ارمنستان پل ایران به بازارهای جهان؛ الزامات دستیابی به تجارت ۳ میلیاردی

به گزارش تین نیوز به نقل از بازار، ارمنستان و ایران طی سالیان گذشته و از زمان کسب استقلال این کشور از شوروی سابق، روابط دوجانبه آرام و ملایمی را تجربه کرده اند و با توجه به محدودیت های سیاسی و اقتصادی ایروان خصوصا از زمان جنگ دوم قره باغ در سال ۲۰۲۰، اهمیت ایران برای ارمنستان به عنوان یک همسایه ذی نفوذ در منطقه افزایش یافته است و این کشور تلاش دارد با حفظ مناسبات سیاسی و اقتصادی خود با ایران علاوه بر تامین اهداف تجاری به بازارهای جهانی نیز دست یابد.

در همین راستا در سال ۱۹۹۲ کمیسیون توسعه روابط ایران و ارمنستان و متعاقبا سازمان تجارت و شورای تجارت دو کشور تاسیس شد تا روابط اقتصادی دو کشور بیش از پیش تقویت شود. از طرفی موقعیت جغرافیایی ارمنستان برای دسترسی ایران به کشورهای اروپایی و ضرورت ایفای نقش موثر در منطقه قفقاز جنوبی توجه تهران را به خود جلب کرده است. تشکیل کار گروه های متعدد میان دو کشور در زمینه ساخت لوله انتقال گاز ایران به ارمنستان، فروش برق ارمنستان به ایران، ساخت خطوط جاده ای و ریلی بین دو کشور، راه اندازی کریدور خلیج فارس- دریای سیاه و حضور شمار بسیاری از ارامنه در ایران در پی جنگ اول قره باغ (۱۹۹۸-۱۹۹۴) اساس روابط ایران و ارمنستان را تشکیل می دهد.

افزون بر این، احداث پل ارس در سال ۱۹۹۶ برای برقراری ارتباط زمینی ایران و ارمنستان، ساخت نیروگاه حرارتی در منطقه پوکشین در سال ۲۰۰۵، ساخت جاده مغری- داراوان (در مرز ارمنستان و ایران) در سال ۲۰۰۷، افتتاح اولین خط لوله انتقال گاز ایران به ارمنستان در سال ۲۰۰۷ و تکمیل آن در سال ۲۰۰۸ از جمله مهم ترین پروژه های میان دو کشور است.

شاید بتوان سرفصل همکاری های دوجانبه جمهوری اسلامی ایران و ارمنستان را در بخش انرژی جست وجو کرد که تهاتر صادرات گاز ایران در قبال تامین برق از ارمنستان مهم ترین آن به شمار می رود. بنا بر آمارها هم اکنون صادرات برق ارمنستان از طریق دو خط انتقال و به میزان ۲۵۰مگاوات ساعت در ازای صادرات گاز ایران به میزان یک میلیون مترمکعب در حال انجام است؛ تبادلی که براساس قراردادهای موجود تا مقیاس صادرات ۶میلیون مترمکعبی گاز به این کشور قابل توسعه و گسترش است.

عضویت هر دو کشور در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و نیز قراردادهای تجاری ایروان با اتحادیه اروپا که امکان صادرات مجدد محصولات ایرانی به اروپا را فراهم می کند، وجود منطقه آزاد تجاری ارس در مجاورت منطقه آزاد مغری ارمنستان و پایانه مرزی و گمرکی نوردوز در استان آذربایجان شرقی از جمله ظرفیت ها و مزیت های شایان توجه ارمنستان از ابعاد اقتصادی و تجاری برای ایران به شمار می رود.

امکانات و نیازهای ارمنستان در زمینه های انرژی، حمل ونقل و موقعیت جغرافیایی این کشور از یک سو و موقعیت مناسب ایران در بهره برداری از معادن، منابع انرژی غنی و راه های مواصلاتی گسترده از سوی دیگر، ظرفیت های مطلوب دو کشور برای گسترش همکاری های اقتصادی است. ارمنستان در خشکی محصور و در جنوب قفقاز میان دریای سیاه و دریای خزر در مسیر راه اروپا و آسیا قرار گرفته است.البته به هر حال به نظر می رسد که سطح تعاملات اقتصادی این دو همسایه در زمینه های گوناگون همچنان قابل توسعه است و شاهد این امر نیاز صنایع ارمنستان به مواد اولیه و انرژی است که فرصت مناسبی را برای شرکت های ایرانی فراهم می آورد.

اخیرا هفدهمین اجلاس کمیسیون مشترک همکاری های اقتصادی جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ارمنستان نیز برگزار شد و دو کشور سند همکاری برای توسعه روابط در ۱۹ بند را امضا کردند. ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری ایران نیز در دیدار اخیر خود با «مهر گریگوریان» معاون نخست وزیر ارمنستان و رئیس کمیسیون مشترک همکاری های اقتصادی دو کشور و هیئت همراه، روابط تهران و ایروان را تاریخی، دوستانه و سازنده دانست و با اشاره به مسائل قفقاز بر اهتمام جمهوری اسلامی ایران نسبت به حفظ ثبات و امنیت این منطقه تاکید کرده است.

وی در ادامه ضمن اعلام حمایت و استقبال از مذاکرات صلح میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان، بر اراده و آمادگی جمهوری اسلامی ایران برای تضمین امنیت راهبردی منطقه قفقاز و خطوط قرمز جمهوری اسلامی ایران در این زمینه تاکید کرد.

نگاهی به کارنامه تجاری ایران و ارمنستان

بر اساس آمار رسمی گمرک ایران، طی سال ۱۴۰۱ ارزش صادرات بدون نفت خام و واردات ایران به ارمنستان نسبت به سال ۱۴۰۰ به ترتیب با رشد ۷/ ۵۲ درصدی و منفی ۵/ ۳۰درصد همراه بوده است. متوسط رشد سالانه ارزش صادرات ایران به ارمنستان و واردات از کشور مزبور طی سال های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۱ به ترتیب برابر با ۱۸ درصد و منفی ۱۱/ ۶درصد بوده است.

بررسی آمار تجارت فی مابین ایران و ارمنستان طی دو سال اخیر نشان می دهد که صادرات ایران به این کشور از سرعت رشد به مراتب بالاتری در مقایسه با واردات ایران از ارمنستان برخوردار بوده به نحوی که افزایش مازاد تراز تجاری را نیز به دنبال داشته است. تراز تجاری ایران با ارمنستان به لحاظ ارزشی طی ۶ سال مورد بررسی همواره به نفع ایران و با مازاد مواجه بوده و در سال ۱۴۰۱ نیز به حدود ۱/ ۴۵۰ میلیون دلار رسیده است.

طی سال ۱۴۰۱، مقدار وزنی صادرات بدون نفت خام ایران به ارمنستان نسبت به سال قبل ۴/ ۳۹ درصد افزایش و واردات ایران از ارمنستان نسبت به سال قبل از حیث وزن تقریبا ثابت بوده است. متوسط رشد سالانه میزان صادرات و واردات کالایی ایران با ارمنستان طی سال های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۱ به ترتیب برابر با ۳/ ۱۳ درصد و منفی ۱۳/ ۲درصد بوده است. تراز تجاری ایران با ارمنستان به لحاظ وزنی طی ۶ سال منتهی به ۱۴۰۱ همواره به نفع ایران و با مازاد مواجه بوده و در سال ۱۴۰۱ نیز به حدود ۵/ ۱ میلیون تن رسیده است.

میانگین قیمت کالاهای وارداتی از ارمنستان ۶ برابر میانگین قیمت کالاهای صادراتی ایران به این کشور است که به معنای ارزش افزوده بالاتر محصولات وارداتی از ارمنستان در مقایسه با کالاهای صادراتی ایران (عمدتا مواد خام و واسطه ای) به این کشور است. در سال ۱۴۰۱ تعداد ۴۴ ردیف تعرفه هشت رقمی جدید از ایران به ارمنستان صادرشده که مهم ترین آنها شامل خامه شیر، خوراک آبزیان و ورق فولادی بوده است. افزایش بیشتر تنوع اقلام صادراتی همراه با بهبود ترکیب کالاهای صادراتی به سمت اقلامی با ارزش افزوده بالاتر، در افزایش درآمدهای ارزی ایران اثرگذار خواهد بود.

کشور ارمنستان در سال های اخیر روابط تجاری خود اعم از صادرات و واردات را به ویژه با کشورهای همسایه خود افزایش داده است، به طوری که در حال حاضر روسیه یکی از بزرگ ترین شرکای تجاری این کشور است.

سوخت های معدنی، روغن های معدنی و محصولات حاصل از تقطیر آنها؛ مواد قیری؛ موم های معدنی، رآکتورهای هسته ای، دیگ های بخار و آبگرم، ماشین آلات و وسایل مکانیکی؛ اجزا و قطعات آنها، ماشین آلات و دستگاه های برقی و اجزا و قطعات آنها؛ مواد پلاستیکی چدن، آهن و فولاد و آلومینیوم مهم ترین سرفصل ها در کالاهای وارداتی ارمنستان بوده اند که اتفاقا در بسیاری از این موارد ایران دارای مزیت اقتصادی و صادراتی است.

اتصال ریلی ایران به آذربایجان و ارمنستان و احتمال حذف کریدور زنگزور

ایران علاوه بر این که با راه اندازی راهگذر«شمال- جنوب» تجارت اورآسیا با کشورهای خلیج فارس و اقیانوس هند را توسعه می دهد، سعی دارد از طریق ارمنستان، پل ارتباطی بین شرق با غرب را تقویت کند. ارمنستان به دلیل قرار گرفتن در مسیر دریای سرخ و اروپا، برای ایران اهمیت بسزایی دارد و در ماه های اخیر هم توافقاتی بین تهران- دهلی نو و ایروان برای احداث راهگذر اقیانوس هند تا دریای سرخ انجام شده است. هر چند این پروژه هنوز روی کاغذ قرار دارد اما در صورتی که این مسیر ریلی اجرایی شود، به شکوفایی تجارت در منطقه منجر خواهد شد.

از سوی دیگر، ایران درصدد است با اتصال مسیرهای ریلی آذربایجان و ارمنستان به همدیگر علاوه بر این که روابط تجاری بین دو کشور را به هم پیوند می دهد، خود را به هاب تجارت در منطقه تبدیل کند. از این رو، در ماه های اخیر احداث مسیرهای ترانزیتی بین ایران و آذربایجان با جدیت دنبال می شود. الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان چندی پیش دستور داد تا منابع مالی لازم برای احداث جاده ترانزیتی اتصال آذربایجان به نخجوان از خاک ایران و همچنین ساخت یک پل روی رودخانه ارس برای اتصال دو کشور اختصاص یابد. همچنین، در اواسط آبان در نشست روسای کمیسیون های مشترک اقتصادی ایران و آذربایجان صورت جلسه اجرایی شروع عملیات پل «آغبند» برای تعیین جزئیات اجرایی و صورت جلسه اجرایی عبور مسیر ریلی از خاک ایران در احداث راهگذر ریلی ارس امضا شد.

در تماس تلفنی حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه ایران با جیحون بایراموف، وزیر خارجه آذربایجان هم طرفین از افتتاح فاز اول پل مرزی آستاراچای در آخرین روزهای دسامبر به دلیل اهمیت آن در توسعه روابط تجاری ایران و آذربایجان استقبال کردند.از آن جا که ایران و روسیه قصد تکمیل راهگذر شمال-جنوب را دارند، بخشی از این راهگذر تحت عنوان «رشت- آستارا» به فاصله ۱۶۲ کیلومتری از خاک آذربایجان عبور می کند و این خط آهن به توسعه روابط تجاری و کاهش هزینه های حمل و نقل در قفقاز نیز کمک شایانی خواهد کرد.با توسعه تبادلات تجاری و اقتصادی از طریق راهگذر استراتژیک شمال - جنوب طبیعتاً تمایل کشورهای مختلف برای شراکت در این پروژه سودآور افزایش خواهد یافت و نقش ارمنستان در تحقق این موضوع کم از جمهوری آذربایجان نیست.

در خصوص کریدور زنگزور نیز باید گفت هنوز هیچ شفافیت اساسی در مورد مسیرها و کشورهای عبوری این کریدور وجود ندارد، زیرا ایران پیش از این مخالفت قاطعانه با افتتاح این کریدور حمل و نقل از طریق بخش جنوبی ارمنستان (منطقه مرزی مغری) به دلیل آسیب به حاکمیت ارمنستان و تقویت محور تورانی پیوند ترکیه با بقیه جهان ترک را اعلام کرده است.

جمع بندی

یکی از مهم ترین مسائل در ارتباط با فعالیت های مشترک اقتصادی میان دو کشور، وجود یک سیستم حمل ونقل کارآمد و مطلوب است. وجود یک شبکه حمل و نقل یکپارچه و به هم پیوسته، شرط ضروری برای مبادلات متقابل ایران و همسایگان شمالی محسوب می شود و ارمنستان نیز از این قاعده مستثنی نیست. در این رابطه تقویت خطوط هوایی و استفاده از بنادر دریای خزر و خلیج فارس به عنوان امری مهم و زیربنایی برای دستیابی به هدف تجارت ۳ میلیارد دلاری میان ایران و ارمنستان به شمار می آید.

هم چنین با توجه به نیاز به توسعه گذرگاه مرزی، با حذف محدودیت های ترانزیت و ویزا برای رانندگان، مسافران و تجار، می توان در این زمینه با ایجاد شرکت های مشترک برای تولید برخی محصولات، ایجاد مراکز اطلاعات تجاری و تولیدی، ارتقای همکاری های گمرکی، ایجاد رژیم آزاد تجاری و اعطای وام اعتبار خرید به طرف ارمنی همکاری های بازرگانی را گسترش داد. ارمنستان با توجه به منابع و توان فنی برای همکاری با ایران، امکانات مطلوبی دارد. با توجه به مزیت نسبی ارمنستان در برخی صنایع و به ویژه صنایع مرتبط با مواد معدنی و صنایع سبک، امکان گسترش مبادلات به خصوص با هدف تکمیل زنجیره های ناقص صنایع این کشور وجود دارد. در این شرایط ایران به دنبال ادامه روابط مسالمت آمیز با کشور آذربایجان نیز هست.