◄ معمای چابهار
هفتم اسفندماه امسال «نمایشگاه بین‌المللی فرصت‌های سرمایه‌گذاری خارجی» در بندر چابهار برگزار شد و قرار است ۱۰۰ شرکت از ۳۶ کشور دنیا به چابهار بیایند و زمینه‌های سرمایه‌گذاری در این بندر را از نزدیک بررسی کنند.
مسعود یوسفی: هفتم اسفندماه امسال «نمایشگاه بین‌المللی فرصت‌های سرمایه‌گذاری خارجی» در بندر چابهار برگزار می‌شود و قرار است ۱۰۰ شرکت از ۳۶ کشور دنیا به چابهار بیایند و زمینه‌های سرمایه‌گذاری در این بندر را از نزدیک بررسی کنند. گرچه این سرمایه‌گذاران عمدتاً از سه کشور هند، چین و افغانستان خواهند بود؛ اما برگزاری این رویداد درست یک هفته پس از سفر ولیعهد عربستان به شبه‌قاره هند، نشان از تغییر معادلات اقتصادی و ژئوپلیتیکی کشورهای منطقه دارد.
بااینکه محمد بن سلمان، در سفر به هند به مالزی و اندونزی نیز رفت؛ اما عمده هدف او برای حضور ریاض با تمرکز بر پروژه‌های ریزودرشت بخش انرژی پاکستان صورت گرفت. عمران خان، نخست‌وزیر پاکستان که اقتصاد کشورش این روزها با ذخیره ارزی ۸ میلیارد دلاری روزهای سختی را می‌گذراند، در دیدار با ولیعهد سعودی، عربستان را «دوست هنگام نیاز» نامید و حتی او را به اقامتگاه شخصی خود برد که تاکنون هیچ‌کدام از مهمانان رسمی خارجی در آن اقامت نکرده‌اند.
در دیدارهای مختلف نیز، ولیعهد عربستان اعلام کرد که بیش از ۲۰ میلیارد دلار در پروژه‌های انرژی و پتروشیمی پاکستان سرمایه‌گذاری می‌کند. به نظر می‌رسد عمده تلاش عربستان سعودی، کشوری که از سه سال پیش روابط دیپلماتیک خود را با تهران قطع کرده است؛ با نگاه ویژه به از کار انداختن پتانسیل‌های اقتصادی در بندر چابهار باشد. بندری که حالا به هند، به‌عنوان دشمن دیرینه پاکستان فرصت مناسبی برای ترانزیت کالا به آسیای میانه می‌دهد و حتی از تحریم‌های آمریکا نیز معاف شده است.
چرا چابهار برای ایران مهم است؟
در فاصله سه ماه اخیر، دو حمله انتحاری در سیستان و بلوچستان رخ داده است. اولی در آذرماه و در بندر چابهار و دومی در جاده خاش. حمله انتحاری اول ازآن‌رو اهمیت دارد که در بندری استراتژیک و مهم رخ داده که قرار است میزبان ده‌ها میلیون دلار سرمایه خارجی باشد. چابهار علاوه بر جذابیت‌های توریستی و سواحل بکر و دیدنی خود، بندری با ویژگی‌هایی استثنایی برای اقتصاد ایران است. چراکه موفقیت و شکست پروژه بندر چابهار که در سال ۲۰۱۸ آغاز به کار کرده آن‌چنان با معادلات ژئوپلیتیک در هم تنیده شده که حتی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری تندروی آمریکا را نیز مجاب کرده تا این بندر از شمول تحریم‌ها خارج شود.
بیش‌تر بخوانید:
مهم‌ترین نقطه تمایز بندر چابهار از دیگر بندرهای ایران، «اقیانوسی‌بودن» آن است. چابهار نخستین بندر اقیانوسی و آب عمیق ایران است که از این نظر، در کنار دو بندر «دمام» عربستان و «جبل‌علی» امارات قرار می‌گیرد. بنادری که شرایط پهلوگیری کشتی‌های عظیم باربری و کانتینری را فراهم می‌کنند و برای این کار تجهیزات ویژه‌ای دارند.
تا پیش از بندر چابهار، ایران چنین تجهیزاتی در اختیار نداشت و کشتی‌ها مجبور به تخلیه و بارگیری در بندر «جبل‌علی» امارات بودند. درواقع چابهار است که می‌تواند ایران را به دنیای تجارت بین‌المللی متصل کند. از سوی دیگر، توسعه چابهار، ایران را از امارات بی‌نیاز می‌کند. کشوری که بارها بر سر جزایر سه‌گانه خلیج‌فارس با ایران دچار کشمکش بوده و به‌عنوان یک کشور عربی، در کنار عربستان است. این بندر در نقطه استراتژیک دسترسی به اقیانوس هند قرار دارد و ازنظر جغرافیایی بدون هیچ واسطه‌ای، عبورومرور به آب‌های آزاد را فراهم می‌سازد.
چرا چابهار برای هند مهم است؟
هندی‌ها در سال گذشته میلادی پس از سی سال به رؤیای خود جامه عمل پوشاندند و جای پای خود را در چابهار محکم کردند. برای دهلی‌نو، چابهار چیزی فراتر از صادرات کالا یا مناسبات بازرگانی است. هندی‌ها به چابهار به‌عنوان رقیب بزرگ بندر «گوادر» پاکستان نگاه می‌کنند. فاصله این بندر با چابهار، فقط ۱۷۰ کیلومتر است و چینی‌ها به دنبال آن هستند که «گوادر» را به‌عنوان بندر آب عمیق رقیب چابهار، تجهیز کنند. هندی‌ها و پاکستانی‌ها نزدیک به چهار دهه است که بر سر ایالت‌های جامو و کشمیر دشمنی دیرینه دارند و حتی این دشمنی به مسابقه هسته‌ای بین این دو کشور نیز بدل شده است.
بیش‌تر بخوانید:
- روایت مشاور وزیر راه از واگذاری توسعه بندر چابهار به هندی‌ها
- هندی‌ها در چابهار قرار است چه کاری انجام دهند؟
هندی‌ها اگرچه به دلیل رابطه دوستانه با کشورهایی مانند آمریکا یا اسرائیل هرگز به یک متحد استراتژیک در منطقه برای ایران تبدیل نخواهند شد؛ اما چشم‌اندازی که برای بندر چابهار در نظر گرفته‌اند؛ دسترسی بدون محدودیت به بازار افغانستان، آسیای میانه و حتی اروپاست. آن‌هم بدون سدی به نام پاکستان که هر روز بیش از گذشته به چین نزدیک می‌شود و حتی ممکن است اجازه ایجاد پایگاه نظامی را نیز به آنها بدهد.
چابهار برای هندی‌ها بخشی از پروژه بلندپروازانه «کریدور شمال-جنوب» یاInternational North-South Transport Corridor است. آنها نزدیک به بیست سال است که توافق‌نامه‌ای در این زمینه با ایران امضا کرده‌اند و حالا در انتظار به بار نشستن آن هستند.
جایی که قرار است رقیب عمده‌ای برای «کریدور اقتصادی پاکستان-چین» یا China-Pakistan Economic Corridor باشد. دهلی‌نو، در میان اقتصادهای نوظهور جهان قرار گرفته و حالا با وجود مرز زمینی گسترده با چین، نگران آن است که زردهای شرق آسیا با نفوذ نظامی و اقتصادی در اقیانوس هند و سپس در خاورمیانه و حتی اروپا، پروژه ۱۵۰۰ میلیارد دلاری جاده ابریشم جدید را پیش ببرند. پروژه‌ای که تکیه‌گاه اصلی آن، بندر «گوادر» پاکستان است و چند کشور ازجمله قرقیزستان، ازبکستان، تاجیکستان، ترکیه، ایران، روسیه، آلمان، هلند و ایتالیا در آن هستند و خبری از هند نیست.
چرا کند پیش می‌رود؟
حالا و با ورود عربستان به معادلات منطقه و سرمایه‌گذاری ۲۰ میلیارد دلاری این کشور در پاکستان، این سؤال مطرح است که چرا پروژه‌های توسعه‌ای بندر چابهار به‌کندی پیش می‌رود؟
بیستم آبان سال گذشته، نخستین محموله صادراتی گندم هند از طریق چابهار به افغانستان رفت؛ اما هنوز راه درازی تا راه‌اندازی یک خط ریلی برای اتصال چابهار به آسیای میانه باقی است. نخستین خط ریلی برای اتصال آسیای میانه و افغانستان به آب‌های آزاد در سال ۷۸ با افتتاح راه‌آهن بندرعباس-سرخس راه‌اندازی شد؛ اما ناظران می‌گویند که این خط آهن برای مبادلات تجاری این کشورها در شرایطی که هرروز معادلات پیچیده‌تری بر مناسبات اقتصادی منطقه حاکم می‌شود؛ کافی نیست.
برای پرکردن این خلأ ایران به دنبال ساخت خط آهنی به طول ۷۶۰ کیلومتر است که نیاز به ۴.۵ هزار میلیارد تومان اعتبار در زمان مطالعات اولیه ساخت این خط آهن، برای آن برآورد شده است.
این در حالی است که با شوک ارزی تازه‌ای که در کشور رخ داده، این عدد قطعاً بالاتر رفته و سنگ بزرگی برای ساخت خط آهن حیاتی چابهار-سرخس پیش پای سیاست‌گذاران حمل‌ونقلی کشور قرار گرفته است. در تازه‌ترین تحولات، آستان قدس رضوی اعلام آمادگی کرده که با تأمین مالی، این خط آهن را به سرانجام برساند؛ اما هنوز خبر خاصی از پیشرفت این پروژه نیست و ساخت این خط آهن به دلیل کمبود منابع مالی، سرعت کافی ندارد. پیشرفت ۳۳ درصدی در ساخت این خط آهن، آن‌هم در طول پنج سال گذشته، گواه این مدعی است.
در روزهایی که طرف سعودی و متحد قدرتمند اقتصادی آن، امارات متحده عربی، به دنبال تضعیف جایگاه چابهار در منطقه هستند؛ فرصت بزرگ رونق چندجانبه اقتصادی میان هند-افغانستان و ایران پیش روی تهران قرار گرفته است. توسعه چابهار علاوه بر عوامل خارجی و کارشکنی اعراب حاشیه خلیج‌فارس، با رقابت‌های داخلی و شرکت‌های شبه‌دولتی وابسته به نهادهای نظامی نیز روبه‌روست که کار را برای حضور سرمایه‌گذاران سخت‌تر می‌کند. حال که این بندر از شمول تحریم‌های آمریکا نیز خارج شده، به نظر می‌رسد در نبود این‌گونه کارشکنی‌های داخلی و خارجی، فضا برای سرمایه‌گذاران خارجی نیز بازتر باشد.
