◄ سمفونی مرگ در پایتخت
نقطه‌های قرمز و قهوه‌ای سرتاسر نقشه را گرفته است. فقط یکی، دو نقطه سبز است و این یعنی همه شهر به جز همین نقطه‌های اندک سبز پر از صداهایی است که شنیدن دائمی آن برای ساکنانش خطرآفرین است. ساکنان نقطه‌های زرد، قهوه‌ای و قرمز در سروصدای دائمی زندگی می‌کنند.
نورا حسینی| نقطه‌های قرمز و قهوه‌ای سرتاسر نقشه را گرفته است. فقط یکی، دو نقطه سبز است و این یعنی همه شهر به جز همین نقطه‌های اندک سبز پر از صداهایی است که شنیدن دائمی آن برای ساکنانش خطرآفرین است. ساکنان نقطه‌های زرد، قهوه‌ای و قرمز در سروصدای دائمی زندگی می‌کنند.
از صبح، با صدای بوق خودروها و موتورسیکلت‌ها از خواب بیدار می‌شوند تا شب‌ها که لالایی‌شان صدای بیل و کلنگ است و خالی‌کردن تیرآهن. یک لحظه در میانه شهر، چشمان‌مان را ببندیم و فقط به صداها گوش دهیم. همهمه‌ای پیوسته، موسیقی این شهر است.
بر اساس تحقیقات پزشکی، سردرد، خستگی، افزایش فشار خون، تحریک‌پذیری و زودرنجی، ضعف ایمنی بدن، سوءهاضمه و مشکلات گوارشی، آسیب‌پذیری در مقابل بیماری‌های ویروسی و عفونی و... از عوارض آلودگی صوتی است.
جدیدترین تحقیقات حوزه سلامت نیز نشان می‌دهد صدای بلند برخاسته از فرودگاه‌ها، خیابان‌ها و حتی صدای بلند موسیقی عواقب خطرناک و نامطلوبی برای سلامت انسان دارد. این سروصداهای زیاد باعث افزایش فشارخون می‌شود و تا حدی هم احتمال بروز بیماری‌های قلبی- عروقی را افزایش می‌دهد.
مأموریت تازه مدیریت شهری برای مقابله با سروصدا
تصمیم‌گیران تهران برای رهایی از این آسیب‌ها چه کرده‌اند؟ بر اساس مصوبه شورای چهارم شهر تهران، کمیته‌ای برای پیگیری راهکارهای عملی کاهش آلودگی صوت تشکیل شد.
مأموریت این کمیته شناسایی تراز صوتی در مناطق ۲۲ گانه، شناسایی پهنه‌هایی با تراز صوتی غیرمجاز به همراه منبع و مولد آنها، تهیه نقشه‌های آلودگی صوتی و به‌روزرسانی آنها، نصب دیوار صوتی در پهنه‌های حساس، استفاده از آسفالت متخلخل برای کاهش صدای تردد وسایط نقلیه، نظارت بر حسن اجرای مبحث ۱۸مقررات ملی ساختمان هنگام ساخت‌وسازها و جلوگیری از فعالیت مشاغل مزاحم و پرصدا بود.
استانداردهای آلودگی صدا تعریف نشده است
مریم نادری، مدیر واحد پایش و پیش‌بینی شرکت کنترل کیفیت هوا، درباره عملکرد این کمیته به هفته‌نامه حمل‌ونقل می‌گوید: «بیش از سیزده جلسه با موضوع مقابله با آلودگی صوتی برگزار شده و در حال حاضر به دلیل جابه‌جایی‌هایی که اتفاق افتاده، جلسات متوقف شده است.
در این کمیته، سازمان‌هایی که در ماهیت خود با موضوع آلودگی صوتی درگیر بودند و حتی سازمان‌هایی که مستقیم وظیفه‌ای در این‌باره نداشتند نیز حضور داشتند. مشکل اصلی بودجه و حمایت‌های لازم از تصمیم‌گیری‌هایی این کمیته است.»
به گفته نادری، در بسیاری از موارد، استانداردهای لازم برای آلودگی صوتی تعریف نشده بود و به طور مثال معاینه فنی صوت برای خودروها وجود ندارد و اینکه اگر قرار باشد خودروها از لحاظ صوتی معاینه فنی بشوند، هزینه‌ای که در کل کشور برای نیروهای جدید متخصص که باید جذب شوند، بسیار بالاست، زیرا باید افرادی به کار گرفته شوند که جنس صوت را بشناسند و نمی‌توان به راحتی تصمیماتی را که در کمیته صورت می‌شود، اجرایی کرد.
او ادامه می‌دهد: «این کمیته تمامی مشکلات را احصا کرده و مواردی را که باید اصلاح شود نیز مشخص شده است. امیدواریم گزارش این کمیته پیگیری شود و سازمان‌هایی که در این حوزه مسئولیت دارند، موضوع کاهش آلودگی صوتی را در بودجه سال آینده خود در نظر بگیرند و شورای شهر نیز در بودجه سال آینده مبارزه با آلودگی صوتی را لحاظ کند.»
۳۹ ایستگاه فعال سنجش آلودگی صوتی در پایتخت
نادری با بیان اینکه ۴۳ ایستگاه سنجش آلودگی صوتی در تهران وجود دارد که ۳۹ ایستگاه منظم فعالیت می‌کند، می‌گوید: «نتایج فعالیت این ایستگاه‌ها در سامانه مشخص است.
این ایستگاه‌های سنجش آلودگی صدا در میدان‌ها و خیابان‌های اصلی است، زیرا باید تأثیر حمل‌ونقل بر محیط زندگی را بررسی کنیم. بنابراین در مکان‌هایی جای‌گیر شده که مردم در آن زندگی می‌کنند و در کنار خیابان‌های اصلی و میدان‌ها قرار گرفته‌اند.
پیش از این، تابلوهایی نیز در سطح شهر وجود داشت که گزارش لحظه‌ای آلودگی صوت را به مردم نشان می‌داد، اما چون تأثیرات آنی آلودگی صوتی بر این تابلوها مشخص بود و ممکن بود مردم را به اشتباه بیندازد و شیطنت شهروندان را تحریک کند، این تابلوها را برداشتیم، زیرا برخی رانندگان کامیون یا خودروها از تأثیرات لحظه‌ای بوق بر این تابلوها اطلاع پیدا کرده یا از سر کنجکاوی به نزدیکی ایستگاه‌ها که می‌رسیدند، بوق می‌زدند و ما گزارش دقیقی نداشتیم.
بنابراین، گزارش میانگین آلودگی صوت را که گزارشی دقیقی‌تر بود و به ما کمک می‌کرد بدانیم در چه محیطی زندگی می‌کنیم، روی سامانه قرار دادیم.
تأثیری که سروصدا بر کودکان می‌گذارد
نادری با بیان اینکه آلودگی صوتی در سراسر شهر وجود دارد، می‌گوید: «تأثیر آلودگی صوت مانند آلودگی هوا نیست که به طور آنی سوزش چشم یا صرفه یا احساس خفگی کنیم، بلکه ممکن است هیچ‌گاه اثر آن را نبینیم، اما تأثیرات خود را بر روح و روان انسان‌ها می‌گذارد.
کم‌خوابی، استرس و در کودکان کم‌هوشی و نداشتن تمرکز از نشانه‌های آلودگی صوتی است. دانش‌آموزان کلاس‌های درسی که در نزدیکی بزرگراه‌ها قرار دارند، بر اساس پژوهش‌های جهانی تمرکز کمتری داشته و سطح یادگیری آنها کاهش پیدا می‌کند.
پیش از این، دلیل آن را سروصدا نمی‌دانستند، بلکه بحث تغذیه را مطرح می‌کردند؛ اما یکی از اصلی‌ترین دلایل نداشتن تمرکز، آلودگی صوتی است. حتی آلودگی صوتی بر نوزاد و دوران جنینی تأثیر می‌گذارد، یعنی تأثیر آن از پیش از تولد تا کهن‌سالی است.
او در پاسخ به این پرسش که آیا مدارسی که در معرض آسیب بیشتری هستند، شناسایی شده‌اند یا نه، می‌گوید: «مدارس آسیب‌پذیر از لحاظ آلودگی صوتی روی نقشه شناسایی شده‌اند که باید از لحاظ میدانی نیز درباره آنها تحقیق و پژوهش شود و بعد از آن می‌توان با دقت بیشتری در این‌باره و تأثیرات آن بر دانش‌آموزان اظهارنظر کرد.»
آلودگی صوتی ثابت است
نادری با بیان اینکه اکنون امکان آنکه هر شش ماه یک‌بار نقشه‌های آلودگی صوتی در پایتخت را به‌روزرسانی کنیم، داریم، ادامه می‌دهد: «اینکه این نقشه‌ها شش ماه یک‌بار تغییر کند، پایه علمی ندارد، زیرا نقشه‌های صوتی معمولاً تغییر خاصی نمی‌کند، مگر اینکه استانداردهای سنجش افزایش پیدا کند یا در صنعت تغییر ویژه‌ای رخ دهد، کارخانه‌ای تعطیل شود یا کارخانه‌ای احداث شود.
آلودگی صوت مانند آلودگی هوا نیست که بر اساس شرایط جوی تغییر کند. اگر نقشه‌های روزانه آلودگی صدا را نیز رصد کنید، متوجه می‌شوید از شنبه تا چهارشنبه شرایط یکسان است، مگر آنکه تعطیلات خاصی باشد و رفت‌وآمد کاهش پیدا کند.»
او اضافه می‌کند: «هدف ما از این الگو‌ها شناسایی نقاط بحرانی است و اطلاع‌رسانی به سازمان‌ها و نهادهای مسئول که چاره‌ای برای آلودگی صوتی بیندیشند.
ما بیش از دو دهه است که در حال مقابله و تلاش برای کاهش آلودگی هوا هستیم، اما هنوز به نقطه ایده‌آل نرسیده‌ایم. درباره آلودگی صوتی نیز باید از یک نقطه آغاز کنیم. متأسفانه، آلودگی صوتی در میان مسئولان چندان جدی نیست و آن را یک آلودگی لوکس می‌دانند در حالی که نتایج این گزارش‌ها می‌تواند زنگ خطر را به صدا در بیاورد تا ما برای کاهش آلودگی صوتی تلاش کنیم.
برخی از این تلاش‌ها با تنظیم استانداردها در حوزه صدا امکان‌پذیر است، مانند تنظیم موتور خودروها یا موتورسیکلت‌ها. شاید وقتی در دل شهر هستیم، متوجه آلودگی صوتی نشویم، اما کمی که پایمان را از تهران بیرون می‌گذاریم، متوجه می‌شویم چه آرامشی پیدا می‌کنیم. خوابمان آرام‌تر می‌شود و آرامش بیشتری داریم که به دلیل همان سروصدای کمتر است.»
سیزده سال در انتظار یک طرح
نادری با اشاره به اینکه سازمان محیط زیست یک ایستگاه سنجش آلودگی صوتی ندارد، می‌گوید: «سیزده سال است که سازمان محیط زیست قرار است طرحی برای کاهش آلودگی صدا آماده کند، اما هنوز این طرح نوشته نشده و هیچ اقدامی صورت نگرفته است.
امیدواریم با نهایی شدن گزارش‌های کمیته صوت، این آلودگی جدی‌تر از گذشته بررسی شود. برای مثال، اگر در مدارس نتایج مطالعه مشخص شود، امیدواریم راهکارها خریدار داشته باشد و با بهانه‌هایی مانند کمبود بودجه، نمی‌شود و شرایط فعلی بهترین شرایط است و... این راهکارها کنار گذاشته نشود. بیشتر خانه‌هایی که شرایط سکونت ندارد، به مدارس غیرانتفاعی تبدیل می‌شود که باعث تأسف است.»
حریمی که در طرح‌های توسعه‌ای دیده نشد
مدیر واحد پایش و پیش‌بینی شرکت کنترل کیفیت هوا درباره تغییر حریم صوت برای ساخت‌وسازها می‌گوید: «تعیین این حریم را از سال گذشته آغاز کردیم، اما این موضوع بسیار پیچیده است.
در کشورهای اروپایی هنگام تدوین طرح‌های توسعه، ۲۰ سال به موضوع حریم صوت توجه شده، اما در کشور ما به آلودگی صدا در ساخت‌وسازها توجه نشده است و بیشتر خانه‌ها در حریم کمتر از ۵۰ متر از بزرگراه‌ها قرار دارد و بیشتر آنها در معرض آلودگی صداست.
متأسفانه، موارد آیین‌نامه ساخت‌وساز نیز مانند ایجاد پنجره‌های دوجداره و عایق‌بندی نیز رعایت نشده و تنها امیدشان به دیواره‌های صوتی است.» او تأکید می‌کند: «دیواره‌های صوتی منظر شهری را خراب کرده و آن کارایی، کاربرد و تأثیرگذاری را ندارند که رعایت قوانین و مقررات ساخت‌وساز دارند.»
نادری می گوید: «در حال بررسی میزان حریم صوتی هستیم که به عرض خیابان‌ها بستگی دارد و پیش‌بینی می‌شود که حریم ۱۰۰ متر باشد.
متأسفانه، در برخی از بزرگراه‌ها مانند حکیم و همت و صدر خانه‌ها به بزرگراه‌ها چسبیده است که امیدواریم در ساخت‌وسازهای آینده تهران و طرح‌های توسعه‌ای رعایت شود یا حداقل مبحث ۱۸ و ۱۹ مقررات ملی ساختمان در ساختمان‌سازی‌ها رعایت شود.
در حال حاضر، مردم دیواره‌های صوتی را مانعی برای کاهش آلودگی صوتی می‌دانند، حتی تماسی در خصوص نصب این دیواره‌ها در یک کوچه بن‌بست داشته‌ایم که باید بدانیم این دیواره‌ها آن‌طور که باید تأثیرگذار نیست و باید با فرهنگ‌سازی آن را اصلاح کرد.»
استاندارد موتور خودروها، موتورسیکلت‌ها و حمل‌ونقل عمومی که کمترین استانداردهای صدا را دارند، می‌توانند کاهش آلودگی صوتی را به دنبال داشته باشند. متأسفانه در مناطق ۶، ۱۰ و ۱۲ که بیشترین رفت‌وآمد اداری و تجاری را داریم، با بیشترین مشکلات آلودگی صوتی روبرو هستیم.»
