◄ گزارش مرکز پژوهش های اتاق ایران از جاده توسعه عراق

مرکز پژوهش های اتاق ایران گزارشی با عنوان «جاده توسعه عراق: آرزوها و واقعیت ها» منتشر کرد. پروژه «جاده توسعه عراق» یک طرح زیرساختی بلندپروازانه است که با هدف تبدیل عراق به یک کریدور تجاری مهم بین آسیا و اروپا طراحی شده و شامل احداث شبکه ای از خطوط ریلی پرسرعت و بزرگراه هاست که بندر بزرگ فاو را به مرز ترکیه و سپس به اروپا متصل می کند.

به گزارش تین نیوز، از اهداف کلیدی این طرح می توان به تسهیل تجارت، تنوع بخشی اقتصادی، افزایش درآمد ملیو تقویت اتصال منطقه ای اشاره کرد. با این حال، اجرای آن با چالش هایی همچون تامین مالی ۱۷ میلیارد دلاری، مدیریت پیچیدگی های سیاسی و تضمین امنیت در عراق مواجه است. موفقیت این طرح می تواند نقش عراق را در تجارت جهانی تقویت کند.

پروژه جاده توسعه عراق، هم ایده ای قدیمی است و هم رویکردی جدید؛ اراده دولت عراق برای پیشبرد این پروژه، منابع مالی قابل توجه این کشور، حمایت های ترکیه از طرح و همچنین تمایل بخش مهمی از مردم عراق به اجرای چنین پروژه های بزرگی می توانند عواملی باشند که به تحقق آن کمک کنند. بااین حال، این طرح حتی در صورت اجرا با چالش های جدی ازجمله مسئله سوددهی مواجه خواهد بود.

یکی از مهم ترین چالش های این پروژه، جایگاه مبهم کریدور جاده توسعه عراق در ابتکار کمربند و راه چین است. برخی تحلیلگران عراقی همواره بر نقش کلیدی عراق در این ابتکار تأکید کرده و «جاده توسعه» را به عنوان حلقه ای مهم در این طرح معرفی کرده اند. اما در واقعیت، کریدورها در چارچوب ابتکار کمربند و راه چین اهمیت چندانی ندارند. درواقع، منطق اصلی این طرح، پیشبرد توسعه زیرساختی در عراق و ایجاد پیوند اقتصادی و لجستیکی با ترکیه است. اجرای این طرح می تواند سرمایه سیاسی و اجتماعی دولت عراق را افزایش دهد؛ سرمایه ای که این کشور، پس از سال ها جنگ، ناامنی و ضعف حکمرانی، به شدت به آن نیاز دارد.

پروژه «جاده توسعه» عراق، هم ایده ای قدیمی است و هم رویکردی جدید دارد. قدیمی ازاین جهت که از دوران عثمانی همواره به عنوان یک طرح جذاب مطرح بوده و در برهه هایی تلاش هایی برای اجرایی شدن آن صورت گرفته است. جدید از این منظر که دولت عراق اخیراً اجرای این پروژه را آغاز کرده و امیدوار است بخش های مهمی از آن را تا سال 2030 به اتمام برساند. اینکه این ایده همواره مطرح بوده اما هنوز اجرایی نشده است، پیچیدگی ها و دشواری های تحقق آن را نشان می دهد.

 بر اساس مباحث مطرح شده، اراده دولت عراق برای پیشبرد این پروژه، منابع مالی قابل توجه این کشور، حمایت های ترکیه از طرح و همچنین تمایل بخش مهمی از مردم عراق به اجرای چنین پروژه های بزرگی می توانند عواملی باشند که به تحقق آن کمک کنند. با این حال، این طرح حتی در صورت اجرا با چالش های جدی ازجمله مسئله سوددهی مواجه خواهد بود. همان طور که اشاره شد، بیش از 90 درصد تجارت جهانی از طریق دریاها انجام می شود. از 10 درصد باقی مانده که از مسیرهای خشکی صورت می گیرد، حدود 7 درصد آن تجارت درون منطقه ای است. بخش عمده این تجارت نیز بین اقتصادهای بزرگ اروپایی و آمریکای شمالی انجام می شود.

از منظر ارتباط این پروژه با ایران نیز، پروژه «جاده توسعه» عراق، از دیدگاه مقامات ایرانی فرصت ها و چالش هایی را به همراه دارد. این پروژه می تواند با اتصال راه آهن شلمچه-بصره، سهم ایران را در شبکه حمل ونقل منطقه های تقویت کرده و فرصت هایی برای افزایش ترانزیت کالا ایجاد کند؛ هرچند برخی نگرانی ها درباره کاهش سهم ایران در ترانزیت منطقه ای وجود دارد.

 نکات کلیدی در بررسی این طرح عبارتند از:

1-هدف پروژه: اتصال بندر فاو در جنوب عراق به مرز ترکیه و اروپا از طریق شبکه ای از بزرگراه ها و خطوط راه آهن به طول 1200 کیلومتر.

2-هزینه پروژه: هزینه اولیه حدود 17 میلیارد دلار برآورد شده و تکمیل تمام فازهای آن تا سال 2050 برنامه ریزی شده است.

3-شرکای پروژه: کشورهای ترکیه، قطر، امارات در طرح مشارکت دارند.

4-زیرساخت ها: شامل بزرگراه های مدرن، خطوط راه آهن سریع السیر و ایستگاه های لجستیکی و صنعتی.

5-ظرفیت حمل ونقل: تا سال 2028، انتقال 3.5 میلیون کانتینر و 22 میلیون تن کالا در سال پیش بینی شده است.

6-اثرات اقتصادی: افزایش درآمد سالانه حدود 4 میلیارد دلار و ایجاد 100 هزار شغل مستقیم.

7-ارتباط با تجارت جهانی: هدف پروژه کاهش زمان حمل ونقل بین آسیا و اروپا به 15 روز.

8-رقابت منطقه ای: پروژه با کریدورهای رقیب مانند «کریدور هند-خاورمیانه-اروپا» و بنادر خلیج فارس در رقابت است.

9-نقش بندر فاو: کانون اصلی پروژه، با هدف تبدیل شدن به بزرگ ترین بندر خاورمیانه و مرکز لجستیکی منطقه.

10-چالش های سیاسی: اختلافات مرزی با کویت، تنش های داخلی و بی ثباتی سیاسی از موانع اصلی پروژه هستند.

11-چالش های امنیتی: تهدیدات گروه های مسلح و بی ثباتی در مناطق شمالی عراق می تواند پروژه را تحت تاثیر قرار دهد.

12-مشارکت ترکیه: ترکیه با وعده سرمایه گذاری 19.9 میلیارد دلار در زیرساخت های جاده ای و ریلی خود، نقش کلیدی در پروژه دارد.

13-اهداف توسعه ای عراق در این پروژه:کاهش وابستگی به نفت، تقویت بخش حمل ونقل و توسعه مناطق صنعتی.

14-ارتباط با چین: برخی تحلیلگران این پروژه را مرتبط با ابتکار «کمربند و جاده» چین می دانند، اما جایگاه آن در این ابتکار مبهم است.

15-مزایای منطقه ای: پروژه می تواند عراق را به یک مرکز ترانزیتی منطقه ای تبدیل کند و تجارت محلی را تقویت نماید.

16-چالش های لجستیکی پروژه: موقعیت جغرافیایی عراق، وابستگی به مسیرهای چندوجهی (جاده ای، ریلی و دریایی) و افزایش هزینه های حمل ونقل.

17-رقابت با کانال سوئز: هرچند برخی ادعا می کنند پروژه می تواند جایگزین کانال سوئز شود اما این ادعا از نظر عملی غیرممکن است.

18-مشکلات اجرایی: فساد، ضعف حکمرانی و اختلافات میان نهادهای دولتی عراق از دیگر موانع پروژه هستند.

19-مزایای  راهبردی: افزایش کنترل دولت بر مناطق مرزی، تقویت امنیت ملی و بهبود زیرساخت های داخلی عراق.

20-پیش بینی نهایی: در صورت مدیریت موثر چالش ها، پروژه می تواند نقش محدودی در بهبود اقتصاد عراق و اتصال منطقه ای ایفا کند اما انتظار رقابت با مسیرهای دریایی جهانی غیرواقعی است.

متن کامل گزارش «جاده توسعه عراق: آرزوها و واقعیت ها» را از اینجا بخوانید.