قرارگیری چابهار در خارج از محدوده خلیج فارس و تنگه هرمز، این اتفاق، فرصت ویژه ای برای خنثی سازی تحریم ها در سایر حوزه های دریایی فراهم می کند.

توسعه صنایع فراساحل

ویژگی مهم دیگر در حوزه توسعه اقتصاد دریامجور در بندر چابهار، اهمیت صنایع فراساحل با تاکید بر حوزه آب های عمیق است که در کشور ما، کمتر به آن پرداخته شده است. در زمینه ذخایر نفت و گاز یا مخازن هیدروکربوری، سهم خشکی حدود ۹ درصد، منابع دریایی کم عمق حدود ۲۴ درصد و منابع دریایی در آب های عمیق، حدود ۶۷ درصد است. بنابراین توسعه زیرساخت ها، پیشرفت فناوری اکتشاف و استخراج نفت از آب های عمیق، ساخت اسکله و افزایش گنجایش بارگیری کشتی های غول پیکر، به دلیل عمق بالای بندر، یک فرصت ویژه است. نیاز سایر کشورها به منابع نفتی ایران و افزایش صادرات طی یکی دو سال اخیر با وجود تحریم ها، بیانگر اهمیت صنایع فراساحلی بندر چابهار است.

آبزی پروری با طعم اشتغال و ارزآوری

هرچند چابهار، بهشت آبزی پروری کشور است اما ایران، جایگاه هفدهم را در بین کشورهای آبزی پرور دارد. این در حالی است که حدود ۳۰۰ هزار فرصت شغلی در حوزه شیلات چابهار و کنارک در زمینه پرورش میگو، صید با کشتی های پیشرفته دنیا، پرورش ماهی در قفس، تکثیر آبزیان، ایجاد صنایع و کارخانه های وابسته وجود دارد. به گفته کارشناسان، درآمد حاصل از توسعه صید صنعتی و تجاری با درآمدهای نفتی، قابل رقابت است و چابهار، نقش بی بدیلی در این زمینه ایفا می کند. این امر، می تواند رتبه ایران را در حوزه آبزی پروری در دنیا، به طور قابل توجهی بهبود بخشد.

بر اساس پیش بینی سازمان جهانی فائو درخصوص نقش آبزی پروری در تأمین غذا، اشتغال، ارزآوری و توسعه روستایی، سهم محصولات غذایی دریایی با رشد حدود ۱۵ درصدی در سال ۲۰۳۰ به ۶۲ درصد خواهد رسید. بر این اساس، سرمایه گذاری و بهره برداری در حوزه تکثیر انواع ماهیان دریایی و صنایع وابسته مانند توسعه فناوری پرورش ماهی در قفس، تولید خوراک آبزیان پرورش میگو و… از فرصت های مهم بندر چابهار در حوزه توسعه اقتصاد دریاست.

فرصت سازی به جای فرصت سوزی

هرچند بسیاری از مقامات، از ظرفیت ها و قابلیت های بی شمار بندر چابهار و ایران به عنوان هاب ترانزیتی منطقه سخن گفته اند و تحریم های بین المللی علیه روسیه، بعد از جنگ با اوکراین را یک فرصت بی نظیر برای توسعه اقتصادی و ترانزیت دریایی دانسته اند، با این حال، فراهم نبودن بسیاری از زیرساخت ها از جمله تکمیل راه آهن چابهار - زاهدان و دور زدن بندر چابهار توسط سایر کشورها از جمله هند و بنادر رقیب، موجب شده بهره مندی مناسبی از این گنجینه ترانزیتی کشور صورت نگیرد.

قابلیت های یادشده در خصوص ظرفیت های ترانزیت، ترانشیب، گردشگری، آبزی پروری، صنایع فراساحلی و شیلات نشان می دهد چنانچه از امکان معافیت بندر چابهار از تحریم ها به درستی استفاده شود، فرصت های ممتاز برای کاهش و حتی خنثی سازی تحریم های بین المللی از طریق توسعه اقتصاد دریامحور ایجاد خواهد شد؛ آنچه تا کنون در مرحله عمل، رخ نداده است. بندر چابهار با ظرفیت های اقتصادی فزاینده اش تنها یکی از مصادیق توسعه است. فرصت سازی باید جایگزین فرصت سوزی شود.