سقوط دولت بشار اسد کدام فرصت های اقتصادی را از ایران گرفت؟/ از توقف احتمالی کارخانه سایپا تا عقیم ماندن طرح راه آهن شلمچه

تردید هایی جدی در مورد اجرای موفقیت آمیز پروژه های اقتصادی بین سوریه و متحدانش وجود داشت. برای مثال، دولت سوریه نتوانست بودجه لازم برای مشارکت خود در معاملات بخش برق با ایران و روسیه را تامین کند که این امر باعث شد ایران و روسیه از آن پروژه ها خارج شوند.

به گزارش تین نیوز به نقل از اقتصاد۲۴، تامین مالی بازسازی سوریه یا سایر سرمایه گذاری ها در زیرساخت های آن کشور توسط سرمایه خارجی نامشخص و ناکافی بود به ویژه آن که روسیه و ایران خود با مشکلات عمیق اقتصادی مواجه بودند. ایران و روسیه تحت فشار ناشی از تحریم های غرب قرار داشتند.

تغییر لحن صدا و سیمای ایران در روز جمعه گذشته و جایگزینی عنوان "گروه های مسلح" با "تروریست" برای اشاره به معارضان سوری نشان می داد که وضعیت به نفع بشار اسد نیست. در همان روز "رجب طیب اردوغان" رئیس جمهور ترکیه صحنه گردان اصلی خارجی تحولات اخیر سوریه، در سخنرانی خود از تصرف شهر های سوریه توسط معارضان حمایت کرد. او گفته بود که برای گفت و گو و یافتن راه حل با اسد تماس گرفته، اما پاسخ مثبتی دریافت نکرده است. اردوغان افزوده بود: "ادلب، حماء، حمص و البته هدف نهایی دمشق است. امید ما این است که این کارزار در سوریه بدون هیچ حادثه و مشکلی پیش برود".

اردوغان به دنبال از بین بردن حضور یا قلمرو کرد های مسلح در مرز های ترکیه بوده است، زیرا این کشور تلاش می کند مبارزه طولانی مدت علیه جدایی طلبان مسلح کرد را حل و فصل کند. اردوغان همچنین خواهان ایجاد یک "منطقه امن" در شمال سوریه برای اسکان مجدد میلیون ها پناهجوی سوری در حال حاضر در ترکیه است. با این وجود، فراتر از آن اردوغان به دنبال کاهش نفوذ ایران است از قفقاز گرفته تا خاورمیانه.

شروع ماجرا از قفقاز و تصرف قره باغ توسط نیروهای جمهوری آذربایجان

ریشه اقدامات اخیر ترکیه را می توان در حمله چهار سال پیش نیرو های آذربایجان به قره باغ کوهستانی دنبال کرد. اردوغان در نزدیکی مرز های ایران در شمال از کریدور زنگزور پشتیبانی کرد یک مسیر حمل ونقل پیشنهادی که جمهوری آذربایجان را از طریق استان سیونیک ارمنستان به منطقه نخجوان متصل می کند که عملاً ترکیه، جمهوری آذربایجان و آسیای مرکزی را به یکدیگر متصل می کند. در صورت تحقق، این کریدور یک مسیر مهم ایران را به اروپا قطع می شود و کنترل ارمنستان بر منطقه محدود خواهد شد. در حالی که بسیاری از منازعات در طول تاریخ حالت ایدئولوژیک داشته اما به نظر می رسد ماهیت جنگ این بار عمدتاً حول محور اهداف ژئوپولیتیکی می چرخد. ترکیه مجموعه ای از اهداف ژئوپولیتیکی از جمله ضربه زدن به منافع ایران و محور مقاومت در سراسر منطقه و کسب دستاورد های اقتصادی بالقوه با گسترش حضور خود در شمال سوریه را دنبال می کند.

در واقع، آغاز کارزار ترکیه علیه ایران را باید در جنگ دوم قره باغ در سپتامبر ۲۰۲۰ و تصرف قره باغ کوهستانی توسط نیرو های باکو و ساقط کردن حکومت خودخوانده ارمنی تحت حمایت ایروان در استپاناکرت پایتخت آن دنبال کرد، جنگی که در آن نیرو های آذربایجانی با کمک پهپاد های ساخت اسرائیل و ترکیه و پشتیبانی لجستیک ترکیه بر نیرو های ارمنی در قره باغ پیروز شدند. در جریان آن جنگ باکو ۵ شهر، ۴ شهرک، ۲۴۰ روستا و کل نوار مرز ایران و جمهوری آذربایجان را در تصرف خود درآورد.

به گزارش رسانه های ایرانی، از آغاز درگیری ها در طول ۱۸ روز، بیش از ۵۰ موشک و خمپاره به شهرستان های مرزی ایران اصابت کردند. نگاهی سریع به نقشه منطقه نشان می داد تحولات رخ داده سبب از دست رفتن تقریباً کامل نوار مرزی ایران با جمهوری ارمنستان شد و ایران در مرز های شمالی خود تقریباً به طور کامل با جمهوری آذربایجان همسایه شد. در شرایطی که ایران با اتخاذ از تصرف قره باغ توسط جمهوری آذربایجان دفاع کرد و بر حفظ امنیت و حقوق جمهوری ارمنستان نیز تأکید نمود آنچه که در عمل رخ داد نشان دهنده عدم تأمین منافع ایران ایران و جسورتر شدن اردوغان برای پیگیری برنامه اش به منظور به تضعیف قدرت ایران از قفقاز تا خاورمیانه بود.

پیامدهای اقتصادی سقوط اسد برای ایران چه خواهد بود؟​

حشمت الله فلاحت پیشه، نماینده سابق مجلس ایران پیش تر به بخشی از هزینه های ایران در سوریه اشاره کره بود. او گفته بود:"ما ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلار به سوریه دادیم و باید آن را پس بگیریم. پول این ملت آنجا هزینه شده است". ایران در ازای حمایت از دولت سوریه خواستار کسب امتیازات اقتصادی شد. مهمتر از همه از نظر استراتژیک، ایران حق ساخت یک بندر دریایی در سوریه، ظاهراً برای استفاده تجاری و همچنین برای استفاده نظامی را دریافت کرده بود. دو دولت در ژانویه ۲۰۱۷ پنج قرارداد تجاری بزرگ امضا کردند. به عنوان بخشی از این قراردادها، به یکی از شرکت های تابعه شرکت مخابرات ایران، حق تبدیل شدن به ارائه دهنده خدمات تلفن همراه در سوریه داده شد. ایران همچنین تمایل خود به مشارکت در نوسازی ۸۵ مدرسه در سراسر شهر حلب و حومه آن را ابراز داشته بود. مشارکت ایران در بازسازی سوریه به معنای سود مالی برای شرکت های ایرانی، دستیابی به زمین و املاک و امکان ایجاد زیرساخت های نظامی در شهر های بازسازی شده ایران در طول چندسال اخیر با ارائه یک خط حیاتی از کالا و منابع انرژی به اسد خود بود. ایران با این کار قصد داشت خود را به مثابه محور اصلی اقتصاد سوریه معرفی کند.

در این راستا، "حسین جابری انصاری" مشاور ارشد محمدجواد ظریف، وزیر اسبق امور خارجه ایران در اکتبر ۲۰۱۸ گفته بود که ایران نمی خواهد در سوریه "موسسه خیریه" تأسیس کند و در عوض، مایل است فرصت های اقتصادی در بازار سوریه به دست آورد. "یحیی رحیم صفوی" مشاور عالی مقام معظم رهبری نیز در همان سال گفته بود: "جمهوری اسلامی ایران باید هزینه هایی را که در سوریه انجام داده است برگرداند و سوری ها آمادگی دارند از طریق معادن نفت، گاز و فسفات سوریه این هزینه ها را جبران کنند".

تهران از پیش یادداشت های تفاهم و قرارداد هایی را با دمشق منعقد کرده بود که طیفی از حوزه ها از ساخت نیروگاه ها گرفته تا سرمایه گذاری در حوزه کشاورزی را در بر می گرفت. دو طرف ظاهرا با هدف دور زدن تحریم های آمریکا در تلاش برای ایجاد یک کانال بانکی نیز بودند. بدین ترتیب الگوی مشارکت ایران در بازسازی پس از جنگ در سوریه تغییر کرده و منافع اقتصادی بیش از ملاحظات سیاسی در اولویت قرار گرفتند. بر اساس نتایج مطالعه ای که توسط مرکز مطالعات "جُسور" در ترکیه انجام شده بود، حکومت سوریه در فاصله بین سال های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۴ با ایران ۱۲۶ قرارداد در بخش های مختلف مانند انرژی، تجارت، بهداشت، آموزش، کشاورزی، صنعت، ارتباطات و مالی امضا کرد.

تلاش برای ورود بخش خصوصی ایران به سرمایه گذاری در سوریه

این تمام ماجرا نبود. برای نخستین بار در تاریخ جمهوری اسلامی ایران، دولت ایران بخش خصوصی را تشویق می کرد تا در فعالیت های اقتصادی در سوریه پیشتاز شود. "غلامحسین شافعی" رئیس وقت اتاق بازرگانی نیز اعلام کرده بود که بخش خصوصی آمادگی دارد تا این نقش را برعهده گیرد. در شرایطی که بخش دولتی ایران تحت فشار شدید و مستمر واشنگتن قرار داشت فعال کردن بخش خصوصی در منطقه می توانست فضای تنفس تازه ای را برای اقتصاد ایران فراهم کند. همزمان قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء نهاد اجرایی طرح های اقتصادی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز اعلام آمادگی کرده بود که اگر دولت ایران بخواهد آن نهاد حاضر است در بازسازی سوریه مشارکت کند."مهدی قوام" رئیس اسبق روابط عمومی شرکت "شرکت عمران و مسکن ایران" نیز شش سال پیش گفته بود:"ما در حال بررسی پروژه های ساختمانی در آنجا (سوریه) هستیم: مسکونی، فضای اداری، سالن های ورزشی. بازار بسیار خوبی در آنجا وجود دارد".

خرما و آبنبات های ایرانی در بازار سوریه

در سالیان اخیر خرما، زعفران، کشمش و محصولات آرایشی و بهداشتی ایرانی در کنار اجناس بسیاری از کشور های دیگر در مغازه های دمشق پیدا می شدند. ایران موفق شد به صنایع دارویی و غذایی سوریه وارد شود. سوریه در سالیان پیش از اعتراضات علیه صنعت داروسازی پر رونقی داشت. حدود ۷۰ کارخانه در سراسر آن کشور ۹۳ درصد تقاضای داخلی را تامین می کردند و به حدود ۶۰ کشور جهان صادرات داشتند. با این وجود، یک دهه جنگ، این کارخانه ها و شبکه برق مورد نیاز برای حفظ چنین صنایعی را ویران کرد. خشونت ناشی از جنگ باعث مهاجرت کارگران ماهر سوری شد و تحریم ها دسترسی به مواد خام و قطعات ماشین آلات را مسدود کردند. در نتیجه، تا سال ۲۰۲۰ ظرفیت کلی تولید دارو در سوریه حدود ۷۵ درصد کاهش یافت. با افزایش قیمت محصولات ساخت سوریه، تقاضای داخلی و خارجی از بین رفت و بازار واردات ارزان قیمت در سوریه رونق گرفت. سیاست های کنترلی و حمایت از صنایع داخلی وضع شده از سوی حکومت سوریه نیز باعث شد محدودیت های اعمال شده توسط وزارت بهداشت آن کشور بر قیمت و صادرات دارو های ساخت سوریه سود مورد نیاز برای تولید داخلی را از بین برده و به رشد بازار سیاه دامن زد. در این میان، نابودی ظرفیت تولیدی سوریه همراه با کاهش ارزش ریال در ایران، برای صادرکنندگان ایرانی خبر خوبی بود چرا که می توانستند محصولات ارزان قیمت خود را به سوریه صادر کنند. ایران به ویژه در صادرات کالا های دارویی به سوریه، لبنان و عراق موفق بود. هم چنین، آب نبات های ایرانی در بسیاری از مناطق سوریه جایگزین شیرینی های محلی شده بودند.

علاوه بر آن، در سال ۲۰۲۳ روزنامه عرب زبان "القدس العربی" از افزایش خرید املاک در استان های دمشق و ریف سوریه توسط شرکت هایی که با ایران به طور مستقیم در ارتباط هستند خبر داده بود. علاوه بر آن، یک شرکت خصوصی با نام Iloma Investment Private JSC که گفته می شد با ایران در ارتباط بوده قرار بود ۴۹ درصد از سهام فرودگاه بین المللی دمشق را خریداری کند. ایران و سوریه همچنین در جولای ۲۰۲۳ یک قرارداد تجاری با تعرفه صفر امضا کردند و در حال ایجاد یک بانک مشترک بودند.

ایران تا مونتاژ خودرو در سوریه نیز پیش رفت، اما با موانع مواجه بود

کارخانه خودروسازی سایپا در سوریه به تولید خودرو می پرداخت، اما مشکل عمده برای آن تقاضای محدود بود. "عماد علویان" مدیر عامل شرکت سرمایه گذاری کارکنان سایپا پیش تر گفته بود قدرت خرید مشتریان سوری کاهش یافته است. او پنج سال پیش گفته بود امیدوارم تولید دو برابر شده و از هزار دستگاه مونتاژ شده به دو هزار دستگاه خودرو برسیم. با این وجود، او گفته بود ما برای کمک به مشتریان سوری تخفیف های زیادی از ایران گرفتیم، اما تقاضا کم بوده است. قطعات خودرو در جعبه های چوبی به بندر لاذقیه در دریای مدیترانه ارسال می شدند. این مقام پیشین سایپا گفته بود: "برای حمل و نقل قطعات از ایران مشکلی وجود ندارد، اما برای تبدیل قیمت قطعات مشکل وجود دارد، زیرا در حواله بانکی مشکل داریم". تحریم های وضع شده از سوی کشور های غربی انتقال پول به سوریه و یا خروج پول از آن کشور را برای آن کشور و معامله کنندگان ایرانی دشوار ساخته بود.

چرا ایران نتوانست به اهداف اقتصادی خود در حد مطلوب سوریه دست یابد؟

ایران اعلام کرده بود که مایل به ساخت خط راه آهنی است که گذرگاه مرزی شلمچه ایران را از طریق عراق به سواحل مدیترانه سوریه متصل می کند. مقام های ایرانی این پروژه را کمک بالقوه ای به طرح کمربند و جاده چین می دانستند که می توانست نقش جاده ابریشم باستانی ایران را به عنوان یک قطب تجارت و حمل ونقل شرق و غرب ایفا کند.

به گزارش اقتصاد ۲۴، در واقع، فشار ناشی از تحریم آمریکا علیه ایران، تهران را بدین سمت سوق خواهد داد که همزمان با از دست دادن درآمد نفتی به سمت یافتن راه های تازه ای برای احیای فعالیت های اقتصادی بین المللی برود. در نتیجه، ایران به موازات نقش ژئوپولیتیک سنتی خود به طور فزاینده ای مایل به ایفای نقش به عنوان یک بازیگر ژئواکونومیک در خاورمیانه بود. این روند در بلند مدت می توانست نفوذ منطقه ای ایران را تثبیت کند، زیرا وابستگی متقابل اقتصادی باعث می شد کار آمریکا در متقاعد کردن کشور های منطقه برای مقابله با فعالیت های ایران در منطقه دشوارتر شود. اکنون با سقوط اسد تثبیت موقعیت منطقه ای ایران دشوارتر خواهد شد.

علاوه بر فشار تحریم ها بر بخش مالی ایران و سوریه که مبادلات مالی را دشوار می ساخت برآورد هزینه ها در سالیان اخیر نشان می داد هزینه بازسازی در سوریه از ۲۵۰ میلیارد دلار تا ۴۰۰ میلیارد دلار متغیر بوده رقمی که تامین آن برای تهران و دمشق غیر قابل تصور به نظر می رسید. در نتیجه، تهران و دمشق هر دو از آشتی دولت های عربی خلیج فارس با حکومت اسد استقبال می کردند تا بخش مهمی از بودجه مورد نیاز برای بازسازی سوریه تامین شود. با این وجود، کشور های عربی عموما به دلیل بی ثباتی داخلی در سوریه و نگرانی از مواجهه با مجازات های تحریمی امریکا و غرب تمایل زیادی برای سرمایه گذاری در سوریه از خود نشان ندادند.

کاهش حجم تجارت خارجی سوریه در سالیان اخیر​

رقابت شرکت های روسی با ایران؛ مانعی بر سر راه گسترش همکاری اقتصادی تهران و دمشق

علیرغم تمایل ایران به گسترش همکاری های اقتصادی با سوریه رقابت از جانب روسیه متحد دیگر و اصلی اسد وجود داشت. برای مثال، قراردادی که در سال ۲۰۱۹ با شرکت روسی "استروی ترانس گاز" به منظور مدیریت بندر طرطوس برای مدت ۴۹ سال منعقد شد، نمونه بارز این رقابت بود. وزیر حمل و نقل سوریه گفته بود استروی ترانس گاز در طول مدت قرارداد حدود ۵۰۰ میلیون دلار سرمایه گذاری خواهد کرد، به ویژه برای توسعه بندر طرطوس به منظور پهلوگیری کشتی های بزرگتر. این شرکت روسی همچنین در سالیان اخیر دو قرارداد مشابه در سوریه امضا کرده بود: یکی توسعه معادن فسفات خنیفیس در حومه حماء و دیگری مدیریت مجتمع تولید کود در نزدیکی حمص.

این قرارداد ها اکنون به استروی ترانس گاز اجازه می داد تا بر کل فرایند تولید فسفات و زنجیره حمل و نقل و صادرات معادن به بندر طرطوس نظارت کند. در سپتامبر ۲۰۱۹، وزارت نفت سوریه نیز سه قرارداد با شرکت های روسی در زمینه های اکتشاف، حفاری و تولید در بخش های نفت و گاز در مناطق مرکزی و شرقی سوریه امضا کرد. در نتیجه، قرارداد های روسیه با سوریه به مانع مهمی بر سر راه افزایش نفوذ ژئوپولیتیک و نظامی ایران در سوریه تبدیل شد.

کاهش صادرات سوریه در سالیان اخیر

وضعیت وخیم اقتصادی به نارضایتی در سوریه دامن زد

تولید ناخالص داخلی سوریه از ۶۰.۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۰ به حدود ۲۱.۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ کاهش یافت و این در حالی بود که هزینه های بازسازی آن کشور همان گونه که پیش تر ذکر شد چند صد میلیارد دلار برآورد شده بود. بحران مالی لبنان از سال ۲۰۱۹ و پاندمی کووید-۱۹ مشکلات اجتماعی-اقتصادی سوریه را تشدید کرد به طوری که سطح فقر حتی پیش از شیوع کووید-۱۹ در سوریه بیش از ۸۵ درصد تخمین زده می شد. یکی از دلایل مقاومت اندک نیرو های سوری در برابر نیرو های تحریرالشام در جریان هجوم اخیر آن نیرو ها به شهر های سوریه می تواند مشکلات اقتصادی و معیشتی عدیده مردم و نارضایتی آنان از وضعیت و در نتیجه منفعل باقی ماندن شان بوده باشد.

با کاهش یارانه ها دولت سوریه از سال ۲۰۲۰ میلادی به این سو، دمشق سیاست های ریاضتی را در پیش گرفت و برای مثال، قیمت بنزین به میزان ۸۰ درصد در آن کشور افزایش یافت. این تصمیم به طور قابل توجهی قیمت ها را در سراسر سوریه افزایش داد و همزمان باعث کاهش توان رقابت تولید کنندگان سوری و کاهش قدرت خرید مردم سوریه شد. چالش دیگر، بی ثباتی و کاهش مداوم ارزش پوند سوریه واحد پول ملی آن کشور بود. ناتوانی دولت سوریه و بانک مرکزی آن کشور در تثبیت پوند سوریه، علیرغم وعده های مکرر برای انجام این کار، نگرانی سرمایه گذاران خارجی را در مورد چشم انداز زیان مبادله ای ناشی از کاهش ارزش پول ایجاد کرد.

علاوه بر آن، تردید های جدی در مورد اجرای موفقیت آمیز پروژه های اقتصادی بین سوریه و متحدانش وجود داشت. برای مثال، دولت سوریه نتوانست بودجه لازم را برای مشارکت خود در معاملات بخش برق با ایران و روسیه تامین کند که این امر باعث شد ایران و روسیه از آن پروژه ها خارج شوند. تامین مالی بازسازی سوریه یا سایر سرمایه گذاری ها در زیرساخت های آن کشور توسط سرمایه خارجی نامشخص و ناکافی بود به ویژه آن که روسیه و ایران خود با مشکلات عمیق اقتصادی مواجه بودند. ایران سال ها تحت تحریم غرب بود و روسیه در سالیان اخیر با آغاز جنگ اوکراین تحت فشار ناشی از تحریم های غرب قرار گرفت.

پیامد های سیاسی سقوط اسد برای ایران چه خواهد بود؟

همه چیز به ترکیب دولت آینده در سوریه بستگی دارد. اگر تحریرالشام بخواهند رویکردی تمامیت خواهانه مشابه طالبان را در پیش گرفته و سایر احزاب و جریانات سیاسی و گروه های قومیتی و فرقه ای از نظر جمعیتی یعنی اقلیت های سوری غیر سُنی را از خود دور کرده و قدرت را در تمامیت آن قبضه کنند ممکن است ترکیه ناخواسته سبب شود مواضع کشور های عربی در قبال سوریه به ایران نزدیک تر شود، زیرا تحریرالشام در طول سالیان متمادی تفکری رادیکال را از خود نشان داده که از حمایت گسترده در کشور های عربی و مسلمان برخوردار نیست. بخش هایی از سوریه ممکن است تبدیل به محل درگیری میان گروه های متخاصم تبدیل شود و افراط گرایی، نقل و انتقال اسلحه و موج پناهجویان به فراتر از مرز های سوریه سرازیر شوند. خطر واقعی این وضعیت به طور خاص در امتداد مرز های سوریه با اردن و عراق وجود دارد. برای ایران یک نکته کلیدی است: با سقوط اسد مسیر سوریه به لبنان دیگر برای ایران به منظور حمایت از حزب الله در دسترس و کارساز نخواهد بود و این امر می تواند در بلند مدت حزب الله را منزوی تر سازد.

تا پیش از این مزیت نسبی ایران در جنوب سوریه تا حد قابل توجهی برخورداری از شبکه ای امنیتی بود که امکان دسترسی به مرز را فراهم می ساخت و مناطق کلیدی عملیات روستایی، دمشق، قنیطره و منطقه مرزی لبنان را به یکدیگر متصل می کرد. در مقابل، روسیه نتوانسته بود چنین مدلی را در درعا با تیپ هشتم اجرا کند و حکومت اسد نیز فاقد ابزار لازم برای انجام این کار بود. این امر به وابستگی شدید روسیه و حکومت سوریه به ایران و متحدانش کمک کرد و به ایران در جنوب، به ویژه در قنیطره دست برتر را داد. اکنون این مزیت برای ایران در بهترین حالت کاهش می یابد و در بدترین حالت از بین خواهد رفت.

قدر مسلم آن که هر حکومتی در سوریه بر سر کار آید تحت نفوذ آنکارا خواهد بود. در نتیجه، هر دولتی در سوریه به قدرت برسد به ایران اجازه نخواهد داد از طریق مرز های سوریه به حزب الله کمک کند. در واقع، ترکیه در ابتدا در قفقاز برنامه قطع ارتباط ایران با قفقاز را اجرا کرد و اکنون با همسویی منافع با اسرائیل پس از حملات اسرائیلی ها علیه مواضع حزب الله در لبنان و کسب اطمینان از کاهش توان حزب الله درصدد قطع ارتباط ایران با لبنان برآمده است. اسرائیل احتمالا این مسیر ها را بیشتر از هر زمان دیگری تحت نظر خواهد داشت، به ویژه مسیر هایی که در امتداد مرز های لبنان و سوریه قرار دارند.

ساختار معارضان سُنی در سوریه چندان متحد به نظر نمی رسد. آنان دچار اختلافات داخلی هستند که به محض رسیدن به قدرت می تواند عمیق تر شود. اگر این اتفاق رخ دهد سوریه ممکن است وارد یک جنگ داخلی بسیار متفاوت شود. با این وجود، یک موضوع مشخص است: سوریه در سالیان آینده به میدان نبرد شدید بین ایران و ترکیه تبدیل خواهد شد. این رقابت حتی می تواند به عراق هم سرایت کند. بی سبب نبود که دو ماه پیش رئیس "تی آر تی" رادیو تلویزیون دولتی ترکیه در مراسمی گفته بود: "تا پایان امسال (میلادی) تی آر تی فارسی را راه اندازی می کنیم. با این کار ایران را اذیت می کنیم. ناگزیریم ایران را اذیت کنیم".