آیا تهران به‌عنوان پایتخت ایران پیشرفت کرده است؟
تهران شهر برج‌های غول‌آسا، متروهای زیرزمینی، اتوبوس‌هاس تندرو، مراکز بزرگ فرهنگی و تفریحی، بزرگراه دو طبقه و تونل‌هایی که شرق را به غرب وصل کرده آیا نشانه‌های پیشرفت را در خود دارد!؟ اینها سوال‌هایی است که این روزها به واسطه انتظاری که از پایتخت ایران می‌رود، مدیریت شهری‌اش را زیر ذره‌بین قرار داده است.
تهران شهر برج‌های غول‌آسا، متروهای زیرزمینی، اتوبوس‌هاس تندرو، مراکز بزرگ فرهنگی و تفریحی، بزرگراه دو طبقه و تونل‌هایی که شرق را به غرب وصل کرده آیا نشانه‌های پیشرفت را در خود دارد!؟ اینها سوال‌هایی است که این روزها به واسطه انتظاری که از پایتخت ایران می‌رود، مدیریت شهری‌اش را زیر ذره‌بین قرار داده است.
به گزارش شهروند،آیا پایتخت ایران به نسبت پایتخت‌های کشورهای اطرافش پیشرفت کرده است؟ تهران شهر برج‌های غول‌آسا، متروهای زیرزمینی، اتوبوس‌هاس تندرو، مراکز بزرگ فرهنگی و تفریحی، بزرگراه دو طبقه و تونل‌هایی که شرق را به غرب وصل کرده آیا نشانه‌های پیشرفت را در خود دارد!؟ اینها سوال‌هایی است که این روزها به واسطه انتظاری که از پایتخت ایران می‌رود، مدیریت شهری‌اش را زیر ذره‌بین قرار داده است. برخی‌ها معتقدند در ١٢سال مدیریت محمدباقر قالیباف چهره تهران عوض شده و این شهر با بوستان‌ها، فضای سبز، اتوبان‌کشی‌های عریض و طویل و بلندمرتبه‌هایش به قامت یک پایتخت پیشرفته در قلب ایران ایستاده است. از طرف دیگر، برخی دیگر از کارشناسان و مسئولان انبوه فضاسازی‌ها و ساختمان‌سازی‌ها را برای مدرن نشان‌دادن چهره شهر یک عامل ظاهری می‌دانند و مخاطرات و آسیب‌های انسانی و فیزیکی به شهر را نمونه پیشرفت نمی‌دانند.
گام نخست- شاید برای بررسی «پیشرفت تهران» باید کمی دستور زبان بدانیم! «پیشرفت» واژه‌ای است که به تنهایی و بدون مقیاس اندازه‌گیری، معنایی ندارد. مثلا نرگس در درسش پیشرفت کرده یا علی در کارش پیشرفت کرده است؛ زمانی که از واژه‌های پیشرفت، رشد و ترقی صحبت می‌شود، همواره باید یک الگو یا شاخص اصلی برای پیشرفت وجود داشته باشد. پیشرفت بدون مقایسه و بدون واحد مقیاس معنایی ندارد، بنابراین اگر می‌گوییم تهران پیشرفت کرده یا نکرده باید روشن کنیم که ملاک و مقیاس ما در تعریف واژه پیشرفت چیست؟ بنابراین پایتخت را با همه امکانات و بودجه‌اش باید با کلان‌شهرهای کشور و پایتخت‌های مشابه‌اش در جهان مقایسه کرد تا با نگاهی فراجناحی بتوان دست به تبیین پیشرفت یا عدم آن زد.
گام دوم-طبق محاسبات ٤٣درصد از بزرگراه‌های تهران در دوران مدیریت محمدباقر قالیباف ساخته شده و از ٩٧٩برج موجود، ٤٨٣بلندمرتبه در یک دهه گذشته ساخته شده‌اند. با همه اینها در سال‌های اخیر یکی از بزرگترین چالش‌های شهرداری انتقادهایی بود که کارشناسان شهری و بحران به این سازمان وارد می‌کردند. از انتقاد به ساخت‌وسازهای غیراصولی برج‌ها در خیابان‌های کم‌عرض گرفته تا ترافیک‌های سنگین بزرگراه‌ها و آلودگی هوا در پایتخت. با همه اینها برخی از حامیان شهردار تهران معتقدند در یک دهه اخیر افتتاح ٢هزارو٢٠٠ بوستان بزرگ و کوچک و ساختن فضاهای سبز در حاشیه بزرگراه‌ها، تهران را زنده کرده و همین توسعه سرانه سبز را از ٨,٥ مترمربع به حدود ١٦مترمربع رسانده است. آنها می‌گویند که در یک دهه گذشته اتمام طرح‌های نیمه‌تمام مانند تونل رسالت، بزرگراه امام علی(ع)، امتداد بزرگراه یادگار امام(ره)، بزرگراه‌های شهید زین‌الدین و شهید شوشتری یکی از بزرگترین قدم‌های شهرداری تهران در یک دهه اخیر است. با این تعریف اگرچه برج‌های مدرن و تکمیل ٥٥٦کیلومتر رینگ بزرگراهی یکی از فاکتورهای پیشرفت شهر به حساب می‌آیند، اما درنهایت اینها با خود چه چیزهایی به ارمغان آورده‌اند؟ آیا بار ترافیکی بزرگراه‌ها کم شده و برج‌های غول‌آسا براساس استانداردهای برج‌سازی ساخته شده‌اند؟ آیا اگر حادثه‌ای مانند زلزله در تهران رخ دهد همین اتوبان‌ها تاب لرزش را خواهند داشت و آیا برج‌های نماشیشه‌ای که روی گسل‌های پایتخت بنا شده‌اند همیشه استوار خواهند ماند؟
گام آخر- با همه اینها در کنار مدرن‌سازی شهر مسأله تاب‌آوری اهمیت ویژه‌ای دارد. اگرچه با نگاهی فراجناحی باید اذعان کرد که در یک دهه اخیر عملکرد شهردار تهران در تکمیل برخی از پروژه‌ها قابل‌قبول بوده اما این سازمان در ادامه این راه طولانی برای کاهش آسیب‌های این شهر چه کرده است؟ آیا ساکنان پایتخت از کیفیت زندگی شهری‌شان راضی هستند؟ آیا همین ساختمان‌ها، پل‌ها، بزرگراه‌ها و مراکز فرهنگی و تفریحی و هر آن چیزی که امروزه به تعبیری چهره این شهر را زنده نگه داشته درصورت وقوع حوادث طبیعی یا انسان‌ساز خدشه‌دار نخواهند شد؟ امروز در صفحه «یک پرسش چند پاسخ» در رابطه با چهره پایتخت ایران با کارشناسان گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
پیشینه میراث تهران
اگرچه بیش از یک قرن است که تهران به‌عنوان پایتخت کشور، مدیریت ٥٧شهردار را به خود دیده است، اما شاید غلامحسین کرباسچی، محمود احمدی‌نژاد و محمدباقر قالیباف سرشناس‌ترین شهرداران دهه‌های اخیر باشند. کرباسچی شهردار طرح‌های زیربنایی و عمرانی، احمدی‌نژاد شهردار مردمی و قالیباف شهرداری با مدیریت مدرن یکی پس از دیگری پایتخت را به ارث بردند. هر چند در این بین مرتضی الویری نیز ٣٢ماه بعد از غلامحسین کرباسچی به ساختمان بهشت رفت و در این برهه تاریخی مابین برخی از این شهرداران سرپرست‌هایی نیز مدیریت شهر را در دست گرفتند، اما بیشتر پروژه‌های عمرانی و اجتماعی تهران در دهه‌های اخیر در زمان مدیریت این ٣شهردار انجام شده است. در زیر عملکرد شهرداران مهم شهر تهران پیش از غلامحسین کرباسچی را مرور می‌کنیم.
مهدی مشایخی: او از سال ١٣٢٤ تا ١٣٢٦ به مدت ١٩ماه به‌عنوان شهردار تهران انتخاب شد. در دوران مشایخی بحث بر سر چگونگی لوله‌کشی آب شهر تهران بود. با این حال، او را مرد چاه‌های ناتمام می‌نامند، چراکه در دوران مدیریت او مسأله لوله‌کشی آب به نتیجه می‌رسد، اما در اجرای این پروژه ناکام ماند و درنهایت تهران با چاه‌های خالی از آب به شهردار بعدی به ارث رسید.
موسی مهام: او بانی ساخت میدان‌ها و پارک‌های شهر است. شهرداری که از اوایل سال ١٣٣٧ تا اواخر سال ١٣٣٨ عهده‌دار سمت شهرداری بود، نقش مهمی در ساختن فضاهای سبز شهری و آب‌نماهای تهران داشت. بولوار آب کرج که با آوردن آب رود کرج به تهران ساخته شد، پارک لاله و میدان ولی‌عصر در کارنامه عملکرد این شهردار ثبت شده است.
احمد نفیسی: شهردار سال ١٣٤١ تهران یکی از جنجالی‌ترین شهرداران پایتخت است. نفیسی پارک ساعی را در دوران شهرداری‌اش احداث کرد. او فرد فرهیخته‌ای بود که ترجمه و تالیف کتاب را در کارنامه‌اش داشت. این شهردار وقت پایتخت به پنج نفر از پادشاهان و رؤسای‌جمهوری کشورهای بزرگ جهان کلید طلایی شهر تهران را اهدا کرد. همچنین نظارت در انتخابات مجلس شورای ملی از فعالیت‌های دیگر او بود.
غلامرضا نیک‌پی: طولانی مدت‌ترین شهردار تهران در دوره پهلوی دوم غلامرضا نیک‌پی بود. با این حال، به دلیل بسیاری از مواضع سیاسی و فسادهای مالی فراوان او بدنام‌ترین شهردار تهران لقب گرفت. نیک‌پی از سال ١٣٤٨ تا ١٣٥٦ به‌عنوان شهردار تهران مشغول به کار بود. از اقدامات او در شهرداری تهران می‌توان از ساخت بزرگراه‌ها، تدوین طرح جامع شهر تهران، اخذ عوارض شهری، اخذ عوارض از کامیون‌ها و اتوبوس‌های غیرکرایه‌ای و پلاک سفید، احداث پارکینگ، تعیین حریم شهر تهران، ایجاد کارخانه تبدیل زباله به کود، تاسیس آزمایشگاه مکانیک خاک و ایجاد سازمان عمران و نوسازی عباس‌آباد نام برد.
محمدنبی حبیبی: او یکی از شهرداران تهران پس از پیروزی انقلاب اسلامی است که از سال ٦٢ تا ٦٦ و به مدت ٤٤ماه عهده‌دار این سمت بود. دوران مدیریت حبیبی در شهرداری همزمان با جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بود. در دوره شهرداری او، ساخت مترو آغاز اما پس از مدتی متوقف شد. در دوره‌ای که او شهردار بود، به فضای سبز و زیباسازی توجهی نشان داده نشد.
غلامحسین کرباسچی: این شهردار تهران بعد از محمدباقر قالیباف رکورددار سمت شهردار است. او ٩سال به‌عنوان شهردار پایتخت وظیفه اجرای بزرگترین طرح‌های عمرانی را در دست گرفت. کرباسچی در دوران پس از جنگ تحمیلی شهردار تهران شد و به همین‌خاطر وظیفه سنگینی برعهده داشت. برخی از کارشناسان تکمیل پروژه‌های عمرانی در دهه ٨٠ و ٩٠ را مدیون ایده‌ها و طرح‌های اجرانشده در دوران مدیریت کرباسچی می‌دانند. ساخت بزرگراه نواب یکی از پروژه‌های سنگین در این دوران بود. تکمیل شبکه بزرگراهی تهران، ارتقای کیفیت محیط‌زیست، بهبود و تقویت جایگاه شهرداری در تصمیمات اداری، تاسیس موسسه همشهری و انتشار روزنامه همشهری اتفاقاتی بود که در دوره مدیریت غلامحسین کرباسچی رخ داد. با همه اینها برخی از کارشناسان مشکلات کنونی پایتخت را ناشی از فروش بی‌رویه تراکم در دوره مدیریت کرباسچی می‌دانند.
تجربه دیگران
سرعت شهرسازی در جهان
روند شهرسازی در جهان سرعت چشمگیری دارد. این‌روزها که شهرهای بزرگ با رشد زیاد جمعیت روبه‌رو هستند، باید زیرساخت‌های‌شان متناسب با جمعیت به پیش برود. مهمترین دغدغه‌های شهرداری‌های جهان تامین درآمد شهرداری، سیستم‌های اطلاعات شهری، خدمات‌رسانی به مردم، مدیریت واحدهای شهری، مبارزه با فقر و کمک به بهبود وضع مناطق محروم، حمل‌ونقل، ساخت‌وسازهای استاندارد، کاهش زباله و بازیافت آن و حریم شهر است. در زیر نگاهی به اداره شهرهای کشورهایی که در سال‌های اخیر با مدیریتی قابل‌قبول نیازهای مردم را فراهم کرده‌اند، می‌اندازیم.
استانبول: شهر تفریحی و زنده استانبول به واسطه میزبانی میلیون‌ها توریست در سال یکی از شهرهایی است که در سال‌های اخیر در مدیریت شهری موفق عمل کرد. اگر چه درحال‌حاضر این شهر تحت‌تاثیر حملات تروریستی وضع روبه‌رشد سابق را ندارد، اما طراحی خاص و استفاده بهینه از فضاهای شهری، محیطی شاد و تفریحی را برای مردم و توریست‌ها فراهم کرده است. این شهر به دلیل فضاسازی مناسب توانسته با پدیده ترافیک و شلوغی به‌خوبی مبارزه کند.
دوبی: ساخت‌وساز در این شهر خیلی سریع پیش رفته است. برج‌های سربه‌فلک کشیده دوبی که سبک‌های مختلفی از معماری جهان را در خود دارند، یکی از نشانه‌های اصلی پیشرفت و مدرنیته‌شدن این شهر هستند. تقاطع غیرهمسطح و مدرن دوبی، درحدود یک‌سوم مایل وسعت دارد، این اتوبان‌ها امروزه یکی از نقاط قوت شهر دوبی به حساب می‌آیند. با این حال، اگر دوبی را با ٥٠سال قبل مقایسه کنیم، درمی‌یابیم که امروزه این شهر به‌واسطه مدیریت شهری موفق توانسته تکنولوژی را درکنار امنیت و موفقیت به ساکنانش هدیه دهد.
باکو: این شهر به‌عنوان پایتخت جمهوری آذربایجان در سال‌های اخیر عملکرد خوبی درخصوص مدیریت شهری داشته است. درحالی که مدت زمان زیادی از استقلال آذربایجان می‌گذرد، اما این کشور به‌خصوص باکو پایتخت آن درحال توسعه راه‌ها و مبادی ورودی‌اش است. براساس برخورداری نسبی نظام مدیریت پسماند به نسبت ۱۰سال گذشته، میزان جمع‌آوری زباله‌های طرح تفکیک از مبدأ افزایش سه برابری داشته و از 10تن به 30تن در ماه رسیده است./
