مدت زمان توقف واگن ها در ایستگاه ها، معیاری برای سنجش بهره وری شبکه و ناوگان ریلی

مجید بابایی: زمان توقف قطارهای باری در شبکه ریلی به زمانی اطلاق می شود که یک قطار/ واگن در برنامه سیر خود به دلایلی (برنامه ای و غیربرنامه ای) در ترمینال ها یا ایستگاه های راه آهن متوقف است. این شامل زمانی است که برای تخلیه و بارگیری، عملیات بازرسی، تعویض و تعمیر ادوات ریلی و انتظار برای عملیات مانور و تفکیک و اتصال مجدد صرف می شود.

چرا این شاخص اهمیت دارد؟

کارایی شبکه: به حداقل رساندن زمان توقف واگن ها در سیر برای عملیات کارآمد ریلی بسیار مهم است و استفاده حداکثری از زیرساخت ها و ناوگان ریلی و بهبود کارایی کلی شبکه را به همراه دارد. زمان توقف طولانی تر، هزینه ها را افزایش می دهد، حمل ونقل را به تاخیر می اندازد و ظرفیت کلی شبکه را کاهش می دهد. 

رضایت مشتری: کاهش زمان توقف منجر به تحویل سریع تر محموله ها می شود که برای رضایت مشتری و رقابت پذیری فاکتور بسیار مهمی است.

صرفه جویی در منابع: زمان توقف کوتاه تر می تواند منجر به کاهش مصرف سوخت، بهینگی منابع انسانی مورد نیاز و جلوگیری از هدر رفت منابع مالی به منظور تامین ناوگان غیر ضرور شود.

اندازه گیری:

 زمان توقف معمولاً بر حسب ساعت اندازه گیری می شود. روند کاهشی زمان توقف می بایست جزو اهداف عملیاتی باشد. پیوند پاداش مدیران و نیروهای عملیاتی با روند کاهشی این شاخص به شدت پیشنهاد می شود.

داده ها را می توان از طریق روش های مختلفی مانند نصب سنسورهای ردیابی و شمارش الکترونیکی، سیستم های مدیریت ترمینال و یا از طریق سیستم های  سنتی جمع آوری کرد.

نکات قابل توجه:

عوامل موثر بر زمان توقف: عوامل متعددی از جمله فرایندهای عملیاتی در ایستگاه ها که می توانند بر کارایی تاثیر بگذارند، در دسترس بودن تجهیزات و تکنولوژی های مرتبط، در دسترس بودن خدمه آموزش دیده و مجرب، قابلیت اطمینان شبکه و ناوگان و البته حجم ترافیک.

بهبود مستمر: شناسایی ریشه های اصلی توقف در ایستگاه ها برای بهبود کارایی و رقابت پذیری حمل ونقل ریلی بسیار مهم است. این ممکن است شامل سرمایه گذاری در فناوری به منظور بهینه سازی و مکانیزاسیون فرایندها، ارتقاء زیرساخت ها از جمله تجهیزات تخلیه و بارگیری و آموزش نیروی انسانی باشد.

مدیریت داده: جمع آوری مستمر و هدفمند داده ها به تفکیک محورها، ایستگاه ها، مراکز تخلیه و بارگیری (مثلا در بنادر و معادن) و حتی به تفکیک انواع واگن و قطار(مثلا میزان توقف ها برای بارهای معدنی، صنعتی و کانتینری) و یا به تفکیک قطارهای برنامه ای و غیر برنامه ای اهمیت بسزایی در تحلیل عوامل منجر به توقف های خارج از نرم های تعیین شده دارد. تعیین سرعت بازرگانی در هر یک از محورها و شناسایی محورها و ایستگاه های بحرانی از منظر بالاترین زمان های توقف می تواند شروع خوبی برای توسعه طرح های بهبود به منظور کاهش مجموع سرعت بازرگانی شبکه ریلی باشد. 

سوالات کلیدی:

- آیا در شبکه ریلی مکانیزمی برای جمع آوری داده های مرتبط با ساعت-توقف قطارها/واگن های در سیر وجود دارد؟

- آین داده ها کجا تولید می شوند؟ متولی رصد داده های مرتبط با توقف ها وآنالیز مولفه های سرعت بازرگانی کیست؟

- آیا شرکت راه آهن برنامه مستقلی برای بهبود سرعت بازرگانی دارد؟

- آیا بخش غیردولتی یا انجمن های مرتبط برنامه مشابهی را دنبال می کنند؟

پیشنهاد:

- سالانه چند صد میلیارد تومان توسط شرکت های ریلی صرف تامین واگن های باری نو برای افزایش ظرفیت ناوگان می شود و صد ها میلیارد تومان سرمایه برای تامین لکوموتیو معادل هم مورد نیاز است.

- بدیهی است تامین چنین منابعی در وضعیت امروز کشور به سادگی مقدور نیست ضمن اینکه مادامیکه افزایش ظرفیت از طریق افزایش بهره وری امکان پذیر است خرید ناوگان عقلایی نیست.

- تجربه دو دهه اخیر نشان می دهد علی رغم افزایش بالغ بر 10 هزار واگن باری به شبکه سرعت بازرگانی روندی به نسبت کاهشی یا ثابت را داشته است. (بین 3 تا 4 کیلومتر در ساعت).

- این بدین معنی است مادامیکه عوامل ریشه ای پائین بودن سرعت بازرگانی رفع نگردد، اضافه شدن ناوگان شبکه را متراکم و بر مشکلات ترافیکی می افزاید و در نتیجه شاهد عملیاتی غیر بهره ور هستیم.

- حال که با تغییرات صورت گرفته در هئیت مدیره راه آهن به نظر می رسد مشارکت دانشگاه در راس هرم مدیریت راه آهن پر رنگ تر از گذشته باشد پیشنهاد می شود توسعه ی برنامه ای با مشارکت بخش غیر دولتی و دانشگاه با هدف ارتقا سرعت بازرگانی در دستور کار هیئت مدیره راه آهن قرار گیرد. این برنامه می تواند با مطالعه تجربیات موفق سایر کشورها در زمینه کاهش زمان توقف قطارها سیاست هایی را در غالب توصیه های کوتاه مدت (کم هزینه و زود بازده) و برنامه های میان مدت و بلندمدت (نیازمند سرمایه گذاری و زمانبر) برای اجرا پیشنهاد نماید.