خط ریلی زاهدان کویته نیازمند تبدیل تفاهم نامه به قرارداد عملیاتی
راه آهن زاهدان کویته یکی از مهم ترین زیرساخت های توسعه همکاری میان ایران و پاکستان است. این راه آهن به رغم انعقاد تفاهم نامه ها و توافقنامه های متعدد منتظر انعقاد قراردادی عملیاتی است.
راه آهن زاهدان کویته یکی از مهم ترین زیرساخت های توسعه همکاری میان ایران و پاکستان است. این راه آهن به رغم انعقاد تفاهم نامه ها و توافقنامه های متعدد منتظر انعقاد قراردادی عملیاتی است.
به گزارش تین نیوز به نقل از مهر، توسعه همکاری های اقتصادی میان کشورها نیازمند وجود اسناد است که از یادداشت تفاهم شروع و در نهایت به قراردادهای الزام آور دو یا چند جانبه ختم می شود. قراردادهای عملیاتی با مشخص کردن جزئیاتی نظیر ساختار اجرای طرح، وظایف دقیق هر یک از بازیگران، ملاحظات حقوقی، تعهدات طرفین، ضمانت های اجرا، زمانبندی طرح و شرایط نقض قرارداد، از قابلیت اجرایی بیش تر و جنبه حقوقی قوی تری نسبت به تفاهم نامه ها و توافقنامه برخوردار هستند. بنابراین امضای تفاهم نامه یا توافقنامه، نه بعنوان یک هدف، بلکه به عنوان یک واسطه برای انعقاد قرارداد عملیاتی در نظر گرفته می شود. روابط اقتصادی ایران در عرصه بین المللی هم از این قاعده مستثنی نیست. در حال حاضر یکی از معضلات اصلی این روابط، مسئله نهایی نشدن قراردادهای لازم الاجرا و بسنده کردن به تفاهم نامه ها و توافقنامه هایی است که ضمانت اجرا ندارند. این شرایط سبب شده است که فرصت های متعددی در عرصه اقتصاد بین المللی از کشور سلب شود.
اهمیت اصلاح این موضوع تا به آنجا بود که رهبر معظم انقلاب اسلامی در سخنرانی نوروزی خود در اول فروردین ۱۴۰۳ ارتقای سطح تفاهم نامه ها به قراردادهای حقوقی را به عنوان یکی از مطالبات جدی، مورد تاکید قرار دادند: «مخاطب من در اینجا دیگر مسئولین محترم دولتی هستند؛ در زمینه مسائل خارجی بایستی با کشورهایی که ارتباط اقتصادی داریم، این تفاهم نامه هایی را که امضا می شود و چندان تأثیری ندارد، تبدیل کنند به قراردادهای حقوقی قابل عمل و قابل اجرا که در عمل، اثری داشته باشد؛ این را باید به طور جد دنبال کنند.»
جمهوری اسلامی پاکستان یکی از کشورهایی است که تفاهم نامه ها و توافقنامه های متعددی در سابقه روابط با آن وجود دارد. با توجه به سابقه طولانی روابط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی با پاکستان، تعداد زیادی از موضوعات مختلف اقتصادی وجود دارند که به رغم امضای تفاهم نامه های متعدد، بدون پیشرفت و حل نشده باقی مانده است. با توجه به اعلام برنامه ارتقای تجارت از سطح فعلی به ده میلیارد دلار در سفر اخیر آقای رئیسی به پاکستان، لازم است نسبت به تأمین زیرساخت های خدمات تجاری بین دو کشور، از جمله مسیر حمل و نقل ریلی به عنوان یک ضرورت اقدام شود. بر این اساس ضروری است خط ریلی زاهدان-کویته به عنوان تنها مسیر تردد ریلی میان دو کشور مورد توجه قرار گیرد. با توجه به اهمیت فوق العاده این خط آهن در توسعه مناسبات تجاری ایران و پاکستان، افزایش گردشگری و اتصال زمینی پاکستان به قفقاز، آسیای میانه، ترکیه و عراق، ارتقای این مسیر در سال های گذشته موضوع مذاکرات دو طرف بوده، اما در عمل از حیطه توافق های بی ثمر فراتر نرفته است.
بررسی های تاریخی نشان می دهد که این خط ریلی در سال ۱۳۰۱ ه. ش. (۱۹۲۲ م.) با ۷۳۲ کیلومتر طول، توسط انگلیس و در راستای اهداف استعماری و تسهیل انتقال نیروها و تجهیزات از شبه قاره هند به ایران احداث شد و تا پایان جنگ جهانی دوم فعال بود. پس از پایان استعمار انگلیسش و تجزیه شبه قاره به هندوستان و پاکستان، مالکیت این خط به پاکستان منتقل شد. بعد از این اتفاق، این خط ریلی، به دلیل حجم پایین مراودات ایران و پاکستان، دغدغه های امنیتی، عدم اتصال زاهدان به شبکه ریلی کشور و عدم تعمیر و نگهداری مناسب، به مرور به یک خط ریلی تقریباً متروکه تبدیل شد.
با اتصال زاهدان به شبکه ریلی کشور در سال ۱۳۸۸ ه. ش. (۲۰۰۹ م.) دو دولت تصمیم به احیای این خط گرفتند که در این راستا توافقنامه ها و تفاهم نامه های مختلفی به امضا رسیده که در ادامه به آن ها اشاره می شود:
۱- توافق قطار اکو در ۱۳۸۸: پس از اتمام خط ریلی کرمان زاهدان در سال ۱۳۸۸، با امضای توافقنامه سه جانبه ایران-پاکستان-ترکیه «قطار اکو» در سال ۱۳۸۸ (۲۰۰۹ م.) راه اندازی شد و حمل بار ریلی میان ایران و پاکستان پس از گذشت چند دهه دوباره به جریان افتاد. طی این توافق یک قطار باری از اسلام آباد حرکت خود را آغاز کرد و پس از گذر از تهران، راهی استانبول شد که در مجموع ۱۵ روز به طول انجامید. با این حال این توافقنامه مدت زیادی دوام نیاورد و در آذرماه ۱۳۹۰ (دسامبر ۲۰۱۱) به دلیل انصراف طرف پاکستانی متوقف شد.
۲ - توافق راه اندازی قطار مسافری در کنار قطار باری در ۱۳۹۶: با توجه به ضرورت ارتباطات فرهنگی و توسعه گردشگری دو کشور، طی دیدار مدیرکل راه آهن منطقه جنوب شرق ایران و مقام های وزارت راه آهن پاکستان در دی ماه ۱۳۹۶، توافق راه اندازی قطار مسافری زاهدان کویته به امضای طرفین رسید. به رغم این توافق و تجدیدهای بعدی آن در سال های ۱۳۹۷ و ۱۴۰۰ تا کنون بخش مسافری این خط به بهره برداری نرسیده و و فعالیت آن منحصر به جابجایی محدود کالا است. این در حالی است که به دلیل وجود علاقه شدید مردم پاکستان به اهل بیت (ع)، ایجاد قطار مسافری می تواند به افزایش ورود زائران به کشور کمک کند.
۳ - توافق نوسازی و ارتقا کیفیت ریلی این خط با مشارکت و سرمایه گذاری ایران در ۱۳۹۷: بهسازی این خط آهن موضوع دیگری بود که توافق آن از سوی وزرای راه و شهرسازی وقت ایران و راه آهن پاکستان در سال ۱۳۹۷ به امضا رسید و در سال های بعد (به طور خاص در سال های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱) هم به دفعات این موضوع از سوی مقامات مسئول دو کشور مطرح شد؛ اما باز هم به نتیجه نرسید.
با این حال در سال های گذشته تنها، ترددهایی محدود بین دو کشور از این خط انجام شده است که حجم آن بسیار کم تر از حد مطلوب است و عدد قابل توجهی به شمار نمی رود. نوسازی و بهسازی این خط و ایفای نقش آن در کریدور شرقی غربی کشور نیازمند آن است تا تفاهم نامه های موجود به یک قرارداد عملیاتی تبدیل شود. این قرارداد با مشخص کردن جزئیاتی نظیر وظایف طرفین، ضمانت های اجرا، ملاحظات حقوقی و زمانبندی پروژه، بستر مناسبی را برای شکل دهی به تعاملات طرفین در استفاده از ظرفیت های این پروژه و محقق کردن تجارت ده میلیارد دلاری دو کشور فراهم می کند.
