رتبه‌هایی که در تصویرسازی از ایران موثرند
رتبه گذرنامه ایرانی با وجود تمام تلاش‌های دولت برای لغو روادید دوجانبه با بسیاری از کشورهای جهان، بهبود روابط بین‌المللی و برداشتن گام‌های موثر و تاریخ‌سازی مانند توافق هسته‌ای، گشودن درهای کشور به روی گردشگران، فعالان اقتصادی و سیاسی دیگر کشورها باز هم خشنودکننده نیست و نشان از آن دارد که عملکرد بسیاری از رسانه‌ها در ایجاد تصویر مثبت از ایران آنطور که باید موفقیت آمیز نبوده است.
به گزارش روزنامه گسترش تجارت، در رتبه‌بندی‌های یک موسسه پژوهشی بین‌المللی رتبه گذرنامه ایران در میان ۱۹۹ کشور جهان ۱۹۱ شد. به گزارش بلومبرگ، موسسه نوماد کاپیتالیست، میزان ارزش و اعتبار گذرنامه ۱۹۹ کشور جهان را رتبه‌بندی کرده است. در این رتبه‌بندی، علاوه بر امکان سفر بدون نیاز به روادید به کشورهای دیگر، مقدار مالیاتی که دولت از شهروندان مقیم خارجی‌اش دریافت می‌کند، شهرت و اعتبار جهانی یک کشور، آزادی‌های مدنی و شخصی و توانایی داشتن همزمان چند گذرنامه، ملاک قرار گرفته‌اند. گفتنی است که تا قبل از سال ۱۳۹۵ (۲۰۱۶م) تمام موسسات رتبه‌بندی، برای درجه‌بندی کیفی، کشورها را در ۱۰۰ جایگاه قرار می‌دادند. در این شرایط برخی کشورها هم‌رده معرفی می‌شدند.اما در آمارهای جدید به تعداد هر کشور، جایگاه در نظر گرفته شده است.
به طور کلی ۵ عاملی که این موسسه نوماد کاپیتالیست در رتبه‌بندی گذرنامه‌ها در نظر گرفته، عبارتند از: سفر بدون نیاز به دریافت روادید، شهرت و اعتبار جهانی یک کشور، حقوق شهروندی، تابعیت دوگانه و آزادی کلی. در صدر این فهرست کشور سوئد و پس از آن چند کشور اروپایی قرار دارند. امریکا در بین ۲۰ کشور نخست این فهرست قرار ندارد. داشتن گذرنامه سوئد به شهروندان این کشور اجازه می‌دهد بدون نیاز به دریافت روادید به ۱۷۶ کشور یا سرزمین مختلف سفر کنند. به علاوه، سوئدی‌ها می‌توانند بدون دردسر زیادی از شر مالیات‌های سنگین در کشورشان خلاص شوند و در کشورهای دیگری که مالیات‌های کمتری اعمال می‌کنند، زندگی کنند.
موسسه نوماد در این رده‌بندی در بین ۱۰ کشوری که گذرنامه‌شان کمترین اعتبار را دارد ایران را در رده نهم (در رتبه ۱۹۱ رده‌بندی جهانی) قرار داده است. پس از ایران کشورهای سودان، یمن، سوریه، لیبی، پاکستان، اریتره، عراق و افغانستان قرار دارند. بر این اساس گذرنامه افغانستان کمترین اعتبار را در جهان دارد. این در حالی است که گذرنامه کشور تازه تاسیس سودان جنوبی دارای اعتباری بیشتر از ایران شناخته شده و رتبه این کشور بعد از ایران عنوان شده است.
یکی از وعده‌های اصلی دولت حسن روحانی، بازگرداندن اعتبار و احترام به گذرنامه ایرانی بود، اما در حالی که تنها چند ماه به پایان کار این دولت باقی مانده، وضعیت اعتبار گذرنامه ایرانی چندان مطلوب نیست.
با روی کار آمدن دولت یازدهم تسهیل و لغو صدور روادید میان ایران و کشورهای همسایه و جهان با هدف افزایش حضور گردشگران خارجی در ایران و همچنین تسهیل سفر شهروندان ایرانی به خارج از کشور، یکی از اولویت‌های کاری دولت برشمرده شد؛ تا جایی که شخص رئیس‌جمهوری با تاکید بر این موضوع، دستور تشکیل کارگروه ویژه‌ای با حضور وزارتخانه‌های اطلاعات، امور خارجه و سازمان گردشگری را صادر کرد.
ارتقای رتبه با لغو روادید دو جانبه
به عقیده کارشناسان حقوقی می‌توان با پیگیری راهکارهایی مانند لغو روادید دوجانبه با دیگر کشورها رتبه و اعتبار گذرنامه ایرانی را ارتقا داد.
حامد حق شناس، کارشناس حقوق بین‌الملل به «گسترش تجارت» گفت: رتبه گذرنامه ایرانی اکنون در میان کشورهای جهان ۱۹۱ است و کشورهایی مانند عراق و افغانستان رتبه‌های بعد از ایران را به خود اختصاص داده‌اند. او افزود: از میان ۱۹۹ کشور جهان، ایران رتبه ۱۹۱ را دارد و ما به ۳۷ کشور می‌توانیم بدون روادید سفر کنیم در حالی که سوئدی‌ها به بیش از ۱۷۰ کشور دنیا می‌توانند بدون روادید سفر کنند.
حق‌شناس افزود: اکنون به دلیل اتفاقات رخ داده و مشکلاتی که میان ایران و کشورهای عربی به وجود آمده؛ همچنین مخالفت‌ها و مشکلاتی که ترامپ برای ایرانیان ایجاد کرده، بحران‌های منطقه خاورمیانه و مشکلات ایران در این منطقه دست به‌دست هم داد تا اعتبار گذرنامه ایرانی کم شود.
حق‌شناس در ادامه با بیان اینکه موسسه‌های بین‌المللی پژوهشی معتبر مانند «نوماد کاپیتالیست» و «هنلی» و «شرکا» رتبه‌بندی‌ها در زمینه گذرنامه را انجام می‌دهد، اظهار کرد: این امر که گذرنامه هر کشوری برای ورود به کدام کشورها و چند کشور از جهان نیاز به دریافت روادید و پرداخت مالیات دارد نکته مهمی است که در رتبه‌بندی گذرنامه‌های ایرانی در نظر گرفته می‌شود.
او افزود: البته رتبه گذرنامه کشورها ثابت نیست و بستگی به عوامل مورد توجه موسسه و سیاست‌های هر کشور هرسال تغییر می‌کند، اما از سال نخست فعالیت دولت فعلی تاکنون رتبه گذرنامه ایران بهبود نیافته؛ البته و این امر به جنجال‌های منطقه‌ای نیز مربوط می‌شود. همچنین رسانه‌هایی که سیاست ایران ستیزی در پیش گرفته‌اند و گروه‌های تندرو امریکایی در این زمینه نقش داشته‌اند.
این کارشناس حقوق بین‌الملل با اشاره به اینکه لغو روادید دوجانبه با دیگر کشورها مانند روسیه می‌تواند در بهبود رتبه گذرنامه کشور نقش داشته باشد، بیان کرد: اکنون بسیاری از کشورها در فهرست مذاکره برای لغو روادید دوجانبه هستند و با کشورهایی مانند روسیه نیز مذاکرات ادامه دارد.
او با اظهار خوش بینی از این امر که با تداوم و پیگیری سیاست‌های فعلی در زمینه لغو روادید دوجانبه، تسهیل صدور روادید و صدور روادیدهای فرودگاهی، گذرنامه ایران می‌تواند از جایگاه بالاتر و برتری برخوردار شود، بیان کرد: با تفاهم و تعامل بیشتر با دیگر کشورها می‌توان ارزش و جایگاه گذرنامه ایرانی را ارتقا داد. با این وجود قوانینی که ترامپ برای سفر ایرانی‌ها وضع کرد با اینکه اجرا نشدند، اما دید منفی نسبت به ایرانیان ایجاد کرد و روی وضعیت گذرنامه کشور نیز بی‌تاثیر نبود.
تصویر ایران در ذهن جهانیان
به گفته رئیس مرکز گردشگری علمی فرهنگی دانشجویان ایران وابسته به جهاد دانشگاهی روابط ایران با دیگر کشورها روی اعتبار گذرنامه ایرانی و رتبه‌بندی گذرنامه‌ها نیز در جذب گردشگران بین‌المللی موثر است.
رحیم یعقوب‌زاده به «گسترش تجارت» گفت: به طور کلی اعتبار گذرنامه هر کشور با شرایط آن کشور در سطح بین‌المللی ارتباط مستقیم دارد. او افزود: روابط مناسب دولت یک کشور با دیگر کشورها در حوزه گردشگری بسیار تاثیرگذار است. ارزش و اعتبار گذرنامه حتی اگر از سوی موسسه خصوصی پژوهشی بین‌المللی تعیین شود، در تصویر ذهنی گردشگران جهان نسبت به کشورها تاثیرگذار است. رتبه‌بندی گذرنامه کشورها روی ناخودآگاه و تصویر ذهنی گردشگران بین‌المللی تاثیر می‌گذارد و پایین بودن اعتبار و رتبه گذرنامه یک کشور می‌تواند تصویری منفی و نامناسب در ذهن آنها ایجاد کند.
یعقوب‌زاده درباره تاثیرات منفی اعتبار کم گذرنامه ایرانی در گردشگری بیان کرد: گردشگران در ذهن خود یک کشور ناامن، با روابط بین‌المللی بد و کشوری منزوی را تصور می‌کنند و مسلم است که این تصویر موجب کاهش جذب گردشگران خارجی می‌شود. به طور کلی گردشگران تصور کنند کشور که رتبه پایینی در گذرنامه دارد از امنیت لازم برخوردار نیست و انگیزه لازم برای سفر به آن کشور را پیدا نمی‌کنند.
او درباره تاثیر لغو روادید دوجانبه بین کشورهای مختلف روی گردشگری و افزایش اعتبار گذرنامه اظهار کرد: به طور کلی لغو روادید دوجانبه بین کشورها موجب می‌شود ذهنیت گردشگران نسبت به آنها مثبت شود، اما درباره ایران این امر همواره در جذب گردشگران خارجی تاثیرگذار نبوده است. به عنوان نمونه روادید بین ایران و ترکیه لغو شده؛ سالانه چند میلیون نفر ایرانی به ترکیه سفر می‌کنند، اما گردشگران ترکیه آنطور که باید رغبت چندانی برای سفر به ایران ندارند و آمار قابل‌توجهی از گردشگران ورودی ایران را به خود اختصاص نمی‌دهند.
رئیس مرکز گردشگری علمی فرهنگی دانشجویان ایران وابسته به جهاد دانشگاهی در ادامه بیان کرد: ترکیه به خوبی جاذبه‌های گردشگری خود را به ایران معرفی کرده و در جذب گردشگران ایرانی موفق عمل کرده، اما ما نتوانستیم جاذبه‌های گردشگری ایران را به ترکیه‌ای‌ها به خوبی معرفی کنیم و برای موفقیت در این امر باید جاذبه‌های گردشگری ایران را به درستی به جهان معرفی کنیم. این امر درباره تمام کشورها صدق می‌کند؛ لغو روادید اگرچه موجب تسهیل سفر شده و خوب است اما موجب جذب گردشگران خارجی نمی‌شود. وی گفت: البته لغو روادیدهای دوجانبه موجب می‌شود اعتبار و ارزش گذرنامه ایرانی افزایش یابد. به طور کلی در رتبه‌بندی گذرنامه کشورهای مختلف امکان سفر بدون روادید به کشورهای مختلف جهان در نظر گرفته می‌شود.
اثرات روانی بین‌المللی لغو روادیدهای دوجانبه بسیار مثبت است و می‌تواند تاثیر ذهنی مثبتی در ذهن گردشگران بین‌المللی ایجاد کند. زمانی که کشورهای مختلف جهان حاضر می‌شوند روادید خود را برای کشور ما لغو کنند به معنای آن است که ارزش، اعتبار و اعتماد به ما دارند و مردم کشور را مردمی سالم و به دور از فعالیت‌های تروریستی می‌دانند که در بلند مدت موجب می‌شود ارزش و اعتبار گذرنامه کشور نیز افزایش یابد.
یعقوب‌زاده با اشاره به دیگر عوامل موثر بر رتبه‌بندی گذرنامه کشورهای مختلف اظهار کرد: از راهکارهایی که می‌تواند ارزش و اعتبار گذرنامه ایرانی را افزایش دهد ارتباط سیاسی ایران با دیگر کشورهای دنیا بوده و به جز آن ارتباطات اقتصادی نیز بسیار موثر است. به عنوان نمونه در بسیاری از فعالیت‌های تروریستی عده‌ای از مردم عربستان حضور داشته‌اند اما به دلیل منافع اقتصادی این کشور برای دیگر کشورها رتبه گذرنامه آن کاهش نیافته است، چراکه که این کشور در نفت یک کشور تعیین‌کننده بوده، بیشترین صادرات نفت و در دیگر موارد نیز منافع اقتصادی بسیاری برای دیگر کشورها به همراه دارد.
او افزود: ترامپ نیز که سفر به امریکا را برای ۷ کشور از جمله ایران ممنوع کرد، به دلیل در نظر گرفتن منافع اقتصادی عربستان را در این فهرست قرار نداد. یعقوب‌زاده در ادامه بیان کرد: یکی از مشکلات اصلی اعتبار گذرنامه ایرانی آن است که بسیاری از کشورهای معتبر جهان حاضر به لغو روادید دوجانبه با ایران نیستند و حتی روسیه نیز با وجود مذاکرات طولانی هنوز لغو روادید دو جانبه را اجرایی نکرده است.
سخن پایانی
رتبه‌بندی گذرنامه کشورهای جهان از سوی موسسه‌های معتبر پژوهشی انجام می‌شود، اما به نظر می‌رسد در ایران موسسه دولتی این پژوهش‌ها را انجام نمی‌دهد و آن‌را چندان جدی نگرفته است.
