جاده ابریشم انرژی

داماد اردوغان که هم‌اکنون عهده‌دار پست وزارت انرژی و منابع طبیعی ترکیه است، با همراهی اتاق فکری متشکل از تانر‌یلدز؛ وزیر پیشین و از رفقای نزدیک عبدالله گل و چند نهاد تحقیقاتی دیگر، در مسیر تقویت دیپلماسی انرژی‌ به‌دنبال آن است که به رویاهای داووداوغلو و اردوغان جامه‌‌عمل پوشانده و ترکیه را در حوزه‌ انرژی به یک کشور مهم و اثرگذار تبدیل کند. اما چگونه؟ ترکیه نه تولیدکننده، بلکه یک مصرف‌کننده‌ بزرگ نفت است. برای یافتن این پاسخ، باید ابتدا‌ وضعیت این همسایه‌ بیش‌فعال در بخش نیاز به واردات سوخت را بررسی کنیم.

ترکیه، واردکننده‌ و مصرف‌کننده‌ بزرگ

یکی از ویژگی‌های مهم ترکیه که از مشکلات و پاشنه‌آشیل‌های سیاسی و اقتصادی این کشور به‌شمار می‌آید، محتاج بودن به خرید کلان منابع سوخت و انرژی فسیلی است. ترکیه در خوش‌بینانه‌ترین حالت، ممکن است تنها در مناطقی از جنوب و جنوب‌شرقی، دارای میادین گازی و نفتی باشد اما در چهار دهه‌‌ اخیر، هیچ‌گاه شرایط امنیتی مناسبی برای عملیات اکتشافی وجود نداشته و درگیری بین ارتش و پ‌ک‌ک، باعث‌شده دولتمردان ترکیه، سراغ این منطقه نروند. هزینه‌ واردات بخش انرژی در ترکیه – بسته به نوسانات قیمت نفت و مشتقات آن- سالانه بین 30 تا 40 میلیارد دلار است. چنین رقمی برای این کشور، که جز در بخش‌های تجارت، توریسم و نساجی، کارت‌های چندان اثرگذاری در دست ندارد، سرسام‌آور است و درست به همین دلیل، گران‌ترین بنزین جهان با قیمت 6 لیره برای هر لیتر، در ترکیه به‌فروش ‌می‌رسد و از دیگر‌سو، کشاورزان ترکیه‌ای، در بین 25کشور برتر تولیدکننده‌ منابع غذایی، گران‌ترین گازوئیل دنیا را می‌خرند.

در مورد دیگر منابع سوخت و انرژی نیز باید گفت؛ زغال‌سنگ ترکیه کیفیت پایینی دارد و در بخش‌های انرژی هسته‌ای، بادی و خورشیدی نیز‌‌ هنوز اتفاقات بزرگی روی‌نداده و ترکیه همچنان در هر دو بخش مصارف مسکونی و صنعتی، به‌شدت محتاج واردات سوخت است. حال با تحلیل اولیه‌ چنین تابلویی، جا دارد بپرسیم چرا در چنین شرایطی، مهم‌ترین کنگره‌‌ جهانی نفت‌ در استانبول برگزار می‌شود؟

رویای بزرگ داووداوغلو و اردوغان

احمد داووداوغلو، نخست‌وزیر پیشین ترکیه از نظریه‌پردازانی است که همواره بر ضرورت استفاده‌ حداکثری از موقعیت جغرافیایی کشورش تاکید کرده و آشکارا می‌گوید: مهم‌ترین هدف سیاست خارجی ترکیه، دستیابی به منابع ارزان سوخت و رها شدن از وابستگی شدید در این حوزه است. صدالبته منظور او، تلاش برای اکتشاف و استخراج نبود و به‌دنبال آن بود که کشورش را به هاب‌بزرگ ترانزیت انرژی تبدیل کند و از ویژگی مهم دریاپایه بودن ترکیه و توان انتقال نفت و گاز به حوزه‌ مدیترانه یا همان دریای میان سرزمین‌ها بهره برد.

این بخش از اهداف این مرد قونیه‌ای، به‌شدت موردپسند عبدالله گل، علی باباجان و اردوغان بود و در سالیان اخیر، در حوزه‌هایی همچون روسیه، جمهوری‌آذربایجان و اقلیم کردستان عراق، تلاش فراوانی برای تحقق این رویا صورت گرفت که بخشی از آن به نتیجه رسیده و ترکیه هم اکنون در سودای آن است که با انتقال گاز ساحل حیفای اسرائیل به اروپا، به منابع ارزان‌تر و درآمد ترانزیتی کلان‌تری دست پیدا کند و قطعا برای نفت و گاز عراق و سوریه نیز‌‌ رویاهایی در‌سر دارد، به‌همین دلیل، اردوغان در سخنرانی خود در کنگره‌‌ استانبول، کشور خود را «جاده‌‌‌ابریشم انرژی» خواند و بر این مساله تاکید کرد که دوران آن سپری شده که صرفا کشورهای دارای منابع انرژی را به‌عنوان کشورهای مهم و قدرتمند‌ بشناسند. یکی از اهداف مهم ترکیه، تاسیس سه نیروگاه هسته‌ای با کمک روسیه، فرانسه و ژاپن است. این کشور همچنین در نظر دارد با استفاده از زغال‌سنگ و منابع برق‌‌آبی، بخشی از نیازهای جدید خود را مرتفع کند و در حوزه‌ انرژی‌های تجدیدپذیر نیز قدم بردارد.

چالش‌های ترکیه

بلندپروازی و هدف‌گذاری‌های آزمندانه در سالیان اخیر، از ویژگی‌های بارز آکپارتی و اردوغان بوده و هست. این صفت، گاهی برای ترکیه دردسر و مشکل ایجاد کرده و گاهی نیز‌ موجب آن شده که ترکیه در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، عمرانی و اعتبار منطقه‌ای، در موقعیتی بهتر از گذشته قرار بگیرد. برای تحقق رویاهای اردوغان در بخش انرژی و ترانزیت سوخت، عوامل بسیاری لازم است که بدون‌شک در راس آنها، ثبات داخلی و امنیت منطقه‌ای قرار دارد.

ترکیه باید پیش از هر چیز، مساله‌‌ پ‌ک‌ک را حل کند. این روزها، هم وزارت کشور و هم ستاد فرماندهی کل نیروهای‌مسلح ترکیه، به‌طور مداوم آمارهای مرتبط با کشته‌‌شدگان پ‌ک‌ک را اعلام می‌کنند که در طول چهار دهه‌ اخیر بی‌سابقه بوده و به‌خاطر عواملی که ذکر همه‌ آنها در چنین مجالی نمی‌گنجد، اغلب این اعداد و ارقام صحت دارد و برتری‌های ترکیه در حوزه اطلاعات هوایی و مراقبت مرزی با استفاده از رصدهای ماهواره‌ای و فناوری‌های جدید، موجب بالا رفتن آمار کشته‌های پ‌ک‌ک شده است.

با این حال‌ تصور حل این معضل مهم از راه کشتن تمام اعضای پ‌ک‌ک، نامعقول و محال است، بنابراین تا زمانی که این مساله به شکل ریشه‌ای و صحیح حل نشود، امنیت ترانزیت نفت و گاز به ترکیه، با چالش روبه‌رو خواهد بود. مساله‌ دوم، طرح یک استراتژی طولانی‌مدت برای حفظ و تعمیق روابط ترکیه و روسیه است. در گام بعدی، مساله‌ اقلیم کردستان عراق و اختلافات جدی آنکارا و بغداد وجود دارد و پس از آن نیز، روابط ترکیه با اسرائیل، آمریکا و اتحادیه‌ اروپا، جملگی‌ بر تلاش‌های ترکیه برای تبدیل شدن به بستر انتقال انرژی، اثرگذار خواهند بود.

لازم است در کنار تدابیر امنیتی و سیاسی و استفاده از نیروهای متخصص ترکیه‌ای، خود اردوغان نیز در ادبیات و رفتارهای خود، تغییراتی به‌وجود بیاورد. کیست که نداند بخش قابل‌توجهی از مشکلاتی که بین ترکیه، همسایگان و اروپایی‌ها به‌وجود آمده، ریشه در رفتارهای رئیس‌جمهوری عجول دارد. به قول فرنگی‌ها، شهر رُم یک‌شبه ساخته نشده و تیم اردوغان باید این واقعیت را بپذیرد که با درخشیدن در صحنه‌ مه‌آلود و پرغوغای خاورمیانه، سرعت و کار شبانه‌روزی و تلاش مداوم ارزشمند است، اما در برابر رویدادهای جدید، صبر، دوراندیشی و در نظر داشتن مصلحت نیز‌ ضرورت دارد.