سهم گاز ایران در محموله‌های صادراتی قطری‌ها
در حالی که قطر با وجود بحران سیاسی با کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس دست و پنجه نرم می‌کند، مقامات این مشور پروژه جدید گازی را کلید زده‌اند که برمبنای آن میزان استخراج گاز این کشور ۲ میلیارد فوت مکعب در روز افزایش می‌دهند.
درست مقابل این رویداد، ایران دو هفته گذشته قراردادی به میزان ۴,۸ میلیارد دلار برای توسعه بخش فراساحل فاز ۱۱ پارس جنوبی (تنها فاز تعیین تکلیف نشده از توسعه ۲۴ فاز منطقه پارس جنوبی) را با کنسرسیومی از توتال فرانسه و یک شرکت ایرانی و یک شرکت چینی به امضا رساند که موج شدیدی از نقدها وتهدیدها را روانه وزارت نفت ساخت.
بیژن زنگنه وزیر نفت برای توضیح این قرارداد به مجلس رفت، با این حال گروهی از مخالفان دولت همچنان عنوان می‌کنند که این پروژه توتالچای است و تهدید کرده‌اند که منانع اجرای آن خواهند شد. در مقابل توتال فرانسه که با وجود تمدید تحریم‌های ایسا از سوی سنای آمریکا ریسک سرمایه‌گذاری در ایران را پذیرفته، اعلام کرده که برای پروژه‌های جدید‌تر به ایران بازخواهند گشت.
این دو تصویر را کنار این پژوهش قرار بدهید که اگر تمام ۲۴ فاز توسعه پارس جنوبی به بهره‌برداری برسد، سطح استخراج گاز ایران در میدان مشترک گازی با قطر به حدود ۲۸,۱۴ میلیارد فوت مکعب در روز خواهد رسید که حدود ۸ میلیارد فوت مکعب در روز بیشتر از سطح کنونی قطر است. وزارت نفت در دولت یازدهم برنامه‌اش را بر همین محور آغاز کرد؛ تکمیل سریع پروژه‌های باقیمانده در پارس جنوبی که دو دهه است روی زمین مانده و هدف دیگر برداشت بیشتر از میدان مشترک گازی که سالهاست قطر سهم ایران را در غیاب ناتوانی ایران برداشت می‌کند.
حالا در شرایط که در ۴ سال گذشته تکلیف همه فازهای نیمه تمام پارس جنوبی روشن شده، ۵ فاز در دو سال اخیر وارد مدار تولید شده‌اند، تنها فاز باقیمانده یعنی فاز ۱۱ که سرمایه‌گذار دارد، با موج نقدها و تهدیدها روبه‌روست. آنوقت در کشوری که جمعیت و وسعت آن یک دهم ایران هم نیست، به راحتی پروژه‌های سرمایه‌گذاری منعقد و جرا می‌شود.
قطر، پیش به سوی تولید بیشتر
براساس اعلام شرکت نفت قطر در سوم آوریل سال جاری، مقامات این کشور یک پروژه گازی جدید در بخش جنوبی میدان شمال آغاز کرده‌اند. پیش‌بینی می‌شود این پروژه میزان استخراج را ۲ میلیارد فوت مکعب در روز معادل ۱۰ درصد افزایش دهد. میزان کنونی تولید گاز طبیعی (خام) معادل ۲ میلیارد فوت مکعب در روز است.
گاز استخراج شده از میدان شمال در حد بالایی از نوع گاز‌تر است و گاز طبیعی مایع شده (LNG) در آن سهم زیادی دارد، بنابراین حدود ۱,۴ میلیارد فوت مکعب در روز به فروش می‌رسد تا به حدود ۵۰ هزار بشکه در روز ال. ان. جی تبدیل شود. این امر به نوعی حرکت نخست قطربه سوی تعیین ضمانت اجرائی برای یک پروژه بالادستی گازی است، چون اجرای این پروژه ازسال ۲۰۰۵ مصوب شده است.
عملیات پروژه ۱,۴ میلیارد فوت مکعب بارزان در میدان شمال صورت گرفته اما پیش از سال ۲۰۰۵ عملیات متوقف شده است. مهلت قانونی برای توسعه این میدان به پروژه‌های مربوطه تا سال ۲۰۰۸ تعیین شده بود، اما دولت قطر هم اکنون به مهلت اجرای آن افزوده است.
با در نظر داشتن فروش ۱۷۸ میلیارد فوت مکعب گاز در روز و با احتساب روزانه ۱,۴ میلیارد فوت مکعب از میدان بارزان در سال جاری برای نخستین بار سطح کل استخراج قطر به ۲۰ میلیارد فوت مکعب در روز می‌رسد.
یکی از نگرانی‌های فنی قطر درباره تغییرات زیاد محتوای ال آن جی و همچنین پایین آمدن فشار برخیاز چاههای گاز است. از‌سوی‌دیگر نگرانی ایران از توسعه سریع سهم قطر در میدان فرامرزی (میدان مشترک قطر) است که باعث تفاوت در فشار ناشی از مهاجرت گاز در امتداد مرز مشترک شده است. با وجود توسعه پارس جنوبی سهم ایران از این میدان ۴۳۶ تریلیون فوت مکعب شده و در مقابل قطر ۴۶۴ تریلیون فوت مکعب است.
این درحالی است که درحال‌حاضر ایران از پارس جنوبی ۱۸ میلیارد فوت مکعب در روز گاز خام استخراج می‌کند، بنابراین اگر تمام ۲۴ فاز توسعه پارس جنوبی به بهره‌برداری برسد، سطح استخراج گاز ایران در این میدان به حدود ۲۸,۱۴ میلیارد فوت مکعب در روز خواهد شد که حدود ۸ میلیارد فوت مکعب در روز بیشتر از سطح کنونی قطر است.
باز هم جلوتر از ایران
با عملیاتی شده طرح‌های توسعه‌ای جدید و پروژه بارزان در قطر، میزان کل گاز خام استخراج شده از آن به ۲۴ میلیارد فوت مکعب در روز خواهد رسید. براساس اطلاعات آماری واردکنندگان بین‌المللی ال آن جی، میزان صادرات LNG قطر معادل۷۹,۶۲ میلیون تن معادل ۱۰,۶ میلیارد فوت مکعب در روز گزارش شده است.
علاوه بر این، طی قراردادی در حدود ۱,۹ میلیارد فوت مکعب در روز از طریق خط تولید دلفین به امارات متحده عربی و عمان صادر می‌کند که با احتساب آن سطح کل صادرات گاز قطر را به ۱۲,۵ میلیارد فوت مکعب در روز می‌رساند. این درحالی است که سطح صادرات گاز ایران ۸,۱ میلیارد متر مکعب است که عمدتا به ترکیه صادر می‌شود. با احتساب حجم اندک صادرات گاز به ارمنستان و گرجستان حجم کل صادرات گاز ایران به کمتر از ۹ میلیارد متر مکعب می‌رسد.
در همین حال مسائلی نیز درباره گاز ایران و قطر وجود دارد، از جمله اینکه گرچه ممکن است صادرات گاز ال آن جی قطر نسبت به سال قبل افزایش یافته باشد، اما اصلی‌ترین واردکنندگان LNG این کشور یعنی ژاپن و کره جنوبی از سطح واردات خود کاسته‌اند و عمدتا استرالیا از این کشور گاز وارد می‌کند. میزان صادرات LNG به استرالیا هم اکنون به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته است.
از سوی دیگر بخش عمده تولیدات گاز ایران در داخل مصرف می‌شود و قرار است تا سال ۲۰۲۰ در ۲۰ میلیارد متر مکعب در سال به حجم صادرات گاز خط لوله‌ای به مقصد عمان و عراق افزوده شود. به نظر می‌رسد تاسال ۲۰۲ جنبش قابل توجهی برای افزایش تولید و سطح تقاضای گاز LNG اتفاق بیفتد، اما در سالهای ۲۰۲۴-۲۰۲۵ به نظر می‌رسد تحولاتی در این خصوص صورت بگیرد.
عمده‌ترین تحول مورد انتظار، تکمیل پروژه ۱۰,۵ میلیون تنی تولید گاز در کارخانه LNG است. براساس پیش‌بینی‌های موسسه مک کنزی، ظرفیت کنونی انتقال گاز از خط لوله دلفین قطر برای فروش روزانه ۱,۴ میلیارد فوت مکعب کافی نیست و لازم است برای تغییر حجم انتقال ظرفیت مازاد ۱,۳ میلیارد فوت مکعب در روز در نظر گرفته شود. از سوی دیگر خط لوله انتقال گاز به کویت به‌دلیل بدعهدی‌های عربستان برای عبور خط لوله از حریم این کشور همچنان مسکوت مانده است، اما با تمام این مسال گسترش خط لوله دلفین امکان‌پذیر اعلام شده است.
