سوانح هوایی را سیاسی نکنیم

وبلاگ احمد خرم : سواستفاده سیاسی از رویدادی که همه ایرانیان در غم آن شریک و ســهیم هســتند، از ســوی هــر جریان یا نهادی که باشد، مصداق فرصت طلبی غیر اخلاقی اســت.

معمولا پس از ســوانح مختلف، عده‌ای بی توجه به سلسله علل و عوامل این اتفاقات که ریشه در مسائل مختلفی دارد، به حمله به یک یا چند مسئول و دولت می‌پردازنــد. می‌دانیم صنعــت حمل‌ونقل هوایی از این مزیت برخوردار اســت که نقاط کمتر توسعه یافته کشــور را به توســعه برســاند اما یکی از مشــکلات اساســی آن، فرسودگی ناوگان اســت.

موضوعی که هراس مســافران از ســفرهای هوایی را افزایش داده و باعــث بالارفتن مصرف قطعــات یدکی و گاهی نیز زمین گیر شدن هواپیماها شده است. نوسازی ناوگان و تجهیزات ناوبری چالشــی جدی است. این تجهیزات عمدتا متعلق به دو نسل قبل است. به تبع این شرایط، تعداد مسافران جابه جا شده در سال کاهش می یابد و بهره وری هواپیماها به حداقل می رسد. اینکه هواپیما در ۲۴ ســاعت به طور متوسط چند ســاعت در پرواز است، در نرخ گذاری آن فاکتوری تعیین کننده است.

در این میان نباید از تأثیرات تحریم‌ها در سال‌های گذشته عبــور کرد. پیش از فعالیت دولــت نهم، تحریم‌ها به شــکل یک جانبه از ســوی ایالات متحده علیه ایران اعمال می شــد. در دولت نهم پرونده ایران به شورای امنیــت رفت و تحریم‌ها فراگیر شــد. آمریــکا، کانادا، استرالیا، اتحادیه اروپا، کره، ژاپن و... به عنوان بزرگ ترین کشــورهای صنعتی ناگزیر از تبعیــت از تحریم های بانکی بودند و این مسئله خرید هواپیمای نو را با مانع مواجه کرد. امروز استفاده از هواپیماهای با عمر بیش از ۱۵ ســال فاقد توجیه اقتصادی اســت و پس از این مــدت باید آن را فروخت.

بله می‌توان نیم قرن هم از یک هواپیما استفاده کرد اما مقرون به صرفه نخواهد بود. پیــش از ارجاع پرونده ایران به شــورای امنیت، محصولاتی که بیش از ۱۰ درصد آن به وسیله آمریکا ساخته شده بود، ممنوع بود. فراموش نکنیم دست کم ۳۴ درصــد ســرمایه‌گذاری و ســهام شــرکت‌های تولید کننــده موتــور هواپیمــا در دنیــا متعلــق به آمریکاســت؛ بنابرایــن هیــچ موتــوری را در دنیــا نمی‌توانســتیم خریــداری کنیــم.

راهکارهایی مانند خرید هواپیمای دســت دوم با ســن کم یــا اجاره به شرط تملیک در دســتور کار بود. مشکلی که پس از قطعنامه‌های تحریمی شــورای امنیت پدید آمد، این بود که کشورها علاوه بر اجتناب از فروش هواپیما، از ارائه قطعات نیز پرهیز می‌کردند. قطعات با چند برابر قیمت واقعی تأمین می‌شد و موتور هواپیما نیز برای تعمیر به کشور ســازنده انتقال پیدا نمی‌کرد.

برخی کشــورهای مقصد به هواپیماهای ایرانی ســوخت نمی‌دادند و نشست و برخاست‌های غیر ضروری، ۲۰ تا ۲۵ درصد به هزینه ایرلاین‌ها می‌افزود. پیش از آن در جریان ســفر رئیس جمهوری دوران اصلاحات به فرانســه از رئیس جمهور وقت آن کشور، قول خرید چهار فروند ایرباس۳۳۰ گرفته شــد کــه برد بلند و مناســب پروازهای طولانی دارد اما آمریکا با استفاده از همــان قانون داماتو، مانع فروش این هواپیماها به ایران شد.

پیش از تحریم‌های سازمان ملل این امکان وجود داشــت کــه از طریق «لیزینــگ» هواپیماهای مورد نیاز را وارد کشــور کنیم. با روی کارآمدن دولت یازدهم و توافق برجام که بند مشــخص برای خرید هواپیماهای نو داشــت، این امیدواری ایجاد شــد که نیاز کشــور یعنی حدود ۲۵۰ فروند هواپیمای جدید در مســیرهای کوتاه، متوسط و طولانی به کشور وارد شود. به طور طبیعی ایرلاین‌های داخلی به دلیل نبود توجیه اقتصادی، ســراغ خریــد هواپیماهای کهنه و ارزان می‌روند چرا کــه اگر قیمت بلیت افزایش پیــدا کند، برای مدتی به شــدت مســافر کاهش می‌یابــد و اگر درصد اشغال صندلی از ۷۰ درصد پایین بیاید و میزان ساعات پرواز در شــبانه روز کاهش داشته باشد، دیگر برای آنها توجیــه اقتصادی ندارد.

از ســوی دیگر ســنگین بودن اقســاط هواپیما نیز می‌تواند در ســودآوری کوتاه مدت ایرلاین‌هــا اختلال ایجاد کند و به همین دلیل اشــکال مختلــف تأمین مالــی، مد نظر آنان قرار گرفته اســت. واقعا شایسته ملت ایران نیســت هواپیمایی مانند «ام دی» ســوار شــوند و مســئولان دولتی باید برای از رده خارج کردن تمامی این هواپیماهای فرسوده اقدام کنند. صنعت هوانــوردی ایران در رده‌های آخر کشــورهای جهان قرار دارد و تجهیزات فرودگاهی نیز دچار نواقص جدی و بعضا متعلق به۲۰ تا ۲۵ ســال قبل اســت که نیاز به بروزســانی فوری دارند تا ایمنی پروازها حفظ و از سوانحی مانند ســانحه اخیر جلوگیری شود.

بهتر اســت به جای مقصر دانستن این دولت یا آن وزارتخانه و دستگاه دیگر، برای استفاده از مواهب برجام در زمینه خرید هواپیما، نوعی همراهی میان همه نیروها و ارکان در کشور ایجاد شده و باید به آن به عنوان یک پروژه ملی برای رفاه و تأمین امنیت جانی مردم و نه رقابت با دولت نگریسته شــود. همچنین لازم اســت که با استفاده از مدیران متخصص در ایرلاین‌های مختلف، بیش از پیش به بهره‌وری ظرفیت‌های موجود توجه شود.