◄ بازار خودرو به کدام سو می‌چرخد
بازار خودروی ایران به‌قدری سال متفاوتی را پشت سر می‌گذارد که فعالان این حوزه نیز برای هر نوع اظهارنظر در مورد این بازار کمی به صبر و تحمل بیشتری نیاز دارند. هفته گذشته بود که دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، رسماً خروج کشورش از برجام را اعلام و تأکید کرد که در آینده نزدیک تحریم‌های سختگیرانه‌ای را بر ضد ایران امضا و پیاده خواهد کرد. تحریم‌هایی که مشابه آن پیش از این و در سال ۹۰ اعمال شده بود و توانست ایران را در شرایط سختی قرار دهد؛
نرگس رسولی: بازار خودروی ایران به‌قدری سال متفاوتی را پشت سر می‌گذارد که فعالان این حوزه نیز برای هر نوع اظهارنظر در مورد این بازار کمی به صبر و تحمل بیشتری نیاز دارند. هفته گذشته بود که دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، رسماً خروج کشورش از برجام را اعلام و تأکید کرد که در آینده نزدیک تحریم‌های سختگیرانه‌ای را بر ضد ایران امضا و پیاده خواهد کرد. تحریم‌هایی که مشابه آن پیش از این و در سال ۹۰ اعمال شده بود و توانست ایران را در شرایط سختی قرار دهد؛ اما گویا شرایط بسیار متفاوت‌تر از سال‌های قبل است و اگرچه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پرحاشیه آمریکا، به‌تندی در خصوص موضعش در مورد ایران صحبت کرد، هم‌پیمانان غربی‌اش با او همراه نشدند و در حقیقت ۱+۵ تبدیل به ۵ شد و این‌بار سران اروپایی تصمیم‌گیری رئیس جمهور آمریکا را خودخواهانه و حاصل تندروی‌های او دانستند.
بااین‌حال همان طور که پیش از این نیز اظهارنظرهای ترامپ موجب شده بود تا برخی قراردادهای ایران با طرف‌های اروپایی دچار وقفه شود، حالا با خروج ترامپ از برجام این قراردادها وارد گذار جدیدتر می‌شوند که شاید امید بیشتری به بهبود و امضای آنها وجود نداشته باشد. قراردادهایی که اگرچه نام آمریکا در آنها بسیار کمرنگ است، به دلیل سهامداری این کشور غربی پیش از این و حتی در زمان برجام هم با اما و اگرهای آمریکایی‌ها معطل باقی مانده بود.
در روزهای گذشته بارها خبرهای مختلف از تأثیرپذیری قراردادهای خرید هواپیما از غول‌های بزرگ هوایی مورد توجه اخبار رسانه قرار گرفت و همگان نگران اعمال تغییرات در این قراردادها و نخستین قراردادهای جاده مخصوصی‌ها هستند، اما شاید بیشتر باید نگران قراردادهایی باشیم که هنوز مهر و امضای ایرانی و اروپایی را پای خود ندیده‌اند و رسمی‌تر نشده بودند. قراردادهایی که بعد از گذشت حداقل شش سال از رایزنی‌ها و مذاکرات آنها همچنان در اما و اگر هستند و چشم‌انتظار رأیی مثبت که باید رئیس جمهور آمریکا صادر می‌کرد و حالا به در بسته خورده است.
فیات و ترامپ
در جریان مجمع عمومی سال ۹۵ آبی پوشان جاده مخصوص بود که مدعوین پیش از ورود به سالن محل برگزاری مجمع عمومی این شرکت شاهد خودنمایی خودروهای فیاتی بودند که در جلوی در ورود پارک شده بودند و خبر از انعقاد قراردادی را می‌دادند که می‌توانست بازار آبی پوشان را بیش از همیشه متنوع کند. پیش‌بینی‌هایی که در جریان سخنرانی هاشم یکه زارع، مدیرعامل ایران‌خودرو نیز پررنگ تر شد. او رسماً اعلام کرد که مذاکرات با طرف ایتالیایی برای تولید فیات در خانه‌های آخر است و ایرانی‌ها می‌توانند دوباره شاهد تردد خوردوهای فیاتی باشند که خاطره چند دهه قبل را برایشان زنده خواهد کرد. امیدواری که به‌قدری محکم عنوان شد که فیات را یکی از شرکای اصلی ایران‌خودرویی‌ها در فهرست تازه واردهای بازار ایران ثبت کرد و همگان چشم‌انتظار روزی بودند که از کیلومترهای جاده مخصوص به‌جای دنا و سمند و ۲۰۶، فیات‌های ایتالیایی خارج شوند و بازار خودرویی این خودروساز گرم‌تر از قبل شود.
این امیدواری زمانی پررنگ‌تر شد که اعضای اتاق بازرگانی ایران و ایتالیا هم خبرهای موثق‌تری از انعقاد این قراردادها و همکاری گسترده این دو خودروساز دادند و نشان دادند که بخش خصوصی هم خرسند از مستحکم‌تر شدن رابطه بین دو کشور، از این قرارداد همکاری استقبال می‌کند.
ماجراهای ورود فیات با همه حاشیه‌هایش به خوبی پیش می‌رفت که ناگهان با تغییر رئیس جمهور آمریکا بحث سهامداری آمریکا در شرکت فیات در سال ۹۵ قفل محکمی را بر گره همکاری دو طرف زد. بااین‌حال طرف‌های ایرانی همچنان مصر به انعقاد قرارداد همکاری مذاکرات خود را ادامه دادند و حتی بعد از آن هم بارها یکه زارع، مدیرعامل ایران‌خودرو، اعلام کرد که دو طرف چشم‌انتظار اعلام نظر باز شدن گره سهامداری آمریکا هستند و حتی نوع خودروهایی که قرار است با همکاری دو طرف در ایران تولید شود، مشخص است. او حتی ابراز امیدواری می‌کرد که با توجه به تنوع و سایز این خودروها بازار خوبی در انتظار ورود فیات به ایران است.
این خرسندی و خوش‌بینی تا جایی پیش رفت که حتی زمانی که یکه زارع در جلسه انتقادی با دانشجویان شریف شرکت کرده بود، تأکید کرد که مذاکرات با فیات به قدرت خود باقی است و همچنان دو طرف حاضر به همکاری و تولید مشترک هستند. امیدواری که حالا با خروج ترامپ از برجام با سؤال بزرگی مواجه شده و بعید است از این پس بتوان گرهی را که پیش از این با دست باز می‌شد، با دندان نیز باز کرد.
از این رو شاید باید نخستین زخم‌خورده خروج ترامپ از برجام را ایتالیایی‌ها و آبی پوشان جاده مخصوص خواند که بعد از بیش از شش سال مذاکره مستمر نمی‌توانند نتیجه مذاکرات را بچشند.
سرنوشت ستاره سه پر
در همین حال اگرچه رؤسای جمهور آلمان و فرانسه بر ادامه ماندگاری‌شان در برجام تأکید و حتی اعلام کرده‌اند که از موضع ترامپ دفاع و حمایت نمی‌کنند، اما سؤال برانگیزترین موضوعات در مورد قراردادهای این دو کشور با ایران مطرح می‌شود؛ دو کشور اروپایی که اتفاقا بیشترین قراردادهای خودرویی را با ایران منعقد کرده‌اند، آن هم با شرایط جدید ایران.
آلمان‌ها که خود را فاتحان بازار خودرویی ایران بعد از برجام می‌دانند و بعد از امضای برجام و با گذشت فقط چند ساعت از ممهور شدن آن، خود را به جاده‌مخصوص رسانده و با آبی پوشان قرارداد همکاری و خرید سهام امضا کردند، حالا در سیبل توجه واکنش‌ها به خروج ترامپ از برجام قرار دارند. آلمان‌ها علاوه بر قراردادی که برای تولید خودروهای سنگین در ایران دارند، قراردادهای تولید بنز سواری، سواری‌های فولکس با شرکت ماموت، تولید قطعات خودرویی با خرید یک شرکت قطعه‌ساز ایرانی و.. را در فهرست قراردادهای پسابرجامی‌شان دارند.
آنها نخستین اروپایی‌های بودند که پای قراردادهای جدید ایرانی‌ها با قید سرمایه‌گذاری در ایران را امضا کردند و راه را برای فرار سایر رقبا از این پیش‌شرط نیز بستند. و حالا آلمان‌ها که در میانه راه همکاری با ایران هستند، با سنگ بزرگی مواجه شده‌اند که نه راه فرار دارند و نه می‌دانند برای ادامه همکاری باید چه اقداماتی را انجام دهند؛ اما گویا این بار شرایط بسیار متفاوت‌تر است. اگرچه برخی مدیران خودرویی وزارت صنعت معدن و تجارت اعلام می‌کنند که قید دریافت غرامت در قراردادهای خودرویی لحاظ نشده است، به جهت سرمایه‌گذاری که به عنوان پیش‌شرط برای طرف‌های خارجی عنوان شده بود، اروپایی‌ها نمی‌توانند به همان راحتی که بار قبل توانستند بازار ایران را ترک کنند، از خیر بازار ایران بگذرند.
با این شرایط قراردادهای آلمان‌ها با ایران همچنان روی کاغذ است و بعد از تغییر رئیس جمهور آمریکا از سال ۹۵ تاکنون، اتفاق چشمگیری در این قراردادها روی نداده است و مباحث بیشتر روی کاغذ به نتیجه رسیده است تا در عمل و در سایت‌های خودرویی نیز تازه‌ترین خبر از همکاری بنز و ایران‌خودرو به تولید سری یکی اشاره دارد که بارها ذکر شده بود و تاکنون نیز اقدام جدی‌تری در این مورد روی نداده است. گویا تحولات غربی خودرویی‌ها فقط به یک کشور بازمی گردد و سایر رقبا چشم انتظار تحولاتی هستند که از آمریکا بلند می‌شود.
شاید به این دلیل است که فعلاً برای بازار آلمان‌ها در ایران باید فقط نگران تغییر و تحولات وارداتی‌های آن باشیم و کمتر به تولید مشترک و تغییراتی فکر کنیم که ممکن است حاصل خروج ترامپ باشد.
فرانسوی‌ها در منگنه
گویا فرانسوی‌ها با همه کم‌وکاستی‌هایشان در مورد بازار خودروی ایران در حال حاضر پای کارترین همکاران صنعتی ایران هستند که حداقل قراردادهایشان با جاده‌مخصوصی‌ها را تا حد تولید و پیش‌فروش خودروهای تحت قرارداد پیش برده‌اند. دو رقیب سرسخت فرانسوی در ایران با دو خودروساز نیمه‌دولتی ایرانی قراردادهای تولید مشترک را در دوران پسابرجام امضا کردند. خودروهایی که به نظر می‌رسید با همان سرعت و هیاهوی که برای قراردادشان برپا شد، بتوانند به خیابان‌های ایران بیایند و نیامدند؛ اما می‌توان آنها را حداقل همکارترین همکار پسابرجامی خودروسازان ایرانی خواند، به گونه‌ای که پژو با همکار قدیمی‌اش، یعنی ایران‌خودرو، بحث تولید مشترک ۲۰۰۸ و ۵۰۸ را به نتیجه رساند و سایپایی‌ها هم بعد از تولید ساندرو استپ وی با رنو که اتفاقا بازار خوبی را کسب کرد، در همکاری با سیتروئن تولید مشترک سی ۳ را به نتیجه رساندند که به‌زودی وارد بازار می‌شود.
تا اینجای ماجرا با همه کم‌وکاستی‌های فرانسوی‌ها و تأخیرهایی که در همکاری به دلایل مختلف روی داد، توانستند خود را به عنوان یک همکار قابل اعتماد با ایرانی‌ها ثبت کنند، اما سابقه قبلی این خوردوسازان و پیش نرفتن سومین قراردادی که فرانسوی‌ها با ایران امضا کردند، نشان داد که ساکنان شهر ایفل همچنان بر لبه تیغ اعتماد همکاری با ایران حرکت می‌کنند. حتی برخی خبرهای منتشرشده در زمان انتخاب ترامپ به عنوان رئیس جمهور آمریکا نشان داد که مدیران این خودروسازی‌ها برای همکاری با ایران در شرایطی قرار دارند که ممکن است با هر نوع فشاری شاهد رفتارهای خاصشان باشیم.
شاید تنها اهرمی که این روزها فرنسوی‌ها را به بقا در ایران پایبند می‌کند، بندهای قراردادی است که بعد از برجام طرف‌های خودروساز پیش شرکای جدیدشان گذاشتند و قیودی همچون سرمایه‌گذاری در ایران و سهیم بودن در سود و زیان همکاری بتواند فرانسوی‌ها را متقاعد کند همچون رئیس جمهورشان پایبند تعهداتشان بمانند و بازار خودرویی ایران را ترک نکنند.
حاشیه امن
در همین حال نباید از کنار سایر قراردادهای خودرویی که در سال‌های پسابرجام با ایران منعقد شده نیز گذشت، هرچند به نظر می‌رسد این قراردادها که مخصوصاً با طرف‌های آسیایی امضا شده است، در حاشیه امن قرار دارند و کمترین آسیب را می‌بینند. چینی‌ها و کره‌ای‌ها و حتی ژاپنی‌ها طرف‌های قراردادهای ایران هستند که علاوه بر قراردادهای تولید مشترک، قراردادهای وارداتی با ایران دارند تا کمترین آسیب در قراردادهای همکاری با این شرکت ها متصور باشد و در مورد وارداتی‌ها نیز فقط باید نگران افزایش قیمت‌های بی‌رویه آنها بود. طبق گفته کارشناسان و فعالان بازار، ممکن است بازار بعد از خروج ترامپ با واکنش‌های منفی اروپایی‌ها دوباره به سمت آسیا و چینی‌ها متمایل شود و بهتر است شرایط را به سمتی سوق دهیم که اگر بازار خودروهای ایران به سمت آسیا چرخش داد، شاهد ورود و تولید خودروهای باکیفیت باشیم. این گروه در عین حال معتقدند شاید هم‌اکنون بهترین زمانی است که دولت با آزادسازی بازار خودرو اجازه رقابتی شدن فضا و تولید خودروهای باکیفیت را به خودروسازان بدهد.
