◄ بنادر کوچک، مشکلات بزرگ
درحال حاضر ۳۳ بندر تحت مالکیت سازمان بنادر است که از این تعداد ۲۲ بندر جزء بنادر کوچک محسوب شده و دارای کاربری‌های مختلف هستند؛ اما به گفته کارشناسان آن‌طور که باید به این بنادر توجه نشده است.
درحال حاضر ۳۳ بندر تحت مالکیت سازمان بنادر است که از این تعداد ۲۲ بندر جزء بنادر کوچک محسوب شده و دارای کاربری‌های مختلف هستند؛ اما به گفته کارشناسان آن‌طور که باید به این بنادر توجه نشده است. این بنادر در دوران تحریم‌ها می‌توانند کارایی زیادی داشته باشند؛ بنابراین نیازمند توجه بیش‌تری از سوی مسئولان است.
بندر کوچک چیست؟
بنادر کوچک در چندین پارامتر با بندرهای بزرگ تفاوت دارند. اولین تفاوت در پارامترهای فیزیکی است. پارامتر فیزیکی شامل تعداد اسکله‌ها و مساحت می‌شود. در بنادر کوچک هم مساحت و هم تعداد اسکله کم‌تر از بندرهای بزرگ است. اردشیر فاضلی کارشناس حملونقل بین‌المللی می‌گوید: «همچنین میزان تناژ واردشده به بندرهای کوچک نسبت به بندرهای بزرگ بسیار کم‌تر است. به‌صورت کلی بنادر کوچک بنادری هستند که بیشتر به نیازهای محلی پاسخ می‌دهند و برای رونق اقتصادی محلی کاربرد دارد.»
بنادر کوچک چرا مهم هستند؟
فاضلی گفت: «افزایش حجم تجارت منجر به رونق اقتصادی می‌شود. کشتی‌های بزرگ زمانی که بتوانند در بندرهای مهم و بزرگ کشور پهلو بگیرند موجب افزایش حجم تجارت در بندرها می‌شود. به همین دلیل، معمولاً کشورهای تحریم کننده و در صدر آنها آمریکا به دنبال ایجاد محدودیت روی بندرهای بزرگ و مهم هستند. در شرایطی که بندرهای بزرگ توسط آمریکا تحریم شده‌اند، این بنادر کوچک نقشی کلیدی و اساسی در نبرد اقتصادی کنونی کشور دارند.
به دلیل این‌که بخشی از مراودات تجاری کشور از طریق بنادر کوچک انجام می‌شود، این بنادر جزء بنادر مهم کشور هستند و در دوران تحریم‌ها این بنادر نقش بسزایی در اقتصاد کشور دارند. به‌طور حتم توسعه و رونق این بنادر بخشی از تحریم‌ها را بی‌اثر خواهد کرد رونق در این بنادر موجب ایجاد اشتغال می‌شود و از مهاجرت سکنه این بنادر به شهرهای بزرگ جلوگیری به عمل می‌آید. همچنین این بنادر می‌توانند در کاهش نرخ بیکاری تأثیرگذار باشند.»
به گفته فاضلی: «از طریق بنادر کوچک می‌توان به کشورهای همسایه ازجمله عمان، قطر، عراق و کویت صادرات داشته باشیم همچنین با ایجاد زیرساخت‌های مناسب حملونقل، شرایط مناسب برای انتقال کالا را فراهم می‌شود و درعین‌حال با کاهش هزینه‌های حملونقل، درنتیجه وضعیت بهتری برای فعالیت بخش خصوصی مهیا می‌شود.»
چند بندر کوچک داریم؟
به گفته مسئولان درحالحاضر تعداد بنادر کوچک در کشور به ۳۰۰ عدد می‌رسند. از این ۳۰۰ بندر یادشده تنها ۲۲ بندر تحت مالکیت سازمان بنادر و دریانوردی است و بقیه بنادر تحت مالکیت سایر ارگان‌ها نظیر شیلات، گمرک، فرمانداری، شهرداری و سایر سازمان‌ها فعالیت می‌کنند. بندر امیرآباد و نوشهر و فریدون‌کنار در مازندران، بندر بوشهر در بوشهر، بندر انزلی در گیلان، بندر شهید بهشتی در سیستان و بلوچستان و بندرلنگه در هرمزگان و چو عبده در کرانه خلیج‌فارس از بنادر مهم کوچک در کشور هستند.
شرایط بنادر کوچک در ایران
درحالحاضر سازمان بنادر و دریانوردی با هدف بهبود شرایط توسعه بنادر کوچک، نظم‌بخشی مستند و کامل، در حال تدوین سند راهبردی بنادر کوچک است. همچنین سازمان خصوصی‌سازی نیز سرمایه‌گذاری‌هایی را در این بنادر انجام داده است؛ اما این بنادر نیازمند توجه بیش‌تری هستند. به گفته فاضلی: «سازمان بنادر و دریانوردی در چندین مرحله صحبت‌هایی را در خصوص توسعه این بنادر انجام داده‌اند اما تاکنون فعالیت خاصی انجام نداده‌اند.
همچنین به اعتقاد شرکت‌های خصوصی سرمایه‌گذاری در این بنادر صرفه اقتصادی ندارد. سازمان بنادر باید شرایط خاصی را برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این بنادر ایجاد کند. ایجاد ساختار مناسب برای بنادر کوچک، جذب سرمایه‌گذاری از طریق بخش خصوصی و اتصال این بندرها به شبکه ریلی جهت انتقال بار می‌تواند موجبات رونق بنادر کوچک در دوران تحریم را که بنادر بزرگ ایران با محدودیت‌های مختلفی به‌منظور تردد خطوط کشتیرانی مواجه هستند، رقم بزند. این اتفاق سبب خواهد شد روند فعالیت‌های تجاری و ارتباط با بازارهای منطقه‌ای و جهانی حفظ شود.»
سرمایه‌گذاری در بنادر کوچک
مجید یوسفی، کارشناس حملونقل در گفتگو با «حملونقل» گفت: «بنادر خصوصی تجاری در ایران عمدتا بنادر نوظهورند و حدودا طی یکی دو دهه اخیر و پس از جدی شدن طرح خصوصی‌سازی‌ها احداث و سپس به بهره‌برداری رسیده‌اند. به‌عبارت‌دیگر، اغلب این بندرها پس از احداث از سوی دولت، به بخش خصوصی واگذارشده‌اند.»
موانع خصوصی‌سازی در بنادر کوچک
این کارشناس حملونقل دریایی درباره موانع خصوصی‌سازی این بنادر می‌گوید: «قرارداد اغلب این بنادر خصوصی با ادارات کل استان‌ها منعقد شده است و درنتیجه سازمان بنادر و دریانوردی در این قراردادها یک‌نهاد کم‌وبیش فرادستی محسوب می‌شود و لاجرم عمده مشکلات و کمبودها از طریق ادارات کل استان‌ها باید رفع‌ورجوع شود و دقیقا مشکلاتی که اکنون تلنبار شده از همین نقطه آغاز می‌شود.
چون به‌جای این‌که این ادارات در رفع نواقص و کمبودها و مشکلات بنادر خصوصی ایفای نقش کنند خودشان به بخشی از مشکل تبدیل‌شده‌اند. مشکلات بنادر خصوصی پیچیده‌تر و فنی‌تر از آن است که ادارات کل بتوانند در رفع آن مؤثر باشند. به همین جهت زمان طولانی طی خواهد شد که برخی از این مشکلات رفع شوند.»
همچنین بخشی از اختلال در تعامل با ادارات کل، به‌واسطه تغییرات مدیریتی به تعویق می‌افتد. چون اگر به‌طور میانگین هر دو سال یک مدیرکل تغییر کند به همان نسبت معاونین آن‌هم تغییر می‌کند لاجرم مدیران بخش خصوصی مدام باید ادبیات و محتوای مشکلات خود را با مدیران جدید تجدید کنند و همین امر به طولانی شدن رفع مشکلات منتهی خواهد شد.
یوسفی در ادامه می‌گوید: «یکی از این تعلل‌هایی که در بنادر انجام می‌شود، اجرای نامنظم لایروبی‌هاست. چون این بخش در تعهدات ادارات کل بندرها و دریانوردی استان‌هاست بنابراین مکررا دچار اختلال می‌شود و دقیقا در فصول پرترافیک سال هم این نظم دچار وقفه خواهد شد.»
این کارشناس حوزه حملونقل دریایی اضافه کرد: «ممکن است روح قوانین حاکم بر قراردادهای بنادر خصوصی، چشم‌انداز احداث بنادری کوچک، محدود و محلی بوده باشد؛ زیرا در کنار تعلل دولت در ایفای تعهدات خود، اساسا توقعی هم از بنادر کوچک وجود ندارد که بتواند حقیقتا توسعه و گسترش یابد. شاید به گزافه نگفته باشم برخی از تعهدات دولت در قراردادهای واگذاری بنادر خصوصی، بیش از یک دهه به تأخیر افتاده است. درنتیجه، صاحبان بنادر خصوصی چگونه می‌توانند یک‌طرفه به توسعه بندرها خود اهتمام داشته باشند. حال‌آن‌که، تعهدات دولت در بنادر خصوصی، عمدتا زیرساختی و نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان دارد.»
مشکلات در بنادر کوچک
در حالی بنادر کوچک می‌توانند نقش بندرهای بزرگ را ایفا کنند که نظارت روی این بنادر به‌درستی انجام شود. این نظارت هم شامل مراقبت‌های ایمنی و فنی می‌شود و هم مراقبت‌های بازرگانی. اگر این نظارت‌ها نباشد این بنادر محلی برای قاچاق کالا می‌شود.
سازمان بنادر و نهادهای ذی‌ربط باید در ساختار خودشان چارچوبی برای قضیه قاچاق مشخص کنند که بتوانند این موضوع را با کمک نهادهای امنیتی کنترل کنند.
یا این‌که سرمایه‌گذاری کلانی شود مثل سرمایه‌گذاری که در بندر شهید رجایی شد اما این سرمایه‌گذاری در این بندرها کوچک صرفه اقتصادی ندارد؛ اما زمانی که اقتصاد دچار مشکل و تلاطم شود، خواه یا ناخواه سودجویان به فکر قاچاق می‌افتند و از این مشکلات برای رسیدن به خواسته‌های خود استفاده می‌کنند.
اولویت بنادر کوچک در صحبت‌های مسئولان
سید حمید حسینی عضو کمیسیون حملونقل، لجستیک و گمرک اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در رابطه با بندرهای کوچک گفت: «باید برنامه‌ریزی مناسبی در راستای توسعه بنادر کوچک در شمال و جنوب ایران انجام شود و با لحاظ مشوق‌های مختلف و حمایت از بخش خصوصی، شاهد حضور فعالان اقتصادی در این بنادر به‌منظور انجام فعالیت‌های بندری و دریایی باشیم.»
به گفته محمد راستاد مهم‌ترین اولویت سازمان بنادر و دریانوردی در سال ۹۸ توسعه بنادر کوچک اعلام کرد. راستاد در خصوص تأثیر این بنادر در اقتصاد گفته‌است: «بخش قابل‌توجهی از اشتغال‌زایی در سواحل و رونق اقتصادی از طریق بنادر کوچک محقق می‌شود. توجه هرچه بیشتر به بنادر کوچک موجب می‌شود تا این بنادر بتوانند با کیفیت خوبی در بخش حملونقل دریایی فعالیت کنند، مسئله‌ای که موجب می‌شود به‌مرورزمان و متناسب با تقاضاهای موجود، توسعه بنادر کوچک انجام شود.»
آنچه در بندرهای کوچک کشورهای همسایه رخ‌داده است نشان می‌دهد که این کشورها در کنار بندرهای بزرگ و مهم، بندرهای کوچکی دارند که از آنها برای کارهای مختلف استفاده می‌کنند. سرمایه‌گذاری و توسعه این بنادر منجر به رونق اقتصادی در کشور می‌شود. در اوج تحریم‌ها این بنادر نقش بسزایی در توسعه اقتصادی کشور دارند. باید با در نظر گرفتن منافع بخش خصوصی، زمینه را برای افزایش نقش این بخش فراهم ساخت.
