◄ ایمنی ویژگی ذاتی راه‌آهن است
اگر ویژگی‌های طراحی خاص راه‌آهن یعنی طراحی سطح بالای واگن، لکوموتیو و خطوط و همچنین عبور واگن‌ها و لکوموتیوها بر روی دو ریل موازی را در نظر بگیرید، متوجه می‌شوید که تابعیت این وسیله نقلیه از لوکوموتیوران نسبت به هدایت‌کنندگان دیگر روش‌های حمل‌ونقلی کمتر شده است، بخصوص اینکه در طراحی‌های جدید نیز نقش عوامل انسانی کمرنگ‌تر شده و دستگاه‌های مکانیزه جای آن را گرفته است و در کشورهای توسعه‌یافته، قطارهای خودران در حال آزمایش است.
ایمنی در جابه‌جایی بار و مسافر، صرفه‌جویی در مصرف سوخت و حفظ محیط‌زیست از مزیت‌های مهم توسعه حمل‌ونقل ریلی در کشور است و توسعه این بخش در رشد اقتصاد ملی نیز تأثیر مثبتی دارد.
به گزارش تین‌نیوز به نقل از راه‌آهن حسین عاشوری قائم‌مقام شرکت راه‌آهن در این خصوص معتقد است: حمل‌ونقل ریلی به لحاظ ویژگی ذاتی و طراحی آن، ایمنی بالایی دارد.
به گفته عاشوری، استفاده از سامانه‌های هوشمند، تمرکز بر نقش عوامل انسانی و اتخاذ رویکرد پیشگیرانه در حمل‌ونقل از راهبرد‌هایی است که برای رسیدن به ایمنی باید موردتوجه قرار گیرد.
با توجه به اینکه ایمنی برند شرکت راه‌آهن محسوب می‌شود و از اهمیت ویژه‌ای در حمل‌ونقل ریلی برخوردار است، کدام‌یک از مختصات فنی در حمل‌ونقل ریلی، موجب برتری آن نسبت به دیگر روش‌های حمل‌ونقلی شده است؟
وقتی محصولی را به‌عنوان محصول ایمن ارائه می‌دهیم، شاخص‌های مختلفی برای آن تعریف‌شده است. یکی از مهم‌ترین این شاخص‌ها طراحی محصول است، بر این اساس تلاش می‌شود که محصول به‌گونه‌ای طراحی شود که از ایمنی لازم برخوردار باشد.
اگر ویژگی‌های طراحی خاص راه‌آهن یعنی طراحی سطح بالای واگن، لکوموتیو و خطوط و همچنین عبور واگن‌ها و لکوموتیوها بر روی دو ریل موازی را در نظر بگیرید، متوجه می‌شوید که تابعیت این وسیله نقلیه از لوکوموتیوران نسبت به هدایت‌کنندگان دیگر روش‌های حمل‌ونقلی کمتر شده است، بخصوص اینکه در طراحی‌های جدید نیز نقش عوامل انسانی کمرنگ‌تر شده و دستگاه‌های مکانیزه جای آن را گرفته است و در کشورهای توسعه‌یافته، قطارهای خودران در حال آزمایش است. بنابراین با توجه به این ویژگی‌ها از ابتدا در طراحی راه‌آهن ، ایمنی به‌شدت موردتوجه قرارگرفته است.
پس از طراحی به تولید محصول می‌رسیم. وقتی محصولی متحرک طراحی می‌شود، دقت در مرحله تولید آن باید به‌گونه‌ای باشد که محصول تولیدشده منطبق بر طراحی بوده و اهداف موردنظر از این طراحی را محقق کند. نظارت سخت‌گیرانه‌ای که در مرحله تولید و بازسازی محصولات ریلی توسط راه‌آهن‌ها به‌کاررفته می‌شود برای اطمینان از این است که محصول منطبق بر طراحی تولیدشده باشد.
مرحله بعدی، بهره‌برداری از محصول ریلی است. مقررات سخت‌گیرانه در حوزه حمل‌ونقل ریلی برای تردد قطارهای مسافری و باری بر اساس مقررات عمومی حرکت که مصوب کمیسیون عالی سوانح راه‌آهن و هیئت‌مدیره راه‌آهن است موید این موضوع است.
قبل از حرکت هر قطار باری یا مسافری، مقرراتی برای بررسی و حصول اطمینان از حرکت ایمن آن تدوین‌شده است. بنابراین باید پیش از حرکت هر قطاری، الزامات لازم ازنظر سلامت قطار بررسی شود تا بتواند اجازه حرکت را دریافت کند. همچنین از زمان شروع تا انتهای مسیر هم مقرراتی حاکم است تا قطار، سیر ایمنی را داشته باشد.
در حوزه نظارت نیز علاوه بر مدیریت ترافیک بخش سیر و حرکت راه‌آهن که وظیفه کنترل ترافیک شبکه و حرکت قطارها را بر عهده دارد، بخش‌های مختلف نظارتی در شبکه راه‌آهن وجود دارد که بر عملکرد مامورین و واحدها نظارت دارند تا از سیر ایمن قطارها اطمینان لازم حاصل شود.
واحدهای بازدید فنی در راه‌آهن که در فواصل مشخصی در شبکه مستقر هستند و هر قطاری که از این نقاط عبور می‌کند را به لحاظ ایمنی حرکت بازدید و کنترل می‌کنند.
از طرفی وجود نیروی انسانی متخصص و ابزارهای کنترلی در راه‌آهن موجب می‌شود که مسئولان راه‌آهن از اجرای درست مقررات اطمینان پیدا کنند.
در کاهش تخلف از مقررات و کاهش حوادث نیز پیش‌بینی‌هایی انجام‌شده که موضوع برخوردهای انضباطی یکی از این موارد است. هیئت‌های رسیدگی به تخلفات سیر و حرکتی در راه‌آهن به‌محض تخطی مأموران از مقررات یا بروز حوادث ریلی به مسئله ورود کرده و با متخلفین برخوردهای انضباطی می‌کنند تا از تکرار حوادث جلوگیری شود. مجموع این عوامل باعث می‌شود، حمل‌ونقل ریلی در زمره ایمن‌ترین نوع حمل‌ونقل قرار گیرد.
کاهش یا افزایش حوادث ریلی به چه عواملی بستگی دارد ؟
افزایش یا کاهش حوادث تابع عوامل مختلفی است و تنها به عملکرد راه‌آهن برنمی‌گردد و راه‌آهن به‌تنهایی اثرگذار نیست. عوامل محیطی نیز در این زمینه تأثیرگذار است، به‌عنوان‌مثال زمانی که سرعت قطارها را افزایش می‌دهیم، افرادی که در اطراف ریل زندگی می‌کنند و با سرعت‌های پایین‌تر قطار خو گرفته‌اند و بعضاً از روی خطوط عبور می‌کنند، در محاسبات ذهنی خود برای عبور از خط دچار مشکل می‌شوند و شاهد افزایش برخورد عابر با قطار هستیم.
در بعضی از سال‌ها نیز وقوع حوادث و بلایای طبیعی باعث می‌شود که میزان حوادث افزایش یابد. همچنین افزایش جابه‌جایی بار و قطار و افزایش حجم تردد قطارها در بعضی از نقاط، ممکن است باعث ایجاد حادثه شود.
ازاین‌رو در بررسی افزایش یا کاهش میزان سوانح باید هم عوامل داخل راه‌آهن و هم عوامل بیرونی را بررسی کنیم تا با یک بررسی کارشناسی همه‌جانبه نسبت به کاهش حوادث اقدام کنیم.
با توجه به اظهارات شما، عواملی که به لحاظ سازمانی موجب ارتقای ایمنی راه‌آهن می‌شوند کدام است؟
در ساختار سازمانی راه‌آهن به استناد قانون، کمیسیونی به نام کمیسیون عالی سوانح تعریف‌شده که وظیفه پیشگیری از حوادث، تدوین مقررات، بررسی حوادث و تعیین مقصرین حادثه را بر عهده دارد.
این کمیسیون که از نیروهای خبره راه‌آهنی تشکیل‌شده هم در پیشگیری مؤثر است و هم موظف است پس از وقوع حوادث نسبت به بررسی کارشناسی حادثه اقدام و علل وقوع آن و مقصرین را تعیین و در صورت نیاز با اصلاح مقررات و فرایندها از تکرار حوادث جلوگیری کند.
انتصاب اعضای کمیسیون عالی سوانح به پیشنهاد مدیرعامل راه‌آهن و توسط وزیر راه و شهرسازی انجام می‌شود . علاوه بر کمیسیون عالی سوانح که در مرکز مستقر است در تمامی مناطق راه‌آهن، کمیسیون سوانح مناطق نیز وجود دارد که اعضای این کمیسیون هرماه از کل شبکه خطوط هر منطقه بازدید و اگر اشکال، ایراد و یا نقص مقرراتی وجود دارد، بررسی و رفع و درصورتی‌که در حیطه اختیارات آن‌ها نباشد، آن را به مقامات بالاتر گزارش می‌کنند.
همچنین در همه مناطق، گروهی تحت عنوان گروه ایمنی تعریف‌شده که زیر نظر مدیران کل فعالیت می‌کنند و وظیفه پایش و رسیدگی به مسائل ایمنی مناطق را بر عهده‌دارند.
اداره کل ایمنی و نظارت بر شبکه نیز در ستاد نقش هماهنگ‌کننده و نظارت بر ایمنی کل شبکه راه‌آهن را بر عهده دارد.
کمیته مدیریت بحران و ارتقای ایمنی راه‌آهن نیز که به ریاست مدیرعامل راه‌آهن و با ترکیب حدود ۳۰ نفر از مدیران و خبرگان صنعت ریلی هرماهه تشکیل می‌شود، وظیفه پایش ایمنی در راه‌آهن و تصمیم‌گیری در مورد اقداماتی که موجب کاهش حوادث و سوانح می‌شود را بر عهده دارد.
علاوه بر ساختارهای سازمانی که در بالا به آن اشاره شد، در سال‌های اخیر نیز سعی شده است که فرایندهای بخش‌های ایمنی بازنگری شده و در حال حاضر مقررات عمومی حرکت راه‌آهن که نقش اصلی را در قوانین حرکت قطارها دارد در حال بازنگری است.
فرهنگ‌سازی ارتقای ایمنی در راه‌آهن را تا چه اندازه موثر می‌دانید؟
قبل از فرهنگ‌سازی باید به نقش نیروی انسانی دراین‌باره اشاره شود. وقتی آمار سال‌های مختلف را مرور می‌کنیم، درمی‌یابیم که هرساله نقش نیروی انسانی در بروز حوادث بین ۳۵ تا ۵۰ درصد است، ازاین‌رو می‌توان گفت نقش‌آفرین و پررنگ‌ترین عامل در بروز حوادث، عامل نیروی انسانی است.
جدا از اینکه در مراحل جذب، آموزش و به‌کارگیری نیروی انسانی باید دقت‌های لازم به عمل آید تا نیروهای باکیفیت با آموزش‌های مناسب به کار گرفته شوند اما در این میان، اعتقاد و باور نیروی انسانی به ایمنی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
وقتی صحبت از فرهنگ‌سازی می‌شود، طبیعتاً این امر باید در ذهن و فکر نیروی انسانی نقش بندد. نقش نیروی انسانی در حوزه جاده‌ای نیز به همین شکل است. در حال حاضر آمارها حکایت از جان باختن ۱۶ تا ۱۷ هزار نفر در جاده‌های کشور دارند و بررسی‌ها نشان می‌دهد که نقش رانندگان و نیروی انسانی و باور نداشتن رانندگان به‌سرعت مطمئنه و فاصله مجاز بین دو خودرو در جاده‌ها در این مسئله پررنگ است.
همچنین یکی دیگر از عوامل تصادفات جاده‌ای، خستگی رانندگان است، این فرهنگ که افراد به‌محض احساس خستگی و خواب‌آلودگی وسیله نقلیه را متوقف و بعد از استراحت مجدداً شروع به رانندگی کنند، در میان رانندگان به‌خوبی جا نیفتاده است.
موضوعاتی مشابه نیز در حوزه ریلی صادق است، وقتی موارد مختلف حوادث را بررسی می‌کنیم، با دو طیف مواجه می‌شویم؛ گروه اول افرادی هستند که آموزش‌هایی را که دیده‌اند جدی نگرفته و تخطی از مقررات می‌کنند.
دلیل این امر آن است که این افراد که بیش‌تر در زمره افراد تازه‌کار در راه‌آهن هستند، باور ندارند که این مقررات است که می‌تواند شرایط ایمن را برای سیر قطار فراهم کند و تخطی از مقررات، حادثه‌آفرین است.
گروه دوم، افراد باسابقه بالا را شامل می‌شوند که به مقررات بی‌توجه هستند و از آن‌ها تخطی می‌کنند.
بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد که در این گروه از افراد که از دانش لازم نیز برخوردار هستند، غرور و اعتماد بیش‌ازحد به توانمندی شخصی باعث تخطی از مقررات می‌شود.
همچنین برخی از این افراد به‌واسطه آن‌که بارها بدون استراحت لازم، سیر قطار را به عهده گرفته‌اند و دچار حادثه نمی‌شوند، گمان می‌کنند که شرایط همواره به یک منوال پیش می‌رود.
در نمونه دیگر می‌توان به افرادی اشاره کرد که برای درمان از داروهایی با عوارض خواب‌آلودگی استفاده می‌کنند و بدون توجه به خطرات ناشی از خواب‌آلودگی موجب حادثه می‌شوند.
ازاین‌رو فرهنگ‌سازی باید به‌گونه‌ای انجام شود که افراد باور داشته باشند، مقرراتی که تصویب می‌شود برای حفظ جان افراد داخل قطار و حاشیه خطوط طراحی‌شده و هر چه این مقررات رعایت شود موجب ایمن‌تر شدن سیستم شده و هر خطا از جانب افراد در سیر راه‌آهن می‌تواند موجب بروز یک فاجعه شود.
به همین دلیل اگرچه قبلاً هم به فرهنگ‌سازی در راه‌آهن پرداخته‌شده است اما این امر یکی از مسائل مهمی است که در سال جاری بیش‌ازپیش به آن خواهیم پرداخت.
آیا دوره‌های آموزشی برای ارتقاء مستمر افراد اجرایی، بعد از ورود به راه‌آهن نیز وجود دارد؟
افرادی که در بخش‌های مختلف عملیاتی راه‌آهن فعالیت می‌کنند، معمولاً در هر مرحله از ارتقاء پست سازمانی خود، آموزش‌های جدید ضمن خدمت را می‌بینند و این امر هم موجب یادآوری آموزش‌های گذشته و گذراندن آموزش‌های جدید با توجه مسئولیت جدید می‌شود.
ایمنی هم‌جواری راه‌آهن با مناطق مسکونی از چه جهاتی موردتوجه است؟
شبکه ریلی از دو منطقه عمده جمعیتی یعنی شهرها و مناطق کشاورزی عبور می‌کند. البته خطوط ریلی معمولاً خارج از محدوده شهرها احداث می‌شوند، اما به‌واسطه رشد جمعیت شهرها، جمعیت شهری به خطوط ریلی نزدیک شده و موضوع عبور مردم و اتومبیل‌ها از خطوط ریلی و رعایت حریم‌های قانونی راه‌آهن برای خودروها و ساخت‌وسازها مطرح می‌شود که توجه نکردن به حریم خطوط ریلی، مشکل‌ساز می‌شود.
از سوی دیگر ممکن است در هنگام ساخت راه‌آهن‌های جدید، خطوط ریلی از زمین‌های بزرگ کشاورزی مردم عبور کند و کشاورزان برای انجام عملیات کشاورزی با ماشین‌آلات خود از روی ریل راه‌آهن عبور کنند.
در این زمینه راه‌آهن در حوزه شهرها با احداث زیرگذر و پل‌های روگذر بر روی خطوط راه‌آهن و… شرایط را برای جلوگیری از این وقایع در محدوده شهرها فراهم می‌کند.
از سوی دیگر در مناطق غیرشهری نیز، از سه رویکرد استفاده از زیرگذرها، پل‌های روگذر، و نصب راه‌بند بر روی تقاطع‌های جاده هم‌سطح با راه‌آهن استفاده می‌کنند.
زمانی که مردم و خودروها از زیرگذرها و روگذرها استفاده می‌کنند، مشکل خاصی اتفاق نمی‌افتد اما زمانی که عابر پیاده یا خودرو از روی خط عبور می‌کند، شاهد حوادث هستیم.
به‌عنوان‌مثال، یکی از عوامل خطرساز در این شرایط استفاده از گوشی موبایل هنگام عبور افراد از خطوط ریلی است که هوشیاری آن‌ها را به‌شدت کاهش می‌دهد و متوجه هشدارهای لوکوموتیوران که بوق ممتد می‌زند نمی‌شود.
علاوه بر تمهیدات یادشده، راه‌آهن در برخی از مناطق شهری با نصب دیوار، مانع از عبور غیرمجاز از خطوط می‌شود.
همچنین در مناطق خارج از محدوده شهرها، در مناطقی که جاده‌های هم‌سطح با راه‌آهن وجود دارند، راه‌بندهایی پیش‌بینی‌شده است تا از وقوع حوادث جلوگیری شود اما زمانی که برخی از رانندگان تلاش می‌کنند تا باعجله از راه‌بند عبور کنند، این اقدام، حادثه‌آفرین می‌شود.
در مناطق کشاورزی هم علیرغم وجود زیرگذرها یا پل‌ها، برخی از کشاورزان از محدوده‌های مجاز عبور نمی‌کنند و با ماشین‌آلات کشاورزی یا خودرو از خط عبور می‌کنند که منشأ حوادث و برخوردها در خطوط ریلی هستند.
این نمونه‌ها نشان می‌دهد که باید برای افرادی که در حاشیه خطوط راه‌آهن ساکن هستند، فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی کرد.
چگونه می‌توان از ظرفیت‌های دانشگاهی و علمی کشور جهت ارتقای ایمنی راه‌آهن استفاده کرد؟
به‌کارگیری فن‌آوری‌های جدید برای ارتقای ایمنی یکی از مسائل مهمی است که از سال‌های گذشته در راه‌آهن به آن پرداخته‌شده است. در این زمینه در سال‌های گذشته دستگاه‌های مکانیزه برای توزین واگن‌ها بکار گرفته شد. در نظر داشته باشید که بارگیری غیراصولی (نامتقارن ) و بیش‌ازحد مجاز یکی از عوامل ایجاد حادثه است و نصب دستگاه‌های مکانیزه توزین، مانع از این امر می‌شود.
گرمی سرمحور نیز یکی از موضوعاتی است که درگذشته به‌صورت دستی و امروزه با استفاده از ابزارهای دیجیتال اندازه‌گیری می‌شود و به دنبال آن هستیم که با نصب دستگاه‌های پیشرفته در کنار خط داده‌برداری‌ها مدام انجام شود.
بنابراین استفاده از ابزارهای جدید در حوزه ایمنی، در دستور کار راه‌آهن قرار دارد تا در مباحث مرتبط با ایمنی، نقش نیروهای انسانی کمرنگ‌تر و نقش تجهیزات مکانیزه پررنگ‌تر شود.
همچنین در ارتباط با دانشگاه پروژه‌های متعددی در این زمینه تعریف و به‌واسطه وجود دانشکده راه‌آهن در دانشگاه علم و صنعت ایران، در بسیاری از مباحث مهم مدیریتی از ظرفیت‌های دانشگاه استفاده می‌شود.
به‌علاوه در موضوعاتی چون بلایای طبیعی و اقدامات پیشگیرانه در این زمینه، پروژه‌های مختلفی تعریف‌شده و برای استفاده از ابزارهای نوین از توانمندی‌های دانشگاه‌ها استفاده می‌شود.
برگزاری همایش‌ها و برنامه‌هایی مانند هفته ایمنی در راه‌آهن، چه نقشی در ارتقای ایمنی راه‌آهن دارد؟
برگزاری همایش‌ها یکی از ابزارهایی است که در فرهنگ‌سازی نقش‌آفرین است. در همایش‌ها عوامل بروز حوادث در راه‌آهن موردبررسی قرار می‌گیرد و به‌صورت علمی و تجربی اندوخته‌های اساتید و مدیران و کارشناسان ارائه می‌شود. همچنین ایده‌های متعددی در این همایش‌ها مطرح می‌شود که اجرایی کردن آن‌ها می‌تواند در کاهش حوادث تأثیرگذار باشد.
حضور مدیران ارشد در چنین جلسات و همایش‌هایی نیز موجب دریافت ایده‌های متعدد برای بهبود وضعیت حمل‌ونقل ریلی می‌شود.
همچنین این همایش‌ها فرصت خوبی برای تقدیر از خدمات افرادی است که درزمینهٔ ایمنی نقش‌آفرینی کرده و در ارتقای آن تأثیرگذار بوده‌اند.
