نیمه تاریک مکران

نخستین روزهای هفته گذشته، خورشید در آسمان مکران گم شد و نیمه تاریک مکران، رخ خود را به مردمان این سرزمین نشان داد. سیلی که از نگاه قدیمی‌ترین ساکنان فلات ایران، یعنی سیستان‌و‌بلوچستان نعمتی الهی است، خسارت‌های جبران‌ناپذیری به زیرساخت‌های این منطقه و زمین‌های کشاورزی که یگانه امکان تأمین معیشت آنهاست، وارد کرد. بارش‌هایی شدید، در 24 ساعت، بخشی از زمین‌های کشاورزی منطقه را کاملا شست و اثری از آنها به‌جای نگذاشت. مردم می‌گویند هرچه را کاشته‌اند سیل برده و درآمد یک سالشان از دست رفته است.

به گزارش تین‌نیوز به نقل از شرق، اگرچه در مناطق درگیر سیل، آب فروکش کرده و اثری از سیلاب مهیب چند روز پیش نیست، اما زمین تا عمق 10متری شسته شده و تمام چاه‌‎ها و تأسیسات استخراج آب، سبزی و صیفی کشت‌شده در اراضی کشاورزی و بخشی از باغات خرما و میوه‌های گرمسیری را با خود برده است. برخی خانواده‌ها نیز احشام خود را از دست داده‌اند.

آن‌طور که احمدعلی موهبتی، استاندار سیستان‌و‌بلوچستان می‌گوید: برآوردهای اولیه حاکی از آن است که دوهزارو 900 میلیارد تومان خسارت به زیرساخت‌های جنوب استان وارد شده است. این مقام مسئول عنوان می‌کند: حجم آبی که در ثانیه از رودخانه‌های مناطق سیل‌زده این استان عبور کرده، 21 برابر حجم آبی بوده که در فروردین سال جاری استان گلستان را با مشکل سیلاب مواجه کرده است.

سیلی که از دیرباز برای مردم منطقه سیستان‌و‌بلوچستان نعمت به همراه می‌آورده، حالا با سدسازی‌ها به بلای جان مردم تبدیل شده؛ چراکه ساخت سد، مسیر وقوع سیلاب‌ها را تغییر داده است. مردم منطقه عورکی می‌گویند زمین‌هایی که در ورودی این منطقه از سیل آسیب دیده‌اند، تا به حال سابقه سیلاب نداشته‌اند و سرریزشدن سد زیردان و عدم مدیریت بهینه این سد، سبب شده محصولات آنها به سمت دریا برده شود. مردمی که سال 93 از توفان گنو آسیب دیده و خانه‌هایشان را بنیاد مسکن ساخته بود، در حالی که هنوز اقساط خرابی‌های قبلی را می‌پردازند، به دلیل وقوع سیلاب، خسارت مجدد دیده‌اند و ناگزیرند باز هم اقساط خود را بپردازند. مردم منطقه سیستان‌و‌بلوچستان از مسئولان دولتی می‌خواهند با بخشودگی وام‌های قبلی، برای درآمدهای حاصل از کشاورزی که بر اثر سیلاب از دست رفته است، تدبیر مناسبی داشته باشد.

با گذشت یک هفته از سیلاب جنوب استان سیستان‌و‌بلوچستان، آسمان این استان صاف و دریای عمان آبی و آرام است؛ انگار نه انگار که همین یک هفته پیش، میلیون‌ها تن خاک حاوی محصولات کشاورزی منطقه دشتیاری، زرآباد و عورکی و دیگر مناطق درگیر سیلاب در استان سیستان‌و‌بلوچستان را که حاوی زحمت یک‌ساله کشاورزان و تنها منبع درآمد آنها بود، بلعیده است. دریای عمان بی‌خیال از همه اتفاقاتی که در زمین‌های مجاورش برای مردم منطقه بلوچستان افتاده، آرام و بدون موج زیر نور خورشید می‌درخشد، اما در جاده‌های منتهی به مناطق سیل‌زده غوغایی برپاست. تمام ماشین‌هایی که در سیستان‌و‌بلوچستان به ماشین‌‌های «سوخت‌کش» شهرت دارند -ماشین‌های دو‌دیفرانسیلی که جاده‌های خاکی و خراب سیستان‌و‌بلوچستان را تاب می‌آورند و به‌راحتی می‌توانند کالا جابه‌جا کنند- در حال حرکت به سمت مناطق سیل‌زده هستند. برای رفتن به منطقه عورکی که 27 روستا دارد و یکی از مناطقی است که در جریان سیلاب به آن خسارات جدی وارد شده، باید از جاده اصلی چابهار به سرباز وارد یک مسیر فرعی شوید. جاده فرعی مملو از ماشین‌هایی است که برای کمک آمده‌اند، اما ازدحام جمعیت کمک‌کنندگان به مردم سیستان‌و‌بلوچستان شبیه دیگر استان‌ها نیست. انگار مردم این استان در دریافت کمک‌های مردمی نیز مظلوم واقع شده‌اند. در پرواز چابهار فقط یک چهره ورزشی و یک بازیگر به همراه چند نفر که به صورت انفرادی برای کمک آمده‌اند، به چشم می‌خورد. برخی انجمن‌ها و خیرین هم از روزهای قبل در منطقه حاضر شده‌اند و اگرچه همین تعداد اندک هم ازدحامی در منطقه آسیب‌دیده ایجاد کرده‌اند، اما حجم جمعیت حاضر برای کمک، ماشین‌آلات سنگینی که باید راه‌های تخریب‌شده را باز کنند و نیروهای داوطلب، قابل مقایسه با تعداد جمعیتی که برای کمک به استان‌های سیل‌زده فروردین در مناطق حضور داشتند، نیست.

جاده منتهی به عورکی در بعضی نقاط هنوز زیر آب است. سیل زیر پای جاده را خالی کرده و در نقاطی، یک جاده نه‌چندان با‌کیفیت دوبانده را شسته و تبدیل به جاده‌ای یک‌بانده کرده است. مأموران برای حفظ امنیت ماشین‌هایی که به مناطق سیل‌زده اعزام می‌شوند، عبور از مسیر را نوبت‌بندی کرده بودند؛ به این مفهوم که چند دقیقه ماشین‌هایی که عازم مناطق بودند حق عبور از جاده را داشتند و برای دقایق بعدی ماشین‌های خروجی از مناطق سیل‌زده از باریکه‌ای که دیگر نمی‌توان نام جاده روی آن گذاشت، عبور می‌‎‎کردند. بخشی از ماشین‌هایی که از منطقه خارج می‌شدند، هنوز هم حامل بار بودند و معلوم نبود چرا بدون تخلیه بار از منطقه خارج می‌شوند. بخشی از ازدحام جاده مربوط به این ماشین‌ها بود که تعداد آنها کم هم نبود. در مسیر، تیرهای چراغ برق زیادی به چشم می‌خورد که سیلاب زیر پایشان را شسته و زمینه سقوطشان را فراهم کرده بود. برخی از تیرها روی تیر دیگر سقوط کرده و تیر مجاور خود را شکسته بودند. گروهی هم مشغول ترمیم این تیرها بودند، اما برق اضطراری از مسیری دیگر برای مردم منطقه عورکی تأمین شده بود.

 مسئولانی که فقط برای تصویربرداری می‌آیند

در روز تهیه گزارش چند مسئول دولتی از وزارتخانه‌های مختلف در مناطق سیل‌زده حضور داشتند و از بخش‌های مختلف جنوب استان سیستان‌وبلوچستان بازدید کرده بودند. انتظار می‌رفت که در این بازدیدها وعده‌ای برای جبران خسارت به مردم داده باشند، اما مردم می‌گفتند که هیچ حرف امیدوارکننده‌ای از سوی مسئولان به مردم منتقل نشده است.

در ورودی عورکی، دره‌ای عمیق به چشم می‌خورد؛ دره‌ای که لودرها در کنار آن مشغول فعالیت بودند و عبورومرور از آن به سختی انجام می‌شد. مردمی هم در کنار دره چشم به حرکت لودرها دوخته بودند. آبی در کار نبود. زمین خشک بود و پذیرش اینکه زمانی این دره زمین صاف و همواری بوده که مردم روی آن به کشت‌وکار مشغول بودند، برای فردی که آشنا به شرایط منطقه نیست، کار بسیار دشواری بود. اما واقعیت این است که دره‌ای با عمق 10 متر روزگاری زمین مسطح و پهناوری بوده که تمام افرادی که مجاور این دره ایستاده‌اند، روی آن گوجه، بادنجان و هندوانه کشت می‌کردند تا محصولات خارج از فصل کشور را تأمین کنند، اما قبل از اینکه فرصت جمع‌آوری محصولشان را پیدا کنند، سیل همه دارایی‌شان را با خود به دریا برده بود. جان‌محمد جدگال، از اهالی عورکی که به شغل معلمی مشغول است، درباره وضعیت منطقه به «شرق» می‌گوید: سیل از بیخ‌وبن همه‌چیز را با خود برده است. حالا مردم کاروکاسبی ندارند و همین‌جوری نشسته‌اند. الان فصل برداشت محصول بود. بعضی‌ها خیار و گوجه کاشته بودند که همه را سیل برد. محصولات هنوز از زمین خارج نشده بود و تازه فصل برداشت از راه رسیده بود.

جدگال ادامه می‌دهد: کشاورزان منطقه دیم‌کارانی هستند که بین چهار تا شش ماه روی زمین‌ها مشغول به کارند. عموما هرچه می‌کارند، در بهمن و اسفند برداشت می‌کنند، ولی حالا چیزی ندارند که برداشت کنند.

او اضافه می‌کند: سیل فقط محصولات کشاورزی را نبرده است. بعضی از کشاورزان تعدادی دام دارند که به دلیل سیل تلف شده‌اند. هیچ مجموعه دولتی‌ای برای جمع‌کردن لاشه‌‎ها به اینجا نیامده است. هرکس خودش لاشه‌ها را جمع‌آوری کرده و به کوه برده است تا بیماری در منطقه شایع نشود. بعضی محصولات بعد از سیلاب زیر خاک مدفون شده‌‎اند.

این ساکن منطقه عورکی درباره حضور مسئولان در جنوب سیستان‌وبلوچستان می‌گوید: مسئولان اینجا فقط برای تصویربرداری می‌آیند. فکر نمی‌کنم کسی به داد مردم برسد.

او درباره حضور مردم در منطقه سیل‌زده برای کمک عنوان می‌کند: متأسفانه کمک‌های مردمی به آنهایی که کمی قوی‌تر و زرنگ‌تر هستند می‌رسد. هلال‌احمر هنوز کمکی به مردم نکرده است. جدگال درباره ماشین‌هایی که بدون تخلیه بار از منطقه خارج می‌شوند، بیان می‌کند: نمی‌دانم علت این کار چیست، اما بیشتر ماشین‌ها بار خود را خالی کرده بودند.

به گفته او، سه روز در منطقه برق نبوده، ولی بعد از سه روز برق وصل شده است. مردم منطقه از آب چاله‌ها و منبع برای شرب استفاده می‌کنند و هنوز کسی از بنیاد مسکن به آنها سر نزده است. این ساکن روستای عورکی مهم‌ترین مسئله مردم را نبود شغل معرفی کرده و ازبین‌رفتن زمین‌های کشاورزی به وسیله سیل را عاملی برای به‌خطرافتادن معیشت روستاییان معرفی می‌کند.

او می‌گوید: فقط بخشی از بادنجان‌های منطقه برداشت شده بود، اما کشاورز هر کیلو محصول خود را به قیمت 25 تومان فروخته بود.

جدگال همچنین ازدست‌رفتن چاه‌های کشاورزی منطقه بر اثر سیلاب را مشکل دیگری می‌داند که باید به طور جدی مورد توجه مسئولان قرار گیرد. او اضافه می‌کند: چاه‌های کشاورزی منطقه بین 15 تا 20 متر عمق دارند و با تأسیساتی که روی آنها نصب شده، هرکدام بین 50 تا 60 میلیون تومان برای کشاورزان هزینه داشته است.

 دریافت اقساط از مردم خسارت‌دیده

توفان گنو در سال 83 هم به مردم بلوچستان خسارت وارد می‌کند. در آن سال، بنیاد مسکن برای مردم خانه‌هایی می‌سازد که گویا بخشی از آن کیفیت لازم را نداشته و در سیل اخیر هم دچار آسیب شده‌اند. اقبال کوسه، از ساکنان اورکی بزرگ به «شرق» می‌گوید: بنیاد مسکن باید کمک کند تا حمام‌هایی را که خراب شده و خانه‌هایی که تخریب شده است بازسازی کنیم.

او می‌گوید: در جریان توفان گنو خانه‌های بلوکی و آجری برای مردم ساخته شد. ساختمان‌های آجری‌ای که بنیاد مسکن ساخت، خوب هستند، ولی بلوکی‌ها خراب‌اند، چون با شش‌تا کیسه سیمان، دوتا خانه درست کرده‌اند. حالا همان خانه‌های بلوکی را سیل دچار مشکل کرده است.

رزاق محمد توش، دیگر ساکن عورکی بزرگ عنوان می‌کند: 20 روز پیش دولت به ما زنگ زد و پول وام خانه‌هایی را که در جریان توفان گنو ساخته بود پس گرفت. اگر اقساطمان را ندهیم، حسابمان را خالی می‌کنند. الان که سیل آمده، خانه و جا می‌خواهیم. از دولت می‌خواهیم که آن وام‌ها را ببخشد.

 سد زیردان شبکه ندارد

معین‌الدین سعیدی، رئیس سابق شورای اسلامی چابهار که در ورودی عورکی حاضر شده است، در گفت‌وگو با «شرق» عنوان می‌کند: ما سیل را نعمت می‌دانیم و برخی موضوعات را قهر الهی نمی‌دانیم، اما برخی سوءتدبیرها هم مزید بر علت است. حضور این سامانه بارشی پیش‌بینی می‌شد و می‌دانستیم که چنین شرایطی پیش می‌آید و همان ابتدا باید آب سد زیردان رهاسازی می‌شد.

او اضافه می‌کند: متأسفانه عزیزان ما در وزارت نیرو هرگز حاضر نیستند نه به ندای تشنگی ما گوش کنند و نه وقتی قرار است آبی بیاید، صدایمان را گوش می‌کنند. آنها به مسیر خودشان می‌روند.

سعیدی در پاسخ به اینکه آیا سیل به‌خاطر عدم رهاسازی آب سد به‌ وجود آمده است، بیان می‌کند: اینجا موضوعی به اسم گرگروها وجود دارد. گرگروها شیارهایی هستند که بر اساس فرسایش خندقی خاک ایجاد شده‌اند. گرگروها در طول زمان دچار مشکل شده و عمده آبی را که می‌آید فرومی‌بلعند، در صورتی که با مدیریت صحیح می‌شد از این ظرفیت استفاده کرد. طرح مدیریت گرگروها را منابع طبیعی تدوین کرده و مطالعات آن را انجام داده است، اما متأسفانه چون ردیف اعتباری ندارد، نتوانستیم آب داخل گرگروها را مدیریت کنیم.

او ادامه می‌دهد: در عین اینکه بی‌نهایت سپاسگزار نعمات نظام مقدس جمهوری اسلامی هستیم اما شبکه‌های پایین‌دست سد زیردان را تعریف نکرده‌ایم. ما معتقدیم عملا این فرصت را تبدیل به تهدید کرده‌ایم؛ بنابراین تمنای مردم این است که در درجه اول به‌صورت اضطراری برآورد خسارات کشاورزی انجام و از آن مهم‌تر در بحث سیل‌بندها و مدیریت گرگروها تدبیر شود. در این مسئله وزارتخانه‌های نیرو و جهاد کشاورزی مسئولیت دارند.

عضو شورای اسلامی شهر چابهار با اشاره به اینکه شغل عمده مردم منطقه کشاورزی و دامداری است، تدبیر در زمینه ایجاد زیرساخت‌های آب و مدیریت منابع آب را امری ضروری برای منطقه توصیف می‌‎کند. او می‌گوید: مردم ما کنسرو لوبیا نمی‌خواهند. ما دچار خسارت‌های به نسبت جبران‌ناپذیر شدیم. اکوسیستم ما به‌نوعی دچار تغییر شده است اما مردم اینجا کشاورزی را دوست دارند و بازهم همین کشاورزی را احیا می‌کنند؛ به همین دلیل باید حقابه کشاورزی به پایین‌دست سد زیردان اختصاص یابد، این در حالی است که سد هنوز شبکه پایین‌دست ندارد.

به گفته سعیدی بحث‌هایی مطرح شده است که آب سد زیردان را به صنعت اختصاص دهند اما قطعا مسئولین دولتی مخالفت می‌کنند، زیرا مردم با چنین طرحی مخالف هستند. آب سد زیردان اولا باید به مردمان پایین‌دست برای شرب و کشاورزی و سپس مصارف زیست محیطی اختصاص یابد.

او به این پرسش که آیا در‌حال‌حاضر صرفا آب پشت سد زیردان جمع می‌شود و وقتی سیل می‌آید دریچه را باز می‌کنند که پایین‌دست را سیل ببرد، این‌گونه پاسخ می‌دهد: آنچه تا‌کنون رخ داده، ظاهرا همین بوده است. البته برای آب شرب سه طرح تعریف کرده‌اند اما برای آب کشاورزی هیچ تدبیری نشده است. نه کانالی ایجاد کرده‌ایم و نه لوله‌کشی ایجاد شده است.

 20 روستا هنوز در محاصره سیل است

منطقه عورکی یکی از آن مناطقی است که چهارفصل موز می‌دهد. سیل اخیر تمام باغاتی را که تولید موز ایرانی در آن انجام می‌شد، دچار مشکل کرد. باغات منطقه عورکی در سیل اخیر آسیب دید اما بخشی از مردمی که توان مالی داشتند، تلاش کردند که آب پای اندک درختان موزی را  که ریشه‌شان در مقابل سیلاب دوام آورده است، با استفاده از پمپ خارج کنند تا شاید بازهم محصول از باغ خود به دست آورند. اکثر مردم عورکی وقتی درباره دستیابی به آب سالم از آنها سؤال می‌شود، به این پرسش می‌خندند. بچه‌های اورکی بزرگ، گودالی گل‌آلود را که آب سیلاب در آن جمع شده نشانم می‌دهند و می‌گویند که از این گودال برای شرب استفاده می‌کنند. عمق گودال خیلی زیاد به نظر نمی‌‎رسد اما مردم محلی می‌گویند دست‌کم 10 متر عمق دارد و چنین گودالی حتی برای غرق‌شدن یک انسان بالغ هم کافی است. سیلاب باعث فرونشست زمین و ترک‌خوردن سقف و دیوار منازل شده است. شب‌های سرد منطقه نیاز به لوازم گرمایشی دارد که کودکان با روشن‌کردن آتش کمبود این وسایل را جبران می‌کنند. مردم از عدم برآورد دقیق خسارات سیل نگران‌اند و انتظار دارند دولت فکری به حالشان بکند. احمد‌علی موهبتی، استاندار سیستان‌و‌بلوچستان در گفت‌وگو با «شرق» درباره میزان خسارات وارده از سیلاب می‌گوید: در مجموع 14 شهرستان استان درگیر سیلاب شده است. دو بخش و قسمتی از یک شهرستان هم درگیر این پدیده شده است.

او می‌گوید: حدود هزارو 542 روستا در استان سیستان‌و‌بلوچستان درگیر سیل بوده‌اند؛ ولی عمق درگیری متفاوت است. ما هنوز بیش از 20 روستا در حوزه دشتیاری داریم که در محاصره سیل هستند.

به گفته موهبتی خسارت‌های استان بیشتر در حوزه راه و مسکن و کشاورزی است. بیشترین خسارات به شبکه‌های آب‌رسانی، برق، مخابرات، مجموعه مدارس، بهداشت و درمان، مرزبانی و... وارد شده است.

آن‌طور که او اعلام می‌کند: بر اساس برآوردها حدود بیش از دوهزار و 900 میلیارد تومان خسارت تا لحظه انجام مصاحبه به سیستان‌و‌بلوچستان وارد شده است.

استاندار سیستان‌و‌بلوچستان بیان می‌کند: بخش کشاورزی در سه حوزه دام، زراعت و باغبانی و آبزیان آسیب دیده است. این استان در حوزه زراعت قطب کشت خارج از فصل صیفی‌جات است که بر اثر سیل به‌شدت آسیب دیده است. هندوانه و صیفی‌جات مزارع منطقه یک ماه بعد معمولا در آخر بهمن یا اوایل اسفند به بازار می‌آید. مزارع موز آسیب جدی دیده است. در منطقه اورکی و دهستان پیر سهراب از حوزه بخش مرکزی چابهار و منطقه باهوت کلات و همچنین زرآباد، مزارع موز آسیب دیده‌اند.

او اضافه می‌کند: یکی از ویژگی‌های زرآباد این است که به دلیل حاصلخیزی منطقه علاوه بر ایجاد اشتغال برای جمعیت 23 هزار نفری این ناحیه، حدود 15 هزار کارگر از دیگر مناطق به این دشت حاصلخیز برای کار مراجعه می‌‎کنند. این منطقه چهارهزارو 500 هکتار موز دارد و دو تا سه هزار هکتار کشت خارج از فصل انجام می‌دهد. کارگران نقاط مختلف استان سیستان‌و‌بلوچستان و استان‌های یزد و اصفهان به این دشت می‌آیند و کشاورزی می‌کنند اما متأسفانه همه این اراضی آسیب دیده‌اند. موهبتی یادآور می‌شود: بر اثر سیل اخیر چاه‌های کشاورزی و شرب منطقه آسیب دیده است که توجه جدی طلب می‌کند. باید تلاش کنیم که زندگی مردم به روال طبیعی بازگردد.

 سیل سیستان 21 برابر قوی‌تر از سیل گلستان

استاندار سیستان‌و‌بلوچستان برای اینکه عمق فاجعه سیل این منطقه را تشریح کند، به بزرگی سیل رخ‌داده در این منطقه اشاره می‌کند.

او می‌گوید: برآورد بارش‌ها بر اساس آمارهای هواشناسی عددی بین 15 تا 20 میلی‌متر و 100 تا 110 میلی‌متر بارش بود اما مناطقی در حد فاصل بنت و فنوج به سمت زرآباد بارش‌هایی در حد 215 تا 226 میلی‌متر را تجربه کردند. میزان دبی رودخانه زرآباد بیش از 12 هزار متر مکعب در ثانیه بوده است. برای درک بهتر این عدد باید بگویم که در سیل فروردین‌ماه گلستان دبی رودخانه‌ای که برای منطقه مشکل ایجاد کرد، 570 مترمکعب در ثانیه بود.

موهبتی وجود کشته در سیل سیستان را تکذیب می‌کند. او اضافه می‌کند: فقط یک نفر فوتی داشتیم که بررسی‌ها نشان داد دلیل مرگ به خاطر سیلاب نبوده است. استاندار سیستان‌و‌بلوچستان حضور مردم در منطقه را بسیار امیدآفرین توصیف می‌کند و درباره پرداخت اقساط خانه‌های ساخته‌شده توسط بنیاد مسکن با وجود بلای نازل‌شده بر سر مردم می‌گوید: دولت اقداماتی در دست انجام دارد. قرار است برای بدهکاران بانکی در حوزه کشاورزی و مسکن بخشودگی لحاظ شود و هم اینکه شرایطی فراهم شود که بتوانند امکانات جدید دریافت کنند. سیل حتما منشأ خیر و برکت در استان خواهد شد و حتما می‌تواند کمک کند که شرایط استان در کشور درک شود و همت و با هم بودن و اقدام لازم، فوری و عاجلی را برای توجه به این منطقه به همراه داشته باشد.