شورای عالی صادرات؛ از انحلال تا تشکیل چندباره!/ موافقان و مخالفان تشکیل شورا چه کسانی اند؟

دولت چهاردهم پس از گذشت دو ماه از شروع رسمی فعالیت خود تشکیل شورای عالی صادرات را در رأس برنامه های تجاری و بازرگانی خود قرار داده است. شورایی که بارها منحل شده و همواره موافقان و مخالفان مختص خود را داشته است.

به گزارش تین نیوز به نقل از تجارت نیوز، شورای عالی صادرات به عنوان یک نهاد فراوزارتخانه ای کار خود را در سال 1376 همزمان با اجرای برنامه دوم توسعه آغاز کرد. این شورا فراز و فرودهای زیادی را پشت سر گذاشته است. اما حالا و پس از سه سال وقفه در فعالیت این شورا، موضوع احیای شورای عالی صادرات بار دیگر بر سر زبان ها افتاده است.

حال باید دید اهداف این شورا چیست و تشکیل مجدد آن چه کمکی به رشد صادرات در دوران تحریم ها می کند؟

اهداف شورای عالی صادرات

شورای عالی صادرات در ابتدای فعالیت خود اهداف مختلفی را دنبال می کرد که ازجمله این اهداف می توان به افزایش درآمد های ارزی، تنوع دادن به اقتصاد کشور، ارتقای سطح صادرات و شناسایی موانع افزایش صادرات کشوراشاره کرد.

از دیگر اهداف مهم این شورا می توان به توسعه صادرات غیرنفتی اشاره کرد. چراکه اقتصاد ایران وابستگی قابل توجهی به صادرات نفت دارد و همواره دولت های مختلف به دنبال راهی برای برون رفت از اقتصاد تک محصولی بوده اند. در نتیجه این شورا توسعه صادرات غیرنفتی را در اولویت کار خود قرار داد.

وظایف شورای عالی صادرات

شورای عالی صادرات وظایف مهمی را در دوره های مختلف فعالیت خود بر عهده داشته که یکی از آن ها تصمیم سازی و مشاوره بوده است. زیرا این شورا به عنوان یک نهاد مشورتی برای دولت و بخش خصوصی، در تدوین سیاست ها و برنامه های صادراتی کشور نقش داشت.

علاوه بر این، این شورا وظیفه برگزاری جلسات و همایش ها با اهداف مختلفی نظیر بررسی فرصت ها و چالش های صادراتی را بر عهده داشت.

از آنجایی که توسعه صادرات از اهمیت ویژه ای برخوردار است، شورای عالی صادرات کار خود را در دهه 70 آغاز و تا دهه 80 به فعالیت خود ادامه داد.

البته این شورا برای پیشبرد اهداف خود با چالش هایی هم مواجه شد که ازجمله آن می توان به بی توجه به جایگاه برتر قانون گذاری، فقدان سازوکارهای کارشناسی در بدنه شورا، نبود تعریف واضح برای ترتیب برگزاری جلسات و تمرکز بر مسائل جزئی، اشاره کرد که باعث شده تا شورا نتواند به طور صحیح عمل کند و در نهایت به ناکارآمدی آن منجر شده است.

در نهایت این شورا پس از حدود 15 سال فعالیت، در سال ۱۳۹۱ به دلیل تغییرات ساختاری و سیاست های جدید اقتصادی منحل شد. پس از آن، تمرکز بیشتری روی سیاست گذاری های جدید و نهادهای جایگزین در حوزه صادرات صورت گرفت که با پایان فعالیت دولت دهم، این موضوع نیز به باد فراموش سپرده شد. 

احیای شورای عالی صادرات در سال 1393

پس از تغییر دولت و روی کار آمدن کابینه حسن روحانی، شورای عالی صادرات، در سال 1393 با هدف بهبود و رفع مشکلات گذشته بار دیگر فعالیت خود را آغاز کرد ولی این بار هم نتواست در زمیه توسعه تجارت خارجی موفق شود.

در نهایت این شورا دوباره در سال 1397 منحل شد. این بار هم دلایل مشابه گذشته برای انحلال این شورا ذکر شده است که مهم ترین آن ها شامل تغییر دولت ها و سیاست ها، ناهماهنگی میان دستگاه ها، فقدان سازوکار اجرایی مناسب و تغییرات مداوام در ساختار شورا  می شود.

احیای مجدد شورا در سال 1400

در سال 1400، شورای عالی صادرات برای سومین بار کار خود را آغاز کرد. اما این بار  جوانمرگ شد و فقط پس از یک سال فعالیت به دلیل تغییرات در ساختار مدیریتی و سیاست های اقتصادی کشور به مرحله تعطیلی رسید. بعد از انحلال این شورا، مسئولیت های آن به نهادها و سازمان هایی نظیر وزارت صمت واگذار شد.

البته در این دوره انتقاداتی نسبت به این شورا وارد شد که یکی از آن ها نپرداختن شورای عالی صادرات به وظیفه اصلی خود و پرداختن به موضوعات حاشیه ای بود. همچنین اعضای شورا در این مقطع در جلسات آن حاضر نمی شدند. 

موافقان و مخالفان شورای عالی صادرات

فعالیت شورای عالی صادرات همواره با مخالفان و موافقانی همراه بوده است. یکی از موافقان اصلی این طرح وزارت صمت و اتاق های بازرگانی بودند. از طرح تشکیل شورای عالی صادرات همواره فعالان بخش خصوصی حمایت کرده اند و آن را نهاد کارآمدی برای حل مشکلات تجاری کشور خود می دانند.  

برخی کارشناسان و اقتصاددان ها و حتی انجمن های تخصصی هم با فعالیت این شورا موافق هستند. زیرا آن ها بر این باورند که وجود یک نهاد متمرکز می تواند بر تسهیل روند صادرات کمک کند.

در زمان تشکیل این شورا، برخی از مسئولان دولتی هم از این طرح حمایت کردند. به طور مثال، محمدرضا نعمت زاده، وزیر صمت دولت یازدهم، در زمان تشکیل شورای عالی صادرات در سال 1393 از این طرح حمایت کرد و آن را گامی به سوی تقویت صادرات غیرنفتی می دانست.

محمود حجتی، وزیر وقت وزارت جهاد کشاورزی هم به عنوان یکی از اعضای حمایتی شورا بر توسعه صادرات محصولات کشاورزی تأکید داشت.

البته این طرح علاوه بر موافقان، مخالفانی هم داشت که  از جمله آنها می توان به حسین مدرس خیابانی، قائم مقام وزیر صمت در امور بازرگانی در زمان انحلال شورا در سال 1397 اشاره کرد. او در برخی مصاحبه های خود به تضاد وظایف این شورا با وزارت صمت پرداخته است.

همچنین محمود نیلی احمدآبادی، رئیس اسبق دانشگاه صنعتی امیرکبیر، براین باور بود که مشکلات موجود در حوزه صادرات بیشتر به دلیل عدم برنامه ریزی مناسب و همین طور ساختارهای اقتصادی است. ایجاد یک نهاد جدید نمی تواند این مشکلات را برطرف کند.       

البته حسین راغفر، اقتصاددان نهادگرا، هم نسبت به این موضوع انتقاد کرده بود. زیرا او براین باور است که تأسیس شوراها به حل مشکل صادرات کمک نمی کند.

محمد خوش چهره، یکی از کارشناسان اقتصادی مخالف با این طرح بود. وی باور داشت که نیاز به اصلاحات بنیادی در اقتصاد کشور وجود دارد.

البته نسبت به این طرح برخی صادر کنندگان مستقل و حتی گروه های سیاسی مخالف دولت هم انتقاد داشتند.

آیا این شورا می تواند بر افزایش صادرات غیرنفتی تأثیرگذار باشد؟

در روزهای اخیر بحث هایی مبنی بر احیای شورای عالی صادرات مطرح شده است. اما موفقیت این شورا به عوامل متعددی بستگی دارد، یکی از این عوامل، عدم دخالت سایر نهادها و سازمان ها در فعالیت این شورا است. همچنین باید سیاست ها، برنامه ها و اهداف این شورا تدوین شود و این شورا براساس یک نقش راه حرکت کند تا نتیجه مطلوب حاصل شود.