راه و طبقه بندی آن

|

راه، نخستین و طبیعی ترین وسیله ارتباطی انسانها می باشد. راه به منزله شریانهای حیاتی یک سرزمین است. دراصطلاح اقتصادی راه وسیله جابجا کردن ثروت است. دراصطلاح نظامی راه وسیله انتقال نیرو است. در اصطلاح کشورداری راه وسیله تامین وحدت ملی است.

به گزارش تین نیوز، زمانی اقتصاد یک کشور پا برجا و در حال پیشرفت خواهد بود که انسانها و انواع و اقسام کالاهای تولیدی در حداقل زمان ممکن و با کمترین هزینه بین نقاط مختلف در داخل و یا خارج از کشور جابجا شوند و این امر جز با احداث شبکه راه های مناسب امکان پذیر نخواهد بود.

طبقه بندی، روشی است که توسط آن می توان یک شبکه ارتباطی را به دسته هایی که دارای خصوصیات مشابه هستند تقسیم نمود. متأسفانه برای طبقه بندی راه ها نقطه نظر واحدی وجود ندارد. طبقه بندی راه های یک کشور می تواند بر اساس سیستم سازمانی برای نگهداری و ساخت، طرح هندسی، سیستم وظیفه ای یا عملکردی، سیستم شماره گذاری برای شناسایی و تهیه نقشه راهنما، توپوگرافی، سیستم تخصیص بودجه، یا بر اساس معیارها و استانداردهای طراحی باشد.

طبقه بندی از نوع عملکردی یا وظایف از متدوال ترین نوع تقسیم بندی می باشد. این طبقه بندی بر اساس گروه هایی از راه ها و خیابانها که مطابق با خصوصیات خدمات می باشند استوار است، طبقه بندی راه ها از لحاظ عملکردی در مرحله اول می تواند به دو دسته زیر تقسیم بندی شود:

الف: راه های برون شهری (Rural Roads)

ب: راه های درون شهری (urban Roads)

تقسیم بندی راه های برون شهری

راه های خارج از شهر (برون شهری) که بیشتر برای عبور و مرور وسایط نقلیه مورد استفاده قرار می گیرد به جاده معروف است.

راه های برون شهری طبقه بندی های متفاوتی دارند که در این قسمت به سه نوع از طبقه بندی که از اهمیت بیشتری برخوردار هستند می پردازیم.

در آئین نامه طرح هندسی، راه های کشور از نظر موقعیت توپوگرافی به شرح زیر طبقه بندی شده است.

الف: راه هموار یا دشتی

در این نوع راه زمین محدوده، عبور راه دشت است. شیب عمومی محدوده و شیب طولی راه حداکثر به 3 درصد می رسد. راه دارای خاک ریزهایی به بلندی تا 5/2 متر و گاهی برشهای کم عمق می باشد.

ب: راه تپه ماهوری

زمین محدوده عبور این راه پستی و بلندی ملایمی دارد. بزرگترین شیب عموماً دارای شیب 3 تا 7 درصد است. بلندی خاکریزها گاهی از 5/2 متر تجاوز می کند و عمق برش ها معمولاً کمتر از 9 متر است. شیب طول راه عموماً از حداکثر مجاز کمتر است.

ج: راه کوهستانی

راه از دامنه کوه، تپه های بلند و دره های گود می گذرد و گاهی دارای برش های عمیق و پل های بزرگ یا خاکریزهای بلند است. میزان سر بالایی یا سرازیری خط بزرگترین شیب زمین، بیش از 7 درصد است. شیب طولی راه، در موارد متعدد و در طولهای قابل ملاحظه، به حداکثر مجاز می رسد.

د: راه هموار، تپه ماهوری یا کوهستانی با مانع

اگر در محدوده عبور راه، موانعی از قبیل مرداب، شالیزار و جنگل وجود داشته باشد، بسته به مورد، راه از طبقه «هموار با مانع» یا « تپه ماهوری با مانع» و یا «کوهستانی با مانع» خواهد بود.

طبقه بندی بر اساس حجم رفت و آمد و سرعت مبنا (سرعت طرح)

در این نوع طبقه بندی منظور از حجم رفت و آمد، عبارت است از متوسط روزانه یکساله تعداد وسیله نقلیه ای که می تواند با برخورداری از نظم و ایمنی مطلوب از راه عبور کند.

سرعت طرح یا سرعت مبنا، در قطعه معینی از راه عبارت است از سرعتی که بر اساس آن در نقاط مسئله دار مسیر، حداقل مشخصات هندسی راه تعیین گردد.

لذا با استفاده از دو عامل مهم حجم و سرعت طبقه بندی راه های برون شهری مطابق جدول شماره 1 می باشد.

جدول طبقه بندی راه های برون شهری 

نوع راه	درجه راه	سرعت طرح	متوسط ترافیک روزانه  دوخطه	متوسط ترافیک روزانه چهار خطه
آزاد راه	یک	≥90	-	10000-15000
بزرگراه	یک	≥80	-	12000-25000
راه های اصلی ملی	یک	60-120	3000-7000	12000-20000
راه های فرعی استانی	دو	40-100	3000-7000	12000-20000
راه های فرعی حوزه ای	سه	40-80	2000-5000	-
راه های فرعی روستایی	-	40-60	1500-3000	-

طبقه بندی جاده ها بر اساس عملکرد

راه های برون شهری معمولا عهده دار نقش هایی به شرح زیر می باشند:

1- نقش جابجایی

2- نقش دسترسی

3- نقش اجتماعی  ( ایجاد بستری برای ارتباط های اجتماعی نظیر کار، گردش، بازی و ملاقات و ... )

راه ها معمولا بیش از یک نقش به عهده می گیرند و حتی بعضی از این نقش ها با یکدیگر در تعارض اند، طراح در هنگام تعیین گروه بندی و همچنین تعیین اجزای راه باید به همه نقش هایی که راه عملا به عهده خواهد گرفت توجه کند.

نقش جابجایی را می توان با سرعت و میزان ترافیک موتوری سنجید و هرچه تعداد وسیله نقلیه بیشتری بتوانند با سرعت بیشتری جابجا شوند نقش جابجایی راه بیشتر است.

نقش دسترسی را می توان بر حسب تعداد دسترسی ها و امکانات اطراف سنجید. هر چه تعداد تقاطع ها و ورودی و خروجی های راهی زیادتر باشد نقش دسترسی آن بیشتر است.

نقش اجتماعی خیابان بر اساس میزان جداکنندگی آن سنجیده می شود. هر چه پیاده ها و دوچرخه سواران بتوانند آسانتر از عرض خیابان عبور کنند نقش اجتماعی خیابان بیشتر است، نقش اجتماعی بانقش جابجایی به شدت در تعارض است.

طبقه بندی راه های برون شهری بسته به اهمیت عملکرد و وظیفه آنها در شبکه راه های کشور دارای درجات مختلفی است که به صورت زیر تقسیم بندی می شود:

الف : راه های سریع السیر (آزادراه و بزرگ راه )

ب : راه های اصلی

ج: راه های فرعی

راه های سریع السیر

هدف اصلی از احداث راه های سریع السیر ایجاد ارتباط سریع بین مناطق مهم بوده و خود به دو دسته آزادراه (شاهراه) و بزرگ راه تقسیم می شود.

آزادراه

آزادراه راهی است که دارای ویژگی های زیر باشد:

1- نقش اصلی آن جابجایی یا حرکتی می باشد و نقش دسترسی در آن صفر است.

2- ترافیک متقابل آن توسط جزایر میانی از یکدیگر جدا شود.

3- تقاطع های این نوع راه ها غیر همسطح هستند.

4- ورود و خروج به این نوع راه ها به کمک خطوط افزایش و کاهش سرعت تنظیم می گردد.

5- سرعت طرح بیشتر از 100 و سرعت مجاز بین 70 تا 120 کیلومتر در ساعت تعیین می شود.

6- محدودیت انتخاب باند برای وسائط نقلیه سنگین وجود دارد.

7- حداقل دارای دو خط عبور و یک شانه آسفالته به عرض 2متر می باشد.

8- حداقل عرض پوسته 76 متر است.

9- حداقل فاصله تقاطع ها از یکدیگر 5/2 کیلومتر است.

10- امکان دسترسی مستقیم به کاربریهای اطراف وجود ندارد.

11- حداقل عرض جزیره میانی 5 متر است.

بزرگراه

بزرگ راه راهی است همانند آزادراه با تفاوت های زیر:

1- تقاطع ها می توانند همسطح باشد.

2- حداقل فاصله تقاطع ها از یکدیگر 1500 متر است.

3- سرعت طرح بیشتر از 80 و سرعت مجاز بین 70 تا 100 کیلومتر در ساعت می باشد.

4- حداقل عرض جزیره میانی 3 متر است.

راه های اصلی

راه های اصلی عبارت است از راه های سراسری یا مسیرهایی که در مقیاس ملی قرار دارند و معمولا دو خطه دو طرفه یا چهار خطه (دو خط برای رفت و دو خط برای آمد) می باشد، هدف از آن برقراری جریان رفت و آمد وسائط نقلیه بین دو شهر بزرگ در ناحیه و یا دو مرکز انتفاعی مهم است. راه های اصلی شبکه راه هایی ملی را تشکیل می دهند. راه های اصلی معمولا جریان عبور و مرورش را از طریق راه های فرعی دریافت می کند و جریان فراهم آورده در خود را به آزاد راه ها یا بزرگراه ها می رساند. تقاطع ها در این نوع معمولاٌ همسطح می باشند. این نوع راه ها خود به سه دسته زیر تقسیم می شوند.

راه اصلی تفکیک شده

راهی است با روسازی آسفالت یا بتن برای عبور سریع وسایل نقلیه موتوری که دارای معابر رفت و برگشت جدا از هم می باشد، هر یک از جهت های رفت و برگشت، شامل حداقل دو خط عبور است. در این راه ها به خاطر اینکه دسترسی ها کاملاً کنترل شده نبود و عرض جزیره میانی کم بوده یا فاصله تقاطع ها کمتر از 5/1 کیلومتر می باشد نمی تواند به عنوان بزرگ راه تلقی گردد.

راه اصلی تعریض شده : راهی است دو طرفه با بیش از دو خط عبور (سه یا چهار خط عبور) تفکیک نشده و با شانه هایی در طرفین به عرض حداقل 85/1 متر.

راه اصلی معمولی : راه های دو خطه دو طرفه با سواره رو به عرض حداقل 7 متر به اضافه شانه های طرفین به عرض حداقل یک متر.

راه های فرعی

راه های فرعی عبارت است از راه های دو خطه دو طرفه یا در بعضی نقاط چهار خطه که به منظور رفت و آمد بین شهرها، مراکز تولیدات صنعتی، کشاورزی و بالاخره مراکز تجارت واقع در داخل یک ناحیه، در فواصل نسبتاٌ اندک به کار می رود، راه های فرعی جزیی از شبکه داخلی یک منطقه است. راه فرعی عموماٌ بصورت دو طرفه عمل می کند و دارای سه درجه گوناگون است.

راه های فرعی درجه یک

راه های فرعی درجه یک عبارت است از راه های استانی که مراکز جمعیت یا مراکز اقتصادی مهم داخل یک استان را به هم می پیوندد. راه های فرعی درجه یک نقش مکمل راه های اصلی را ایفا می کنند. این نوع راه دارای حداقل دو خط عبور با سواره روی روسازی شده به عرض حداقل 25/3 متر برای هر خط عبور به اضافه شانه های طرفین می باشد. تفاوت اساسی بین راه های اصلی و فرعی درجه یک در طول مسیر و مقصد آن می باشد نه از لحاظ مقدار آمد و شد.

راه های فرعی درجه دو

راه هایی که ارتباط مراکز تولید ( معدن، کشاورزی، صنعتی یا تجارتی ) و مراکز جمعیت با اهمیت متوسط را که ارتباط آنها از طریق راههای فرعی درجه یک تأمین نشده است تأمین می نماید، راه های فرعی درجه دو نام دارد. این نوع راه ها معولاٌ با دو خط عبور سواره رو به عرض 5/5 متر به اضافه شانه های طرفین می باشند.

راه های فرعی درجه سه (یا راه های روستایی)

راه های فرعی درجه سه همان راه های روستایی هستند که اساساٌ دارای منافع منحصراٌ محلی عبور و مرور نسبتاٌ کم و دارای سرعت طرح پائین می باشند.

این راه ها باید به دسترسی و ارتباط روستاها و مراکز اقتصادی کم اهمیت اختصاص یابد و ارتباط مراکز تولید روستایی و اتصال آنها به راه های فرعی و اصلی کشور را برقرار نماید. کم بودن ترافیک و پایین بودن هزینه اجرا شاخص های مهم این راه است.