رویش امید در دولت تدبیر
تین‌نیوز| به مناسبت روز فناوری فضایی، مصاحبه‌ای با دکتر «فتح‌الله امی»، رئیس پژوهشگاه هوافضای وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، ترتیب داده شد. این گفت‌وگو از اتفاقات و روند چند سال اخیر پژوهشگاه هوافضا، آغاز شد و در ادامه از پیگیری موضوع ارسال انسان به فضا ازسوي جمهوری اسلامی ایران سخن به میان آمد. در ادامه، خلاصه‌ای ازگفت‌وگوی روزنامه شرق را می‌خوانید.
در چند سال اخیر که شما مسئولیت پژوهشگاه هوافضا را برعهده داشتید، چه رویدادها و اتفاقاتی رقم خورده است؟
پیشنهاد تأسیس پژوهشکده هوافضای وزارت علوم در سال ۱۳۷۵ مطرح و در سال ۱۳۷۸ این پژوهشکده تأسیس و پس از مدتی در سال ۱۳۸۴ از پژوهشکده به پژوهشگاه تبدیل شد. متأسفانه در سال ۱۳۹۰ با یک تصمیم غیرکارشناسی تمامی مراکز و صنایع فضایی کشور به‌جز بخش غیرنظامی را تجمیع کردند. هدف این کار این بود که معاونتی در ریاست‌جمهوری دولت دهم به نام معاونت فضایی ریاست‌جمهوری به وجود بیاورند. متأسفانه نه‌تنها این کار انجام نشد، بلکه تمام نهادهایی که تجمیع شدند، از جایگاه اصلی و روند حرکتی خود بازماندند و به همین علت ضربات جبران‌ناپذیری به این سازمان‌ها وارد شد که هنوز که هنوز است، با راهکارهای دولت تدبیر و امید نتوانستند به محل اصلی خود بازگردند و مثل سابق فعالیت‌هایشان را ادامه دهند. چون در حقیقت همه‌چیز از نو آغاز شده بود و گردآوری برنامه و فراهم‌سازی دوباره مسیر به‌شدت دشوار بود. ازجمله این سختی‌ها می‌توان به گرفتن ردیف بودجه از سازمان مدیریت اشاره کرد. همچنین مشکل بزرگ دیگر برای مجموعه ما، تصویب‌کردن دوباره پژوهشگاه در وزارت علوم و شورای گسترش مصوبه بود. این مشکلات سبب شد که کارهایی که قبلا انجام شده بودند، دوباره انجام شوند.
با توجه به این مسائل، چگونه به محور اصلی پژوهشگاه؛ یعنی روند پژوهشی و تحقیقاتی برگشتید؟
در سال‌های اخیر توانستیم از لحاظ قانون و اعتبارات، دوباره هویت پیدا کنیم. هم‌اکنون عزم خود را جزم کرده‌ایم تا برنامه‌هایی را که سند جامع توسعه هوافضا بیشتر به آنها توجه کرده و مواردی که تحت نظر شورای انقلاب فرهنگی مصوب شده است، انجام دهیم. درحالحاضر روی چهار پروژه از سند که در فصل پنجم آمده است، دست گذاشته‌ایم و به حول و قوه الهی قصد انجام این چهار طرح را داریم. یکی از این پروژه‌ها، موضوع ارسال انسان به فضاست. همان‌طور که در سند قید شده است، موضوع ارسال انسان به فضا باید با همکاری‌های بین‌المللی صورت بگیرد. بنابراين با کشورهای دوست مثل هند، چین و روسیه صحبت کرده‌ایم. خود این ارتباطات بین‌المللی خیلی زمان‌بر و وقت‌گیر است. به‌همین‌دلیل تازه توانستیم در موضوع صلح‌آمیز اعزام انسان به فضا از همکاری کشورهای دوست استفاده کنیم.
مدل این همکاری به چه صورت خواهد بود، آیا در سند ذکر شده است که حتما خودمان کپسول اعزام فضانورد را بسازیم؟ برای ارسال انسان به فضا با همکاری کشوری دیگر به فکر تربیت فضانورد ایرانی نیستید؟ به‌گونه‌ای که فضانورد ایرانی به‌وسیله کشور خارجی به فضا اعزام شود؟
ابتدا لازم است اشاره کنم ما به چرایی پاسخ نمی‌دهیم و فقط به چگونگی پاسخ می‌دهیم. موضوع اعزام انسان به فضا با همکاری کشورهای خارجی در سند جامع توسعه هوافضا به‌عنوان سند بالادستی مصوب سال ١٣٩١ ذکر شده است. چرایی این موضوع را اعضای محترم شورای انقلاب فرهنگی که این سند را تصویب کرده‌اند، باید جوابگو باشند. برای تأکید و تبیین بیشتر باید اشاره کنم که در بند سوم سند فضایی آمده است که انجام مأموریت‌های فضایی سرنشین‌دار و اعزام انسان به فضا، با اولویت‌های علوم و فناوری و صنایع داخلی پیش رود و از همکاری جهان اسلام و سپس از همکاری جهانی استفاده شود. در اینجا بر اتکا به صنعت داخلی تأکید شده که در این راستا پژوهشگاه هوافضا کارهای متعددی انجام داده است ازجمله ارسال حیوانات به فضا. درحالحاضر بر پروژه اعزام انسان به فضا تمرکز داریم که یکی از بخش‌های این پروژه، تربیت فضانورد است. در حقیقت پرتاب انسان و تربیت فضانورد را هم‌زمان و موازی با هم شروع کرده‌ایم که البته کشورهای دوست برای بحث آموزش و یاددادن مهارت قول‌های مساعدی داده‌اند.
آموزش توریست فضایی با آموزش فضانورد فرق دارد؟
بله، قطعا توریست فضایی با فضانورد خیلی فرق دارد و بحث توریست فضایی مطرح نیست. توریست فضایی کسی است که در کپسول حامل سوار شده، یک‌بار یا دوبار دور زمین گردش می‌کند و سپس به ایستگاه بین‌المللی فضایی می‌رود. فضانورد آموزش می‌بیند که چطوری کپسول را هدایت کند، درحالی‌که توریست کپسول را هدایت نمی‌کند. در درون کپسول معمولا سه نفر هستند؛ یکی توریست، فرد دیگر فرمانده گروه و هدایتگر کپسول و درنهایت فرد آخر مهندس پرواز و پرتاب است. ما می‌خواهیم فردی مهارت و آموزش ببیند تا بتواند کپسول را هدایت کند. ما با کشورهای دوست در زمینه آموزش فضانورد و ساخت کپسول صحبت کردیم، ولی هنوز قراردادی بسته نشده است، منتها طرف خارجی قول مشاوره و همکاری داده است. مطمئن‌ترین کپسولی که وجود دارد سایوز است، بنابراین مدنظر ما ساخت کپسولی شبیه به کپسول سایوز است.
لطفا درباره چهار طرح در دست اجرای مجموعه پژوهشگاه هم بیشتر توضیح دهید؟
همان‌گونه که صحبت شد، دو پروژه طراحی ساخت کپسول و تربیت فضانورد از طرح‌های جاری فضایی مجموعه هستند. از طرفی دیگر دو طرح هوایی در دست اقدام داریم؛ یکی ساخت هواپیمای سبک دو الی ۱۹ نفره است که پژوهشگاه در تلاش است دفتر طراحی قدرتمندی برای طراحی انواع هواپیماهای سبک تأسیس کند. حتما هم با یک کشور خارجی همکاری خواهیم کرد، چراکه در سند ذکر شده است. با کشورهای سازنده هم صحبت‌هایی کرده‌ایم تا انتقال فناوری ساخت هواپیمای سبک دو الی ۱۹نفره انجام شود و طرح چهارم ما، تدوین استانداردها و شاخص‌های ایمنی و کیفیت خدمات پروازی در سطحی بالاتر از میانگین خارجی است؛ یعنی ما می‌خواهیم استانداردهای پروازی را بازنگری کنیم تا حوادث ناگوار هوایی کاهش پیدا کند و ایمنی پروازمان از ایمنی متوسط جهانی فراتر رود. به همین علت ساختار پژوهشگاه بر اساس این چهار طرح، به چهار پژوهشکده تقسیم شده است.
برای انجام پروژه‌های مذکور، همکاری شما با نهادهای دیگر و بخش خصوصی چگونه است؟
در عرصه دولتی ما با نهادهای ذی‌ربط هماهنگ هستیم و صحبت کرده‌ایم. مرکز ملی فضایی کاملا در جریان است و ارتباطات ما را آن مرکز فراهم می‌کند و وزارت علوم هم اخیرا در جریان کار ما قرار گرفتند و در اجرای طرح حمایت و پشتیبانی می‌کنند. در بخش خصوصی هم اعلام کردیم که هر شرکتی که خواهان همکاری در بخش ساخت هواپیمای سبک است، ما آماده مذاکره و تعامل با آن هستیم. به‌طورکلی قرار است که فناوری طرح را پژوهشگاه هوافضا به ارمغان آورد و بخش خصوصی قسمت صنعتی پروژه را برعهده بگیرد.
ظاهرا در چند سال اخیر بودجه پژوهشگاه هوافضا با کمبود روبه‌رو بوده است. وزارت علوم چگونه رسیدگی کرد؟ آیا این مشکل رفع شده است؟
سال ٩٤ سال بسیار سختی برای مجموعه بود، چون بودجه اندکی در نظر گرفته شده بود که اصلا ردیف نداشت. بودجه ما در سال ۹۴، به میزان ١,٣ میلیارد تومان بود درحالی‌که تنها قسمت حقوق مجموعه کارکنان و محققان ٤.٥ الی پنج میلیارد تومان است. شکر خدا و با کمک‌های وزارت علوم توانستیم این دوره یک‌ساله را پشت‌سر بگذاریم. البته این بحران ضربه خود را به مجموعه زد و بخش زيادي از نیروهای زحمت‌کش پژوهشگاه از اینجا رفتند، ولی در سال ۹۵ سازمان مدیریت خیلی به ما کمک کرد. لازم می‌دانم که از معاونت تحقیقات و مراکز آموزش عالی سازمان مدیریت و مدیرکل مربوطه تشکر و قدردانی کنم که بودجه ما را افزایش دادند و تقریبا به پنج‌میلیارد تومان رساندند. با این حمایت و اصلاح بودجه توانستیم حقوق‌ها را پرداخت کنیم و از طرفی دیگر توانستیم برخی از پروژه‌های پژوهشی‌مان را شروع کنیم.
آیا حرف نگفته‌ای هم باقی مانده است؟
در پایان می‌خواهم بگویم که ما از دولت انتظار داریم در سال‌های پیش‌رو بودجه را افزایش دهد، چراکه ما در جهت اجرای سند مشغول به فعالیت هستیم و یک پژوهشگاه حاکمیتی محسوب می‌شویم. این بدیهی است که برای نهاد ما و به‌طورمثال برای پروژه ارسال انسان به فضا، مشتری وجود نداشته باشد، بنابراین اعتبار ما هم باید به‌صورت حاکمیتی داده شود.
در چند سال اخیر که شما مسئولیت پژوهشگاه هوافضا را برعهده داشتید، چه رویدادها و اتفاقاتی رقم خورده است؟
پیشنهاد تأسیس پژوهشکده هوافضای وزارت علوم در سال ۱۳۷۵ مطرح و در سال ۱۳۷۸ این پژوهشکده تأسیس و پس از مدتی در سال ۱۳۸۴ از پژوهشکده به پژوهشگاه تبدیل شد. متأسفانه در سال ۱۳۹۰ با یک تصمیم غیرکارشناسی تمامی مراکز و صنایع فضایی کشور به‌جز بخش غیرنظامی را تجمیع کردند. هدف این کار این بود که معاونتی در ریاست‌جمهوری دولت دهم به نام معاونت فضایی ریاست‌جمهوری به وجود بیاورند. متأسفانه نه‌تنها این کار انجام نشد، بلکه تمام نهادهایی که تجمیع شدند، از جایگاه اصلی و روند حرکتی خود بازماندند و به همین علت ضربات جبران‌ناپذیری به این سازمان‌ها وارد شد که هنوز که هنوز است، با راهکارهای دولت تدبیر و امید نتوانستند به محل اصلی خود بازگردند و مثل سابق فعالیت‌هایشان را ادامه دهند. چون در حقیقت همه‌چیز از نو آغاز شده بود و گردآوری برنامه و فراهم‌سازی دوباره مسیر به‌شدت دشوار بود. ازجمله این سختی‌ها می‌توان به گرفتن ردیف بودجه از سازمان مدیریت اشاره کرد. همچنین مشکل بزرگ دیگر برای مجموعه ما، تصویب‌کردن دوباره پژوهشگاه در وزارت علوم و شورای گسترش مصوبه بود. این مشکلات سبب شد که کارهایی که قبلا انجام شده بودند، دوباره انجام شوند.
با توجه به این مسائل، چگونه به محور اصلی پژوهشگاه؛ یعنی روند پژوهشی و تحقیقاتی برگشتید؟
در سال‌های اخیر توانستیم از لحاظ قانون و اعتبارات، دوباره هویت پیدا کنیم. هم‌اکنون عزم خود را جزم کرده‌ایم تا برنامه‌هایی را که سند جامع توسعه هوافضا بیشتر به آنها توجه کرده و مواردی که تحت نظر شورای انقلاب فرهنگی مصوب شده است، انجام دهیم. درحالحاضر روی چهار پروژه از سند که در فصل پنجم آمده است، دست گذاشته‌ایم و به حول و قوه الهی قصد انجام این چهار طرح را داریم. یکی از این پروژه‌ها، موضوع ارسال انسان به فضاست. همان‌طور که در سند قید شده است، موضوع ارسال انسان به فضا باید با همکاری‌های بین‌المللی صورت بگیرد. بنابراين با کشورهای دوست مثل هند، چین و روسیه صحبت کرده‌ایم. خود این ارتباطات بین‌المللی خیلی زمان‌بر و وقت‌گیر است. به‌همین‌دلیل تازه توانستیم در موضوع صلح‌آمیز اعزام انسان به فضا از همکاری کشورهای دوست استفاده کنیم.
مدل این همکاری به چه صورت خواهد بود، آیا در سند ذکر شده است که حتما خودمان کپسول اعزام فضانورد را بسازیم؟ برای ارسال انسان به فضا با همکاری کشوری دیگر به فکر تربیت فضانورد ایرانی نیستید؟ به‌گونه‌ای که فضانورد ایرانی به‌وسیله کشور خارجی به فضا اعزام شود؟
ابتدا لازم است اشاره کنم ما به چرایی پاسخ نمی‌دهیم و فقط به چگونگی پاسخ می‌دهیم. موضوع اعزام انسان به فضا با همکاری کشورهای خارجی در سند جامع توسعه هوافضا به‌عنوان سند بالادستی مصوب سال ١٣٩١ ذکر شده است. چرایی این موضوع را اعضای محترم شورای انقلاب فرهنگی که این سند را تصویب کرده‌اند، باید جوابگو باشند. برای تأکید و تبیین بیشتر باید اشاره کنم که در بند سوم سند فضایی آمده است که انجام مأموریت‌های فضایی سرنشین‌دار و اعزام انسان به فضا، با اولویت‌های علوم و فناوری و صنایع داخلی پیش رود و از همکاری جهان اسلام و سپس از همکاری جهانی استفاده شود. در اینجا بر اتکا به صنعت داخلی تأکید شده که در این راستا پژوهشگاه هوافضا کارهای متعددی انجام داده است ازجمله ارسال حیوانات به فضا. درحالحاضر بر پروژه اعزام انسان به فضا تمرکز داریم که یکی از بخش‌های این پروژه، تربیت فضانورد است. در حقیقت پرتاب انسان و تربیت فضانورد را هم‌زمان و موازی با هم شروع کرده‌ایم که البته کشورهای دوست برای بحث آموزش و یاددادن مهارت قول‌های مساعدی داده‌اند.
آموزش توریست فضایی با آموزش فضانورد فرق دارد؟
بله، قطعا توریست فضایی با فضانورد خیلی فرق دارد و بحث توریست فضایی مطرح نیست. توریست فضایی کسی است که در کپسول حامل سوار شده، یک‌بار یا دوبار دور زمین گردش می‌کند و سپس به ایستگاه بین‌المللی فضایی می‌رود. فضانورد آموزش می‌بیند که چطوری کپسول را هدایت کند، درحالی‌که توریست کپسول را هدایت نمی‌کند. در درون کپسول معمولا سه نفر هستند؛ یکی توریست، فرد دیگر فرمانده گروه و هدایتگر کپسول و درنهایت فرد آخر مهندس پرواز و پرتاب است. ما می‌خواهیم فردی مهارت و آموزش ببیند تا بتواند کپسول را هدایت کند. ما با کشورهای دوست در زمینه آموزش فضانورد و ساخت کپسول صحبت کردیم، ولی هنوز قراردادی بسته نشده است، منتها طرف خارجی قول مشاوره و همکاری داده است. مطمئن‌ترین کپسولی که وجود دارد سایوز است، بنابراین مدنظر ما ساخت کپسولی شبیه به کپسول سایوز است.
لطفا درباره چهار طرح در دست اجرای مجموعه پژوهشگاه هم بیشتر توضیح دهید؟
همان‌گونه که صحبت شد، دو پروژه طراحی ساخت کپسول و تربیت فضانورد از طرح‌های جاری فضایی مجموعه هستند. از طرفی دیگر دو طرح هوایی در دست اقدام داریم؛ یکی ساخت هواپیمای سبک دو الی ۱۹ نفره است که پژوهشگاه در تلاش است دفتر طراحی قدرتمندی برای طراحی انواع هواپیماهای سبک تأسیس کند. حتما هم با یک کشور خارجی همکاری خواهیم کرد، چراکه در سند ذکر شده است. با کشورهای سازنده هم صحبت‌هایی کرده‌ایم تا انتقال فناوری ساخت هواپیمای سبک دو الی ۱۹نفره انجام شود و طرح چهارم ما، تدوین استانداردها و شاخص‌های ایمنی و کیفیت خدمات پروازی در سطحی بالاتر از میانگین خارجی است؛ یعنی ما می‌خواهیم استانداردهای پروازی را بازنگری کنیم تا حوادث ناگوار هوایی کاهش پیدا کند و ایمنی پروازمان از ایمنی متوسط جهانی فراتر رود. به همین علت ساختار پژوهشگاه بر اساس این چهار طرح، به چهار پژوهشکده تقسیم شده است.
برای انجام پروژه‌های مذکور، همکاری شما با نهادهای دیگر و بخش خصوصی چگونه است؟
در عرصه دولتی ما با نهادهای ذی‌ربط هماهنگ هستیم و صحبت کرده‌ایم. مرکز ملی فضایی کاملا در جریان است و ارتباطات ما را آن مرکز فراهم می‌کند و وزارت علوم هم اخیرا در جریان کار ما قرار گرفتند و در اجرای طرح حمایت و پشتیبانی می‌کنند. در بخش خصوصی هم اعلام کردیم که هر شرکتی که خواهان همکاری در بخش ساخت هواپیمای سبک است، ما آماده مذاکره و تعامل با آن هستیم. به‌طورکلی قرار است که فناوری طرح را پژوهشگاه هوافضا به ارمغان آورد و بخش خصوصی قسمت صنعتی پروژه را برعهده بگیرد.
ظاهرا در چند سال اخیر بودجه پژوهشگاه هوافضا با کمبود روبه‌رو بوده است. وزارت علوم چگونه رسیدگی کرد؟ آیا این مشکل رفع شده است؟
سال ٩٤ سال بسیار سختی برای مجموعه بود، چون بودجه اندکی در نظر گرفته شده بود که اصلا ردیف نداشت. بودجه ما در سال ۹۴، به میزان ١,٣ میلیارد تومان بود درحالی‌که تنها قسمت حقوق مجموعه کارکنان و محققان ٤.٥ الی پنج میلیارد تومان است. شکر خدا و با کمک‌های وزارت علوم توانستیم این دوره یک‌ساله را پشت‌سر بگذاریم. البته این بحران ضربه خود را به مجموعه زد و بخش زيادي از نیروهای زحمت‌کش پژوهشگاه از اینجا رفتند، ولی در سال ۹۵ سازمان مدیریت خیلی به ما کمک کرد. لازم می‌دانم که از معاونت تحقیقات و مراکز آموزش عالی سازمان مدیریت و مدیرکل مربوطه تشکر و قدردانی کنم که بودجه ما را افزایش دادند و تقریبا به پنج‌میلیارد تومان رساندند. با این حمایت و اصلاح بودجه توانستیم حقوق‌ها را پرداخت کنیم و از طرفی دیگر توانستیم برخی از پروژه‌های پژوهشی‌مان را شروع کنیم.
آیا حرف نگفته‌ای هم باقی مانده است؟
در پایان می‌خواهم بگویم که ما از دولت انتظار داریم در سال‌های پیش‌رو بودجه را افزایش دهد، چراکه ما در جهت اجرای سند مشغول به فعالیت هستیم و یک پژوهشگاه حاکمیتی محسوب می‌شویم. این بدیهی است که برای نهاد ما و به‌طورمثال برای پروژه ارسال انسان به فضا، مشتری وجود نداشته باشد، بنابراین اعتبار ما هم باید به‌صورت حاکمیتی داده شود.
